අෂ්ටමූර්ති
ලෝකයෙහි ඇති ස්ථාවර ජංගම සංඛ්‍යාත සකල වස්තූන්ගේ උත්පත්ති ස්ථිති සංහාර යන කාරණත්‍රයට හේතුභූත වූ ශිව දෙවියන්ගේ මූර්ති හෙවත් ඇසට ගෝචර වන රූප අටක් ඇතැයි ශිවභක්තිකයෝ විශ්වාස කරති. මේ මූර්ති අට අෂ්ටමූර්ති නමින් හැඳින්වේ. ඒ ඒ අවස්ථාවල දී ශිව දෙවියන්ට ව්‍යවහාර වන නම් අටකි. ඒ නම් අටට සම්බන්ධ වූ මූර්ති අට දෘශ්‍යමාන වස්තු අටකින් හඳුන්වා තිබේ. ඒ පිළිබඳව විවිධ ග්‍රන්ථ වල සඳහන් වන කරුණු මඳ මඳ වෙනස්කම් ඇතිව ලියැවී ඇත්තේය. ශිව දෙවියන්ගේ උත්පත්තිය බ්‍රහ්මයාගෙන් වී යයි පවසන ශතපථ බ්‍රාහ්මණයෙහි ඔහුට රුද්‍ර, ශර්ව, පශුපති, උග්‍ර, අශනි, භව, මහාදේව, ඊශාන යන නම් අට බ්‍රහ්මයා විසින් වරින්වර දෙන ලදැයි සඳහන් වේ. නම් අටට සම්බන්ධ මූර්ති අට අග්නි, ජල, ඕෂධී (වෘක්ෂලතා), වායු, විද්‍යුත්, පර්ජන්‍ය (වලාකුළු), චන්ද්‍ර, සුර්යයා යන මොවුන් බැවින් අග්නි මූර්තියෙන් රුදු ද ජල මූර්තියෙන් ශර්ව දැයි යනාදි වශයෙන් ගත යුතුයි.
ශතපථ බ්‍රාහ්මණයට පසු කලෙක නිෂ්පාදිත ග්‍රන්ථයක් වූ ශාඛ්‍යායන බ්‍රාහ්මණයෙහි භව, ශර්ව, පශුපති, උග්‍ර, මහාදේව, රුද්‍ර, ඊශාන, අශනි යන පිළිවෙළින් ශිවගේ නම් සඳහන් කර ජල, අග්නි, වායු, වනස්පතිවෘක්ෂ, සූර්‍ය්‍ය, චන්ද්‍ර, අන්න, ඉන්ද්‍ර යන අට යථෝක්ත නම් වලට සම්බන්ධ මූර්ති වශයෙන් දැක්වේ.
පශ්චාත් සමයෙහි ඇති වූ පුරාණ ග්‍රන්ථයන්හි මේ පිළිබඳ දීර්ඝ විස්තරයක් ඇතුළත්ය. උපන් ඇසිල්ලෙහි රෝදනය කළ බැවින් පළමුවෙන් ශිවට රුදු යන නම් තැබූ බ්‍රහ්මයා අන්‍ය නාම සතක් හා ස්ථාන අටක් ද දුන් බව විෂ්ණු පුරාණයෙහි පැවැසේ. භව, ශර්ව, ඊශාන, පශුපති, හීම්, උග්‍ර,මහාදේව යනු පසුව දෙන ලද නාමයෝ වෙති. මෙකී නාම අටට සම්බන්ධ මූර්ති (ස්ථාන) අට සූර්යයා, ජල, මහී, වහ්නි, වායු, ආකාශ, දීක්ෂිත බ්‍රාහ්මණ, සෝම යන මේයි.
තන්ත්‍ර ශාස්ත්‍රයෙහි ශර්ව, භව, රුද්‍ර, උග්‍ර, හිම, පශුපති, ඊශාන, මහාදේව යන නම් හා ඒවාට සම්බන්ධ මහී, ජල, වහ්නි, වායු, ආකාශ, යජමාන, සූර්යය, චන්ද්‍ර යන මූර්ති ද සඳහන් වේ. කාලිදාසයන්ගේ අභිඥාන ශාකුන්තලයේ ආරම්භයෙහි ද ආසිරි පැතුම් වස් සඳහන් කොට ඇත්තේ දෙවැනිව කී මූර්ති අටයි. "භවාය ජලමුර්තයේ නමඃ, භීමාය ආකාශ මූර්තයේ නමඃ" ආදි වශයෙන් ඒ ඒ නම්වලට අයත් මුර්ති කියැවේ.
ස්වකීය ඇදහීමට ලක් වූ දෙවියාට ව්‍යවහාර කරනු ලැබූ නම් අට, උසස් ලෙස සැලකෙන දෘශ්‍යමාන වස්තු අටකින් දැක්වීමට අදහස් කළ ශිව භක්තිකයන් යථෝක්ත ජලාදි මූර්ති යොදා ගන්නට ඇතැයි ඇතැම් පණ්ඩිතයෝ නිගමනය කරති. මේ අනුව සත්වයන්ගේ ජීවනයට අවශ්‍ය වූ ජලයෙහි ශබ්ද, ස්පර්ශ, වර්ණ, රස යන ගුණයන් යුක්ත බැවින් ද යඥකර්මාදියට ඉවහල් වන අග්නිය ශබ්ද, ස්පර්ශ, වර්ණ, රස යන ගුණයන් යුක්ත බැවින් ද යඥකර්මාදියට ඉවහල් වන අග්නිය ශබ්ද, ස්පර්ශ, වර්ණ, රස යන ගුණයන්ගෙන් යුත් බැවින් ද පූජෝපහාර කර්මයන්හි නිරත යජමානයා ආගමික කටයුතු වලට කැප වූවකු බැවින් ද සූර්ය චන්ද්‍ර දෙදෙන ආලෝකය ගෙන දෙන බැවින් ද ඉතා සියුම් වූ ආකාශ ධාතුව ශබ්දය ගෙනයෑමේ (පැතිර වීමේ) සමර්ථ බැවින් ද සත්වයන්ගේ උත්පත්තිස්ථානය වූ පෘථිවිය ගන්ධ, රස, ස්පර්ශ, වර්ණ, ශබ්ද යන ගුණයන්ගෙන් යුක්ත බැවින් ද ආශ්වාස ප්‍රශ්වාස කරන සියලු සත්වයන්ගේ ජීවනයට ඉවහල් වූ වාතය, ශබ්ද, ස්පර්ශ යන ගුණයන්ගෙන් යුක්ත බැවින් ද මේ වස්තු අට අෂ්ටමූර්ති වශයෙන් යොදාගත් බව පැවැසේ.
(සංස්කරණය: 1965)
