ආත්මය
[ආත්මය පිළිබඳ න්‍යාය හා වෛශේෂික මත මේ ලිපියෙහි විස්තර වේ. බෞද්ධ මතය ගැන ‘අනාත්ම වාදය’ බලන්න. සාංඛ්‍ය මතය ‘පුරුෂ' යටතේ ද ජෛන මතය ‘ජීව’ යටතේ ද වේදාන්ත මතය ‘බ්‍රහ්ම’ යටතේ ද එයි. ක්‍රිස්තියානි මතය ‘ක්‍රිස්තියානි ආගම’ යටතේ පළවේ.] තමතමන්ගේ ඕනෑඑපාකම් සඳහා ශරීරය මෙහෙයවන්නා වූ ද්‍රව්‍යාත්මක වස්තුවක් ඇතැයි ද එය ආත්ම යයි ද වෛශේෂිකයෝ කල්පනා කරත් (ආත්මත්වාහි සම්බන්ධාදාත්මා). ශරීරය මිස ආත්මය යයි අමුතුව ගත හැකි, ගත යුතු, යමක් නැතැයි තර්ක කරතොත් එය යුතු නොවෙයි. යමක මෙහෙයීමෙන් මළ සිරුරක් ක්‍රියා කරනු දක්නා නොලැබෙන හෙයින් ශරීරය ම ආත්මය යයි හෙවත් ශරීරයෙන් භින්න වූ ආත්මයක් නැතැයි යන තර්කය බිඳ වැටෙයි. එසේ ම ඉන්ද්‍රියයෝ ආත්මය යයි සැලකීමට ද නුපුළුවන. ඉන්ද්‍රියයන් එකකට වඩා ඇති හෙයිනි. එක ඉන්ද්‍රියයකින් ලත් දැනුම එම ඉන්ද්‍රියඥානය නැතිව ගියායින් පසුවත් ස්මෘති ස්වරූපයෙන් පවත්නා හෙයිනි. සුවදුක් ඉච්ඡා ද්වේෂ ප්‍රයත්න යන මේ ආත්ම ගුණයන්ගෙනුදු ගුණිය (හෙවත් ගුණ ඇති ආත්මය) අනුමාන කරනු ලැබෙයි. සුවදුක් ආදිය ආත්මය නමැති ද්‍රව්‍යයාගේ ගුණය යනු වෛශේෂික මතයයි. පුද්ගලයකු කවර දේශයක කවර තැනක සිටියත් ඔහුට සුවදුක් ආදිය දැනෙන හෙයින් ආත්මය ව්‍යාප්ත යයි - හැම තැන පැතිර පවතී යයි - වෛශේෂිකයන් විසින් පිළිගනු ලැබෙයි. ආත්මය ශරීරයට ගැළපෙන පමණින් ලොකු කුඩා වෙමින් පවතී යයි සිතිය යුතු නොවෙයි. එසේ සිතීමෙන් නිත්‍ය වූවකැයි සලකන ආත්මය අනිත්‍ය වූවක් වියහැකි හෙයිනි. ආත්මය අනිත්‍ය දෙයක් වුවහොත් භවාන්තරයකට (අන් භවයකට) සංක්‍රමණය විය හැකි ද නොවෙයි. එවිට පුද්ගලයකු විසින් කරනු ලබන පින් පව්වලින් හෙවත් කුශලාකුශල කර්මයෙන් ද වැඩක් නොවන්නේය. එසේ හෙයින් ආත්මය ශරීරයට සරිලන පමණින් අඩු වැඩි වෙතැයි කීම ද යුක්තියුක්ත නොවෙයි.
ආත්මය දේශකාලාදිය මෙන් අමූර්ත වූවකි. ජීවාත්මය පරමාත්මය යයි ආත්මය ද්විවිධ ද වෙයි. ලෝකයේ සියලු ම ජීවයන්ට හෙවත් සත්වයන්ට වෙන වෙනම ආත්මය බැගින් ඇති හෙයින් ජීවාත්මය අනන්තය; ඉතා බොහෝය. එමෙන් ම කුශලාකුශලකර්මයන්ට ගොදුරු වන හෙයින් ඒ ජීවාත්මය හා බද්ධය. කර්මපාශයෙන් බැඳුණේ ද වෙයි; මිදුණේ නොවෙයි. මේ නිසාය ජීවාත්මය කර්ම බන්ධයෙන් මිදීම හෙවත් මෝක්ෂය ප්‍රාර්ථනා කරන්නේ. ආත්මය ඥානාත්මක නුවූවත් ඥානයට ආශ්‍රය වූවකි. එහෙයින් ඥානය ඇතුළු ආත්මයට අයත් අනිකුත් ගුණ ආගන්තුක වෙයි. බුද්ධි-සුඛ-දුඃඛ-ඉච්ඡා-ද්වේෂ ප්‍රයත්න-ධර්ම-අධර්ම-සංස්කාර-සංඛ්‍යා-පරිමාණ-පෘථක්ත්ව-සංයොග-විභාග යන ගුණ දාහතරකින් ජීවාත්මය යුක්ත වෙයි.
වෛශේෂිකයෝ ආත්මය ඇති බව ප්‍රත්‍යක්ෂ ප්‍රමාණයෙන් නොව අනුමානයෙන් ම සලකති. ගෞතම, වාත්ස්‍යායන යන ආදි ම න්‍යායවෙශේෂික දාර්ශනිකයන්ගේ පිළිගැනීම එසේ වුව ද පසුව ඇති වූ න්‍යාය-වෛශේෂික විචාරකයෝ ස්වකිය ආත්මය “මම” (අහං) යන හැඟීමෙන් තමතමන්ගේ මනසට ප්‍රත්‍යක්ෂ වෙතැයි කීහ (අහංකාරස්‍යාශ්‍ර යොයං මනොමාත්‍රස්‍ය ගොචරඃ - සිද්ධාන්තමුක්තාවලි 50)
ආත්මයාගේ දෙවෙනි භේදය වූ පරමාත්ම නම් ඊශ්වරයි; මහේශ්වරයි; ලෝකනිර්මාපකයි. ලෝකය නිර්මාණය කළ තැනැත්තා ඊශ්වර හෙවත් පරමාත්ම යනු පසු කාලයට අයත් න්‍යාය-වෛශේෂික ආචාර්‍ය්‍යවරයන්ගේ මතයයි. ඊශ්වරයා හිතුවක්කාර ලෙස ලෝකය නිර්මාණය නොකළ බව කියන ඔවුහු ජීවාත්මයේ කර්ම විපාකයන්ට පරමාත්ම අත නොපොවතී යයි කියත්. ඔවුන්ගේ පිළිගැනීම අනුව ඊශ්වර හෙවත් පරමාත්ම උදාසීනය, උපේක්ෂකය. ඔහුගේ කාර්යය නම් සෘෂ්ටි කාලයෙහි (ලෝක නිර්මාණ කාලයෙහි) නිෂ්ක්‍රියව පවත්නා පෘථිවි ආදි පරමාණූන් ක්‍රියාකාරී කරවීම පමණකි. පරමාත්ම ඇති බව ශ්‍රැති ස්මෘති දෙකින් මෙන් ම අනුමානයෙන් ද තහවුරු කළ හැකි බව ඔවුහු සලකත්. හැම කාර්යයක් ම කර්තෘ කෙනකුන් මගින් ජනිත වෙතැයි සලකන ඔවුහු කළය ඒ පිළිබඳ ප්‍රත්‍යක්ෂ නිදසුනක් බව කියා එමෙන්ම මහ පොළොව ඇතුළු වෘක්ෂලතාදිය ජනිත වස්තු යයි ද එය කළ හැකි කර්තෘවරයකු සිටිය යුතු යයි ද ඔහු ඊශ්වර විය යුතු යයි ද කියත්. ඒ ඒ උපාදානකාරණයන් ගැන අත්දුටු දැනීමක් ඇත්තාවු ද ඒ ඒ දේ කිරීමට අභිලාෂයක් ඇත්තාවූ ද ඒ ඒ දේ කිරීමෙහි ප්‍රයත්නයක් (උත්සාහයක්) ඇත්තා වූ ද කෙනකුන් ඇති විය යුතුය. ඒ තැනැත්තා නම් ඊශ්වර හෙවත් පරමාත්මය යනු ඔවුන්ගේ තර්කයයි. මෙසේ පරමාත්ම ඇතැයි සිද්ධ කිරීමෙහි ලා උපයෝගී වන සාධක අටක් කුසුමාඤ්ජලියෙහි (5.1) දක්වා ඇත්තේය. පරමාත්මහට හිමි ගුණ නම් බුද්ධි (=ඥාන), ඉච්ඡා, ප්‍රයත්න (=කෘති), සංඛ්‍යා, පරිමාණ, පෘථක්ත්ව, සංයෝග, විභාග යන මේවා යයි ද ඔවුහු සඳහන් කරත්.
න්‍යාය වෛශේෂික දර්ශන දෙකෙහි ම මුල් කෘතිවල පරමාත්ම ගැන පැහැදිලිව සඳහන් කිරීමක් නැත. එහෙත් පසු පසුව ඒ මුල් කෘතීන්ට ව්‍යාඛ්‍යා ලියූ අය එය ආත්ම ශබ්දයෙන් ම බිහි කොට ගත් බව පෙනෙයි. මෙකී ජීවාත්ම පරමාත්ම දෙක පරස්පර විරුද්ධ ගුණයන්ගෙන් යුක්ත වෙයි. ජීවාත්ම අල්පඥයෙකැයි ද පරමාත්ම සර්වඥය‍ෙකැයි ද ඔවුහු පවසති. ජීවාත්ම තුළ පවත්නා ගුණ අනිත්‍ය ආගන්තුක වන නමුත් පරමාත්මගේ ගුණ නිත්‍ය ද ස්ථර ද වෙයි. එසේ ජීවාත්ම බද්ධ ද අමුක්ත ද වන නමුත් පරමාත්ම අබද්ධ ද මුක්ත ද වෙයි. ජීවාත්ම අනේක නමුත් පරමාත්ම ඒක ද වෙයි. විජාතීය හෙවත් වෙනස් වූ ගුණ ඇති පරමාත්මය ජීවාත්මය හා සවර්ගීය වශයෙන් සැලකිය නොහැකි යයි කියමින් පරමාත්ම අමුතු ම පදාර්ථයකැයි ඇතැම්හු පවසති.
(කර්තෘ: ඇස්. අබේසිංහ)
(සංස්කරණය: 1965)
