ආඳාගල විහාරය
කුරුණෑගල දිස්ත්‍රික්කයේ වෑඋඩ විල්ලිහත්පත්තුවට අයත් මහගල්බඩ මෙගොඩ කෝරළයෙහි පිහිටියේය. සම බිමෙහි සිට අඩි 150ක් පමණ උසට නැඟී සිටි ආඳකුගේ හැඩහුරුකමින් පෙනෙන ගල් සහිත කඳු ගැටයෙක පිහිටි හෙයින් ආඳාගල විහාරය යයි ප්‍රසිද්ධ වූ මෙම ලෙන් විහාරය දීර්ඝ වූ ද වැදගත් වූ ද ඉතිහාසයක් ඇති ස්ථානයකි. දෙවනපෑතිස් රජතුමන් විසින් සර්වඥ ධාතූන් පිහිටුවා මෙතැන්හි චෛත්‍යයක් කරවන ලද්දේ යයි සැලකේ. සැතපෙන බුද්ධ ප්‍රතිමාවකින් යුත් විශාල වූ ලෙන් විහාරය ද ඉතා පැරණි නිර්මාණයකි. මෙහි භික්ෂූන්ට ආවාස වූයේ ද ගල්ලෙනකි. බොහෝ දුර අකුරු මැකී ගිය පැරණි ගල්සන්නසක් ද වෙයි. පුරාණ චෛත්‍යය ප්‍රතිසංස්කරණ කරන ලදුව දැනට ආරක්ෂා වී ඇත. කිසිවක ආධාරයක් නොමැතිව අහසෙහි එල්බෙන්නා සේ පෙනෙන ගල් පව්වක් යට පිහිටි හෙයින් මේ විහාරය 'අහස් ලෙන' යයි ද හඳුන්වති. 'බුදුරුවාව', 'මරලුවාව' හා 'ලේවන' යන නම්වලින් ද මේ ආඳාගල විහාරස්ථානය හඳුන්වනු ලැබේ.
පෙර මෙතැන්හි විසූ කටකන්දර (කැටකඳුරු) වාසී පුස්සදේව නම් තෙර කෙනකුන් මාරයා රවටා විදසුන් වඩා රහත් වූ බව සමන්තපාසාදිකාවෙහි සඳහන් වේ. මාරයා රැවැටී ගිය හෙයින් මේ ස්ථානය එවක් පටන් 'මරලුවා විහාරය' යන නමින් ප්‍රසිද්ධ විල. මෙකරුණ සිහිවීම සඳහා තෙරුන්ගේ අයැදීම පරිදි මාරයා මැවූ බුදුරුව වැනි බුදුරුවක් ඉදි කොට මේ ලෙන් විහාරය කරවන ලදැයි ද කියති. යථෝක්ත පුස්සදේව තෙරණුවෝ දුටුගැමුණු රජුගේ සොහොයුරියකගේ පුත්‍ර වූහයි ද කියන හෙයින් මේ ලෙන්විහාරය එකලට අයත් වුවකැයි සිතිය හැක.
පැරණි රජුන් විසින් මේ විහාරස්ථානයට කළ පූජා ආදිය දක්වන සන්නස් දිරා ගිය හෙයින් කීර්ති ශ්‍රී රාජසිංහ මහරජාණන් විසින් පරිත්‍යාගයන් තහවුරු කොට පුදන ලද තඹ සන්නසක් දැනුදු එහි තිබේ. වැදගත් ඓතිහාසික සටහනක් වන එහි දිඹුලාගල මහාකාශ්‍යප මාහිමියන් ද නාගල, මංගල, වනරතන, අනවමදර්ශී ආදි මාහිමිවරුන්ද දීපංකර ආදී මහ තෙරවරුන් ද මේ විහාරයෙහි කලින් කල විසූහයි සඳහන්ව ඇත්තේ ය.
(සංස්කරණය: 1965)
