දොන් ජෙරෝනිමෝ අසවේදු
ලංකාවේ ප්‍රතිකාලුන්ට අයත්ව තුබුණු මුහුදුබඩ පළාත් ක්‍රි.ව. 1594 සිට 1611 දක්වා පාලනය කළේ මොහුය. 1612 සිට 1617 දක්වා ඉන්දියාවේ ප්‍රතිකාල් ප්‍රදේශයන්හි ප්‍රතිරාජ ධුරය දැරුවේ ද මෙතෙමේය. ලංකා ඉතිහාසයෙහි සඳහන් වන ඉතා ම ක්‍රෑර ප්‍රතිකාල් පාලකයා හැටියට මොහු හැඳින්වේ.
බෞද්ධ හා හින්දු ආගම්වලට විරුද්ධව කටයුතු කළ මොහු බෞද්ධ හා හින්දු පූජනීය ස්ථාන කිහිපයක් විනාශ කරවන ලද බව පෙනේ. කැලණි ගංතෙර මාපිටිගම තිබුණු විහාර ස්ථානයන් කඩා බිඳ දමා අසවේදුගේ කාලයේ දී පල්ලියක් ඉදිකරන ලදි. මඩකලපුවේ තුබුණු තිරුකෝවිල මොහු අතින් විනාශයට පත්වුණු හින්දු සිද්ධස්ථානයකි. මුන්නේස්සරම් කෝවිල ද මොහුගේ කාලයේ දී (1600 දී) මුළුමනින් කඩා විනාශ කරන ලදි.
දොන් මැනුවෙල් ද අසවේදු නමැති ප්‍රතිකාල් ජාතිකයකුගේ තුන්වන පුත්‍රයා වූ මොහු පෘතුගාලයේ බාර්බෝසා නමැති ග්‍රාමයේ උපන් බව ක්වේරෝස් පවසයි. බාල වයසේ දී ම සාමාන්‍ය හේවායකු වශයෙන් ප්‍රතිකාල් යුද්ධ හමුදාවට බැඳුණු මෙතෙම ඉන්දියාවේ ප්‍රතිකාල් හමුදා යටතේ සේවය පිණිස පැමිණියේය. මොහුගේ රණශූරත්වය නිසා 1585 වන විට මලක්කාව භාර අද්මිරාල් තැන හැටියට උසස් වන්නට හැකිවිය. 1594 මැයි මාසයේ දී පමණ පේරෝ ලෝපෙස් ද සූසා යටතේ උඩරට රාජ්‍යය වැටලීමට ගොස් අන්ත පරාජයට හා අපකීර්තියට පත්ව සිටි ප්‍රතිකාලුන්ගේ නම්බුව හා කීර්තිය නැවත ලබාගැනීමේ බලාපොරොත්තුවෙන් මේ වර්ෂයේ දී ම මොහු ලංකාවේ කපිතන් ජනරාල් හැටියට පත්කොට එවන ලද බව කියති. ලංකාවට එන්ට පෙර මෙතෙමේ මලබාර් ප්‍රදේශයේ ප්‍රතිකාල් හමුදාවක කපිතන් මේජර් ධුරය දැරීය.
විමලධර්මසූර්ය (බ.) රජුට (1592-1604) දඬුවම් කිරීමේ මූලික බලාපොරොත්තුව ඇතිව මොහු විසින් උඩරට රාජ්‍යය කිහිප විටක් ම ආක්‍රමණය කරන ලද නමුත් මොහුගේ අදහස ඉටු නොවීය. 1595 දී ධර්මපාල රජුට විරුද්ධව කැරලි ගසා එදිරිල්ලේ රාළ (බ.) (පසුව එදිරිමාන සූරිය බණ්ඩාර) යන නමින් කෝට්ටේ රජු හැටියට සියතින් ඔටුනු පැලඳ, විමලධර්ම රජු හා එක්ව ප්‍රතිකාල්වරුන්ට විරුද්ධව යුදවැදුණු දොමිංගු කොරෙයා 1596 දී සමරකෝන්රාළ (බ.) විසින් සිරබාරයට ගනු ලැබ අසවේදුගේ අණින් අත්පා සහ හිස ගසා දමා ජීවිතක්ෂයට පමුණුවන ලදි.
අසවේදුගේ කාලයේ දී මනුවෙල් ගෝමස්, සයිමන් කොරෙයා, අන්තෝනියෝ බරෙත්තු ආදීන්ගේ නායකත්වයෙන් ද කැරලි කීපයක් ම ඇතිවිය. 1611 දී සෙනරත් රජු කල ඔහු මහනුවර ආක්‍රමණය කෙළේය. රජු නගරය හැරදමා පැනගියෙන් හේ නුවර ගිනිතබා මාළිගය හා විහාර ද විනාශ කර දැමීය. කෑම් නම් සෙනෙවියා බලනේ නවත්වා ඔහු ආපසු කොළඹට පැමිණ දෙසතියක් ගතවන්ට පෙර සිංහලයෝ නැවත මහනුවර අල්ලා ගත්හ. කෝට්ටේ රාජ්‍යයේ අන්තිම සිංහල පාලකයා වූ ධර්මපාල රජුගේ (1551-1597) මරණය ද මල්වානේ ගිවිසුමට (බ.) අත්සන් තැබීම ද (1597) සිදු වූයේ මොහුගේ පාලන යුගයේ දීය. ඉන් පසු අසවේදු ලංකාවේ මුහුදුබඩ පළාත් පාලනය කෙළේ මල්වානේ ගිවිසුම යටතේ ඒ ප්‍රදේශ පෘතුගාලයේ රජුට අයිති සේ සැලකීමෙනි. ඔහු තමාගේ ප්‍රධාන කාර්යාලය මල්වානේ පිහිටුවා ගෙන මුහුදුබඩ පළාත් පාලනය කිරීම නිසා සිංහලයන් මොහු හැඳින්වූයේ 'මල්වානේ රජු' වශයෙනි.
ලංකාව පාලනය කළ ප්‍රතිකාල් ජනරාල්වරුන් අතුරෙන් මෙතෙමේ යුද්ධ කටයුතු සම්බන්ධව ඉතා ම දක්ෂයා විය. එසේ ම මොහුගේ පාලන කාලය ඉතාමත් ක්‍රෑර ක්‍රියාවලින් ගහන විය. යුද්ධ හමුදාවන්ගේ ගමන් බිමන් සඳහා අවශ්‍ය මංමාවත් තැනවීම ද ආරක්ෂාව සඳහා අවශ්‍ය කොටුපවුරු ආදිය බැඳවීම ද බහුල වශයෙන් මොහුගේ කාලයේ දී සිදුවිය.
පෘතුගාලයේ රජු විසින් 1611 දී අසවේදු ඉන්දියාවේ ප්‍රතිරාජ ධුරයට පත්කරන ලදින් ඒ අවුරුද්දේ ම මෙතෙමේ ලංකාවෙන් පිට වී ගියේය. අවුරුදු පහක් පමණ කාලයක් යථෝක්ත තනතුර දැරීමට මොහුට හැකිවිය. ඉන් පසු මොහුගේ විරුද්ධවාදීන්ගේ ක්‍රියා හා පෘතුගාලයේ ඇතිවූ දේශපාලන අර්බුද නිසා අපකීර්තියට ලක්වූ මොහුට තමාගේ මරණය දක්වා තම රටේ බන්ධනාගාරගතව සිටින්නට ද සිදුවිය. ලංකාවේ දී කළ ක්‍රෑර ක්‍රියාවලට දෙවියන්වහන්සේ මොහුට දුන් දඬුවම මේ යයි ෆරියායි ද සූසා පවසා ඇත. මොහු හිරකර තබන ලද්දේ ඉන්දියාවේ සිටිය දී ඕලන්දයන් සමග යුදට නොඑළඹුණු නිසාත් මලක්කාවෙහි ප්‍රතිකාල්වරුන් හා ඕලන්දයන් අතර වූ සටනෙහි දී ප්‍රතිකාල් සේනාව මෙහෙය වූ දොන් ජුවන් ද සිල්වා නමැත්තාට විස දී මරන ලද්දේ මොහු විසිනැයි යන සැකය නිසාත් යයි ක්වේරෝස් සිතයි. කෙසේ හෝ බන්ධනාගාරගතව සිටිනාතර නිලධාරීන්ගේ නොසැලකිලිමත්කම නිසා ම එහි දී හේ මරණයට පත්විය.
(සංස්කරණය: 1965)
