ආනන්ද මහා විද්‍යාලය
19 වන ශතවර්ෂයේ ඇති වූ බෞද්ධ ප්‍රබෝධයේ ප්‍රතිඵලයක් වශයෙන් එකල සිංහල බෞද්ධයන් වැටී සිටි තත්වයෙන් ඔවුන් මුදාගැනීම සඳහා බෞද්ධ ප්‍රතිපත්ති හා ජාතික සංස්කෘතිය අනුව සකස් වූ ඉංග්‍රීසි අධ්‍යාපනයක් සිංහල බෞද්ධයාට ලබාදීමේ පරමාර්ථයෙන් මෙම විද්‍යාලය ආරම්භ කරන ලදි. එහෙත් එයින් සිදු වූ සේවය සිංහල බෞද්ධයාට පමණක් සිමා නොවීය.
ඇමෙරිකානු ජාතික ක’නල් හෙන්රි ඕල්කට්තුමන්ගේ ප්‍රධානත්වයෙන් හික්කඩුවේ ශ්‍රී සුමංගල, මිගෙට්ටුවත්තේ ගුණානන්ද ආදි පැවිදි උතුමන්ගේ ද බටුවන්තුඩාවේ පඬිතුමා, දොන් කරෝලිස් හේවාවිතාරණ සහ සී.පී. ගුණවර්ධන යන ගිහි පින්වතුන් කීප දෙනකුන්ගේ ද සහාය ඇතිව කොළඹ පරම විඥානාර්ථ බෞද්ධ සමාගමේ පාලකත්වයෙන් 1886 නොවැම්බර් මස 1 වන දින කොළඹ පිටකොටුවේ මාලිබන්ත වීදියේ අබලන් ගෙයක ඇරඹුණු මෙම විද්‍යාලය මුල දී හැඳින්වූයේ “කොළඹ බෞද්ධ ඉංග්‍රීසි පාඨශාලාව” යන නමිනි.
37 දෙනකුන්ගෙන් යුත් ශිෂ්‍ය සංඛ්‍යාවකින් ආරම්භ කළ මෙම විද්‍යාලය ශිෂ්‍ය සංඛ්‍යාව වැඩිවීම හේතුකොටගෙන පසු කලක දී දැනට විද්‍යාලය පිහිටි භූමි භාගයට ගෙන යන ලදි. භූමිය ගැනීම සඳහා ණයට මුදල් ලබාගත්තේ අද්යාර්හි පරම විඥානාර්ථ සමාගමෙනි. ණයෙන් නිදහස් වූයේ විද්‍යාලයයේ ස්වර්ණ ජයන්ති උත්සවය පැවැති කාලයේ දී ය.
ආන්ද විද්‍යාලයෙහි ප්‍රථම විදුහල්පති වූයේ සී.ඩබ්ලිව්. ලෙඩ්බිටර් මහතාය. ඉන්පසු ඒ.ඊ. බුල්ජන්ස්, ඩී.බී. ජයතිලක, ජේ. ටිසල් ඩේවිස්, එම්.යූ. මුවර් යන විදුහල්පතිවරුන් යටතේ ක්‍රමයෙන් දියුණු වූ ආනන්දය ෆ්‍රිට්ස් කුන්ස් විදුහල්පති කාලයේ දී (1914) මහත් දියුණුවක් ලැබුවේය. විද්‍යාලයකට අවශ්‍ය අංශයන් කීපයක් ම එක් වූයේ කුන්ස් මහතා විදුහල්පති ධුරය දැරූ කාලයේ දීය. ගොඩනැඟිලි අතින් පමණක් නොව විද්‍යාලයීය සංවිධානය අතින් ද එවක සැලකිය යුතු වෙනස් වීම් කීපයක් සිදු විය. ගොඩනැඟිලි පන්ති කාමරවලට බෙදා ඕල්කට් තුමා සිහිවීම සඳහා රැස්වීම් ශාලාවක් ද තනන ලදි. ප්‍රථම විද්‍යාගාරය ද දේශනාගාරය ද කියවීම් ශාලාව ද ශිෂ්‍ය නිවාසය ද පටන් ගන්නා ලද්දේ කුන්ස් මහතා විසිනි. කුන්ස් මහතාගෙන් පසු විද්‍යාලයාධිපති ධුරය දැරු පී. ද ඇස්. කුලරත්න, ඒ.බී. පෙරේරා, ඇල්.එච්. මෙත්තානන්ද, ඇස්.ඒ. විජයතිලක යන මහතුන්ගේ මහත් පරිශ්‍රමය නිසා විද්‍යාලය අද පවතින තත්වයට දියුණු විය.
ඉතා කුඩා පාසැලක් ලෙස පටන් ගත් ආනන්ද මහා විද්‍යාලය අද ලංකාවේ ප්‍රමුඛ බෞද්ධ විද්‍යාලය බවට පත් වී තිබේ. අද මුළු ශිෂ්‍ය සංඛ්‍යාව 2,456කි. ගුරු සංඛ්‍යාව 94කි. විද්‍යාලය ප්‍රධාන වශයෙන් කොටස් තුනකින් යුක්ත වේ. ප්‍රාථමික අංශය ශිෂ්‍යයන් 906 දෙනකුගෙන් සමන්විතය. මධ්‍යම අංශයේ සහ උපරිම අංශයේ ශිෂ්‍ය සංඛ්‍යාව 1,550ක් වේ. උපාධිධර ගුරුවරු 28 දෙනෙක් ද පුහුණු ගුරුවරු 38 දෙනෙක් ද වෙනත් සහතික ලැබූ ගුරුවරු 28 දෙනෙක්ද ගුරු මණ්ඩලයේ සේවයෙහි යෙදී සිටිති.
ආනන්ද මහා විද්‍යාලය ඉංග්‍රීසි පාඨශාලාවක් පමණක් නොවීය; සිංහල බෞද්ධ පුරවැසියන් බිහි කරවන ආයතනයක් ද විය. සෑම ජාතික හා ආගමික ව්‍යාපාරයක දී ම වාගේ ආනන්දය පුරෝගාමීව කටයුතු කළේය. ජාතික ආගමික නායකයන් තැනීමේ ගෞරවය ආනන්දයට හිමි වෙයි. සිංහල, පාලි, සංස්කෘත යන භාෂාවන් පාසැලේ ඉගැන්වීම ආරම්භ කරන ලද්දේ කුලරත්න මහතා විසිනි. සිංහලය අධ්‍යාපන මාධ්‍යය ලෙස යොදා ගැනීමේ වැදගත්කම ගැන සිතන්නට බොහෝ කලකට පෙර අත්හදා බැලීමක් වශයෙන් ලංකාවේ පළමුවරට ඉංග්‍රීසි පාසැලක සිංහල මාධ්‍යය ආරම්භ කරන ලද්දේ ද ආනන්දයේය.
(කර්තෘ: ඇම්.ඩබ්ලිව්. කරුණානන්ද)
(සංස්කරණය: 1965)
