අහමද් ෂා (අබ්දාලි)
(1724-73). ඇෆ්ඝනිස්ථානයේ දුරානි රාජවංශය ආරම්භ වූයේ අහමද් ෂාගෙනි.
ඝිල්සායිවරුන් විසින් සිර කරනු ලැබ සිටි පසළොස් හැවිරිදි අහමද් ෂා මුදවා ගන්නා ලද්දේ 1738 දී කන්දහාරය යටත් කරගත් නාදීර් ෂා (බ.) විසිනි. 1747 දී නාදීර් ෂා සාහසික මරණයකට ගොදුරුවීමෙන් පසු අහමද් ෂා කන්දහාර්හි රජු හැටියට සිංහාසනාරූඪ විය. ඔහු රජවීමත් සමග ම අබ්දාලි වංශනාමය හැර දමා 'දුරානි' යන නාමය ව්‍යවහාර කරන්නට වන.
නාදීර් ෂා සමග ආක්‍රමණයන්හි යෙදුණු අවස්ථාවල දී ඉන්දියාවේ දුර්‍වලත්වය දැනගත් ඔහු කන්දහාර්, කාබුල් හා පෙෂාවර් යන ප්‍රදේශවල තම බලය තහවුරු කර ගත්තේය. 1748 දී ඔහු පළමුවරට ඉන්දියා භූමියට ඇතුළුව සින්ධු නදිය දක්වා මුළු රටම යටත් කර ගත්තේය. ඉක්බිති 1751 දී දිල්ලියේ මෝගල් රජු බියවද්දා පන්ජාබය ද ඈඳාගත් හෙතෙම 1752 දී කාශ්මීරය ද නතු කරගත්තේය. දිල්ලියේ මෝගල් අගරජුගේ වසීර්වරයා වූ ඝාසි උද්දීන් ලාහෝරය නැවත අල්ලා ගැනීම ගැන කෝප වූ අහමද් ෂා දිල්ලියේ රජුගෙන් පළිගැනීම පිණිස 1756 දී දිල්ලිය ආක්‍රමණය කෙළේය. පහසුවෙන් දිල්ලියට ඇතුළුවූ ඇෆ්ඝන් සේනාවෝ මාසයක් පමණ ඉතා ප්‍රචණ්ඩ ලෙස නගරය කොල්ලකෑමෙහිත් මනුෂ්‍යඝාතනයෙහිත් ස්ත්‍රීදුෂණයෙහිත් යෙදුණෝය. අහමද් ෂා මෝගල් කුමාරිකාවක සරණ කරගෙන පසු කල පන්ජාබ් භා සර්හින්ද්හි ප්‍රතිරාජවරයා වූ ස්වකීය පුත්‍ර ටිමූර් ෂාහට ද මෝගල් කුමරියක පාවා දුන්නේය. අග්‍රා නගරයට පහර දෙමින් සිටිය දී සිය භටයන් අතර රෝබිය පැතිරීම නිසා 1757 දී ආපසු සිය රටට යන්ට හැරුණු අහමද් ෂා දිල්ලිය ප්‍රතිරාජවරයකු යටතේ තැබුවේය. එහෙත් ස්වල්ප දිනකින් ම ඝාසි උද්දීන් නමැති ඉහත කී වසීර්වරයා දිල්ලියේ සිටි ඇෆ්ඝන් ප්‍රතිරාජයා පලවා හැර මෝගල් අධිරාජයා මරවා දමා තමාට අනුකූල අහමද් ඛාන් බන්ඝෙෂ් නම් මෝගල් කුමාරයකු දිල්ලියේ අධිරාජබවට පත් කෙළේය.
මේ අතර බාලාජි පේෂ්වාගේ සහෝදර රඝෝ බාගේ නායකත්වයෙන් පැමිණි මරාඨ සේනාවෝ දිල්ලියත් 1758 දී ඇෆ්ඝන් අණසක යටතේ පැවති පන්ජාබයත් අල්ලා ගත්හ. ඉන් කුපිත වූ අහමද් ෂා 1759 දී සිව්වැනි වතාවට ඉන්දියාව ආක්‍රමණය කෙළේය.
1761 දී දිල්ලියේ මරාඨ රජු වූ සදාසිව රාවෝ භාවෝගේ හා අහමද් ෂාගේ සේනා පානිපත්හි දී මුණගැසුණාහ. පානිපත්හි තෙවැනි සංග්‍රාමය නමින් සුප්‍රසිද්ධ මේ තීරණාත්මක සටනින් මරාඨ සේනාවෝ සමූලඝාතනය කරනු ලැබූහ. පානිපත් සටනින් මරාඨ අධිරාජ්‍යය බිද වැටුණේය.
1762 දී අහමද් ෂා සික්වරුන් මර්දනය කිරීම පිණිස නැවත සින්ධු නදිය තරණය කොට ඔවුන් නිර්දය ලෙස ඝාතනය කළේය. එහෙත් ඇෆ්ඝනිස්ථානයේ කැරැල්ලක් මැඩපැවැත්වීම සඳහා ඔහුට ඉක්මනින් ආපසු යන්නට සිදුවූයෙන් සික්වරුන්ට පන්ජාබයෙහි තම බලය තහවුරු කරගත හැකිවිය.
1773 දී අහමද් ෂා මියගියෙන් ටිමුර් ෂා නම් පුත්‍රයාට ඔහුගේ අධිරාජ්‍යය හිමි විය. අහමද් ෂා මියයන විට ඔහුගේ අධිරාජ්‍යය උතුරෙන් ඔක්සස් හා කැපිරිස්ථාන කඳු දක්වාත් නැගෙනහිරින් ටිබැට් කඳු හා සට්ලෙජ් නදිය දක්වාත් දකුණෙන් ඕමාන් මුහුද දක්වාත් බටහිරෙන් පර්සියාව, ඛොරාසන් හා කර්මස් යන ප්‍රදේශ දක්වාත් පැතිර ගොස් තිබුණේය.
(සංස්කරණය: 1965)
