අසාධාරණඥාන
අන්‍යයන්ට සාධාරණ නුවූ, බුදු රදුන් කෙරෙහි පමණක් පවත්නා, ඥාන සයක් අසාධාරණඥාන නමින් හැඳින්වෙයි. පටිසම්භිදා මග්ගඤාණකථායෙහි දැක්වෙන තෙසැත්තෑ ඥානයන් අතුරෙන් ඇතැම් ඥානයෙක් බුදුරජාණන් වහන්සේට ද ඇත. ශාරිපුත්‍රාදි ශ්‍රාවකයන්ට ද ඇත් මැයි. ඇතැම් ඥානයෙක් ශ්‍රාවකයන්ට අසාධාරණ වූයේ තථාගත වූ බුදුවරයන් කෙරෙහි මැ පවත්නේ වෙයි. එබඳු අසාධාරණ ඥානයෝ සදෙනෙක් වෙති. ඉන්ද්‍රියපරාවරතාඥාන, ආශයානුශයඥාන, යමක ප්‍රාතිහාර්‍ය්‍යඥාන, මහාකරුණාසමාපත්තිඥාන, සර්වඥතාඥාන, අනාවරණඥාන යන මොහුය. මොවුනතුරෙහි ඉන්ද්‍රියපරාවරතාඥාන නම් සත්වයන්ගේ ශ්‍රද්ධාදි පඤ්චේන්ද්‍රියයන් පිළිබඳ පර-අපරභාවය, වැඩුණු නොවැඩුණු බව දැනගන්නා ඥානයයි. මිථ්‍යාදෘෂ්ටි සම්‍යග්දෘෂ්ටි ආදියෙන් පරිභාවිත වූ සත්වසන්තානය ආශය නමි. ආශය සංඛ්‍යාත සත්වසන්තානයෙහි නොසිඳී අනුව පවත්නා වූ ථාමගත වූ කාමරාගාදි ක්ලෙශයෝ අනුශය නම් වෙත්. ආශයානුශය දන්නා ඥානය දෙවැනි වූ අසාධාරණඥානයයි. ගිනිකඳ දියකඳ ආදිය පෙර පසු නොවැ එක්විට ම පවත්නා හෙයින් යමක නම් වෙයි. එයින් සත්වයන්ගේ අශ්‍රද්ධාදි ප්‍රතිපක්ෂධර්මයන් දුරුකරන හෙයින් ප්‍රාතිහාර්‍ය්‍ය නම් වෙයි. ඒ යමාමහපෙළහර දක්වාලීමේ ඥානය යමක ප්‍රාතිහාර්‍ය්‍යඥාන නම් වෙයි. අනෙකක්හට උපන් දුක් දැක සුදනන්ගේ හෘදය කම්පා කරන ස්වභාවය කරුණා නම් වෙයි. මහාකරුණා සමාපත්තියට සමවැදීමෙන් ඒ කරුණා සමාපත්තිය හා සම්ප්‍රයුක්ත වූ ඥානය මහාකරුණා සමාපත්තිඥාන නම් වෙයි. පඤ්චවිධඥෙයපථ සංඛ්‍යාත වූ සියල්ල දන්නා නුවණ සර්වඥතාඥාන නම් වෙයි. එහි ඥෙයපථ නම් සංඛාර විකාර ලක්ඛණ නිබ්බාන පඤ්ඤත්ති යන මොහුයි. ඥෙය ධර්මයන්හි ආවරණයක් (දැනීමට බාධාවක්) නැති හෙයින් අනාවරණඥාන නම් වේ. මේ සවැදෑරුම් ඥානය කිසිදු ශ්‍රාවකයකුට නැත. බුදුන් කෙරෙහි මැ පවත්නා හෙයින් අසාධාරණඥාන නම් වී.
(සංස්කරණය: 1965)
