ටස්මන් මුහුද

(Tasman sea). දකුණු පැසිෆික් සාගරයේ නිරිත දිග මායිමෙහි ඕස්ට්‍රේලියාව හා නවසීලන්තය අතර දළ වශයෙන් කිමී. 2,000ක් පුරා විහිදී ඇති මුහුදකි. ටස්මන් මුහුද උතුරේ සිට දකුණට කිමී. 2,800ක් විශාල ය. ලන්දේසි ජාතික ගවේෂකයකු වූ අබෙල් ජැන්සූන් ටස්මන් (Abel Janszoon Tasman) නවසීලන්තය හා ටස්මේනියාව සොයා ගත් ප්‍රථම යුරෝපීය ජාතිකයා ලෙස වාර්තා වේ. ඔහු මෙම මුහුද ටස්මන් ලෙස නම් කෙළේ ය. පසු ව බ්‍රිතාන්‍ය ජාතික කැප්ටන් ජේම්ස් කුක් (James Cook) වර්ෂ 1770 ඔහුගේ ප්‍රථම දේශ ගවේෂණයේ දී විශාල නැව් ටස්මන් මුහුද හරහා යාත්‍රා කරවන ලදි. ටස්මන් මුහුද හරහා ප්‍රතිලෝම වශයෙන් ඕස්ට්‍රේලියාවට සහ නවසීලන්තයට ගමන් කළ හැකි ය. මයොරි (Maori) ජාතිකයෝ මෙය තෙ තායි-ඔ-රෙහුආ (Te Tai-o-Rehua) ලෙස ආමන්ත්‍රණය කරති.

පිහිටීම

ටස්මන් මුහුද බටහිරින් උතුරු සිස්ටර් දූපතේ (East Sister Island) (1480) ඊශාන තුඩුවේ සිට ගැබෝ දූපත (Gabo Island) දක්වා ද එතැන් සිට ෆිලින්ඩර්ස් දූපත (Flinders Island) දක්වා ද විහිදී ඇත. මෙම දූපතට ඔබ්බෙන් වැන්සිටාර් ෂෝල්ස් (Vansittart Shoals) සිට බැරන් දූපත (Barren Island) දක්වා වූ මාර්ගය ද ඊට අයත් ය. ටැස්මේනියාවේ එඩ්ස්ටෝන් (Eddystone) සිට බැරන් තුඩුව දක්වා ද එතැන් සිට නැගෙනහිර වෙරළ දිගේ ගිනිකොන තුඩුවේ සිට දක්ෂිණ තුඩුව දක්වා වූ ප්‍රදේශය ද ටස්මන් මුහුදු සීමාව වේ.

උතුරින් ඕස්ට්‍රේලියානු වෙරළට සමාන්තර ව නැගෙනහිර කෙළවරෙහි පිහිටි එලිසබෙත් (Elizabeth) ගල්පරය සහ ගිනිකොන ගල්පරය දක්වා ටස්මන් මුහුද විහිදේ.

ඊසාන දිගින් ටස්මන් මුහුද ත්‍රී කින්ග්ස් දූපත්හි (Three Kings Islands) උතුරු තුඩුවේ සිට ගිනිකොන ගල්පරය දක්වාත් එතැන් සිට නවසීලන්තයේ උතුරු තුඩුව දක්වාත් විහිදී ඇත.

ටස්මන් මුහුද නැගෙනහිරින් කුක් (Cook Strait) සමුද්‍ර සන්ධියේ දකුණු කෙළවරෙහි පිහිටි පැලිසර් (Palliser) තුඩුවේ තේ කරකා (Te Karaka) ප්‍රදීපාපාරය තෙක් ගමන් කරයි.

ටස්මන් මුහුද දකුණින් අවුක්ලන්ඩ් දූපතේ දක්ෂිණ තුඩුව, ගිනිකොන තුඩුව, ටස්මේනියාවේ දක්ෂිණ තුඩුව දක්වා සම්බන්ධ වෙමින් විහිදී ඇත.

අවුරුදු මිලි. 85-55 පෙර ගොන්ඩ්වානා (Gondwana) මහාද්වීපය කැඩී යෑමෙන් පසුව ඕස්ට්‍රේලියාව සහ සිලැන්ඩියාව (Zealandia) ඈත්වීමෙන් ටස්මන් මුහුදේ මධ්‍යම සාගර කඳුවැටිය වර්ධනය විය. මෙය දළ වශයෙන් පිහිටා තිබෙන්නේ ඕස්ට්‍රේලියාව හා සිලැන්ඩියා මහාද්වීපික සීමාවන්ගේ මධ්‍යයේ ය. සිලැන්ඩියාව විශාල ලෙස ගිලුණු අතර එම නිසා මෙම කඳු පෙළ ඕස්ට්‍රේලියානු වෙරළට වඩා නවසීලන්තයට ළං ව පිහිටියේ ය.

ටස්මන් මුහුද මධ්‍යම මුහුදු දූපත් සමූහයකින් යුතුවීම විශේෂ ලක්ෂණයකි. ඕස්ට්‍රේලියා සහ නවසීලන්ත මහා භූමි ප්‍රදේශයේ සම්පූර්ණයෙන් වෙරළාශ්‍රිත දූපත් පිහිටා ඇත. ලෝර්ඩ් හූවේ (Lord Howe) දූපත නිව් සවුත් වේල්ස්හි (New South Wales)හි කොටසකි, බාර්ල්ස් පිරමීඩය (Ball's Pyramid) (නිව් සවුත් වේල්ස්හි කොටසකි), නෝෆෝක් (Norfolk) දූපත (ටස්මන් මුහුද කෙළවරෙහි කොරල් මුහුදට මායිම් ව), මිඩ්ල්ටන් (Middleton) ගල්පරය (කොරල් මුහුදු දූපත් භූමි ප්‍රදේශයේ කොටසකි), එලිසබෙත් (Elizabeth) ගල්පරය (කොරල් මුහුදු දූපත් භූමි ප්‍රදේශයේ කොටසකි) ඒ අතර වේ.

ටස්මන් මුහුදට උතුරින් කොරල් මුහුද ද ඊසාන සහ උතුරින් පැසිෆික් සාගරය ද දකුණු සහ ගිනිකොනින් දක්ෂිණ සාගරය ද බටහිරින් බාස් (Bass Strait) සමුද්‍ර සන්ධිය ද වේ.

මොන්ක්‍රීෆ් (Moncrieff) සහ හුඩ් (Hood) යන දෙදෙනා 1928 වර්ෂයේ දී ට්‍රාන්ස් ටස්මන් මුහුද හරහා ගුවන් යානයකින් ගමන් කිරීමට උත්සාහ කළ ද එය අසාර්ථක විය. 1929 වසරේ දී චාල්ස් කින්ග්ෆෝඩ් ස්මිත් (Charles Kingsford Smith) මේ හරහා ගුවනින් පියාසැරීම සාර්ථක ව සිදු කෙළේ ය. ටස්මන් මුහුද හරහා ඒකල යාත්‍රාවක් පදවාගෙන ගිය ප්‍රථමයා වූයේ කොලින් ක්න්වින්සි (Colin Quincey) ය. ඔහුගේ පුත්‍රයා වූ ෂෝන් ක්වින්සි (Shaun Quincey) 2010 වර්ෂයේ දී ට්‍රාන්ස්-ටස්මන් හරහා සාර්ථක ව යාත්‍රා කළ දෙවන පුද්ගලයා වූයේ ය.

(කර්තෘ: සුගන්ධි කලණා දෑසමන් මෙන්ඩිස්)

(සංස්කරණය: 2019)