ටානා විල
(Tana lake). වයඹදිග ඉතියෝපියාවේ කඳුකරයෙහි අම්හාරා ප්‍රදේශයෙහි ඇති එරට විශාලතම විලයි. අතීතයේ සානා (Tsana) නමින් ද මෙය ව්‍යවහාර කෙරිණ. උ.අ.1200’ හා නැ.දේ.37015’හි පිහිටි ටානා විල දිගින් කිමී.76ක් හා පළලින් කිමී. 71ක් වේ. විලෙහි උපරිම ගැඹුර මී.14ක් පමණ ය. මු.ම. සිට මී.1,780ක් පමණ උසින් පිහිටි ටානා විලෙන් වැසුණු භූමි ප්‍රමාණය ව.කිමී.3,673කි. වර්ෂාපතනය හා ඍතු අනුව විලේ මතුපිට භූමි ප්‍රමාණය වෙනස් වේ. ලෙසර් ඇබේ (Lesser Abay), කිල්ටි (Kilti), මාගේච් (Magech), රෙබ් (Reb), ගුමාරා (Gumara) යන ගංගා විලට ගලා බසින අතර බ්ලූ නයිල් (Blue Nile) හෙවත් අබේ (Abbai) නදිය පටන් ගන්නේ මෙම විලෙනි. ටානා විලේ රොන් මඩ රහිත ජලයේ පැහැය හේතුවෙන් බ්ලූ නයිල් නදියට එම නම ලැබී තිබේ. බ්ලූ නයිල් නදිය පටන්ගන්නා ස්ථානයේ ඇති සොරොව්ව මගින් ටානා විලේ ජලමට්ටම පාලනය කෙරෙන අතර එමගින් ටිස් අබේ (Tis Abbai) දිය ඇල්ලටත් එහි ඇති ජලවිදුලි බලාගාරයටත් ජලය නිකුත් කෙරේ.
මෙම විලෙහි දූපත් රාශියක් පිහිටා තිබේ. විලේ ජල මට්ටම අනුව දූපත් සංඛ්‍යාව වෙනස් වේ. පසුගිය වසර 400 තුළ එහි ජල මට්ටම මී. 2කින් පමණ පහළ බැස ඇත. 17 වන සියවසේ එම ප්‍රදේශයට ගිය පෘතුගීසි ජාතික මැනුඑල් ඩි අල්මේදා (Manoel de Almeida) නමැති මිෂනාරී පූජකවරයා සඳහන් කරන පරිදි එහි දූපත් 21ක් පැවැතිණ. එයින් හතක හෝ අටක ක්‍රිස්තියානි ආගමික ස්ථාන ක්‍රියාත්මක ව තිබිණ. 18 වන සියවසේ අග භාගයෙහි එම ප්‍රදේශයට ගිය ජේම්ස් බෲස්ට (James Bruce) දූපත් 45ක් ඇති බව ප්‍රදේශවාසීන්ගෙන් දැන ගන්නට ලැබුණ නමුදු ඔහුගේ විශ්වාසය වන්නේ එහි දූපත් 11ක් පමණ පිහිටා ඇති බවයි. මෑතකාලීන භූවිද්‍යාඥයකුට අනුව ටානා විලෙහි දූපත් 37න් 19ක ආගමික ස්ථාන හෝ පල්ලි පැවතියේ ය. එම දූපත් අතර ටානා කිර්කොස් (Tana Qirqos), ටානා චෙර්කොස් (Tana Cherqos), දගා දූපත (Daga Island), ඩෙක් (Dek), මිත්‍රාහා (Mitraha), ගෙලීලා සකියාස් (Gelila Zakarias), හලිමුන් (Halimun), බ්‍රිගීදා (Briguida) ප්‍රධාන වේ.
ඉතියෝපියාවේ මාළු නිෂ්පාදනයෙන් සැලකිය යුතු ප්‍රමාණයක් සඳහා ටානා විලෙන් දායකත්වය සැපයේ. විවිධ මත්ස්‍ය වර්ග විලෙහි වාසය කරන අතර කරවැල් කොකා () සහ ඇෆ්රිකන් ඩාර්ටර් () වැනි විවිධ පක්ෂීහු ද විල ආශ්‍රිත ව වෙසෙති. සංචාරක කුරුල්ලෝ මෙම විලට පැමිණෙති. මෘදු කටුව සහිත අප්‍රිකානු මුහුදු කැස්බෑවෝ ද විලෙහි වාසය කරති. විලෙහි කිඹුලන් නොමැති බව සඳහන් වේ.
(කර්තෘ: උස්ගොඩ ධම්මගරු හිමි)
(සංස්කරණය: 2019)
