ආරුක්කුව

බිත්ති දෙකක් හෝ ස්තම්භ දෙකක් මුදුනෙන් සම්බන්ධ කිරීම පිණිස ගලින් හෝ ගඩොලින් හෝ තැනෙන, බොහෝ විට අර්ධකවාකාර වූ නිර්මාණ විශේෂයක් ආරුක්කුව නමින් හැඳින්වේ. සෘජු, ත්‍රිකෝණාකාර, අර්ධවෘත්තාකාර හා වෘත්තාකාර යයි ආරුක්කුවේ ප්‍රධාන ආකෘති සතරකි. ඊට අමතර වශයෙන් දුන්නක හැඩය ඇති තවත් ආකෘතියක් " මානසාර " ග්‍රන්ථයේ සඳහන් කොට ඇත. බොහෝ රටවල ගෘහ නිර්මාණයන්හි දක්නට ලැබෙන ආරුක්කු මෝස්තර පූර්වෝක්ත ආකෘතීන්ගේ ම විභේදනයෝයි.

ප්‍රධාන ආරුක්කු මෝස්තරය අර්ධවෘත්තාකාරය. බිත්ති දෙකක් හෝ ස්තම්භ දෙකක් මත මේ ආරුක්කුව ගොඩනැඟීමේ දී අර්ධවෘත්තාකාර ස්වරූපයක් ගෙනදීම පිණිස විශේෂයෙන් සකස් කරන ලද ගඩොල් හෝ ගල් භාවිත වෙයි.

එක් කොනක් අනෙක් කොනට වඩා පළලින් කුඩා වූ චතුරස්‍රාකාර ගඩොල් අර්ධකවාකාර හැඩයක් ඇති වන ලෙස යොදා බදාමෙන් සවිකරනු ලැබේ. විශේෂ හැඩයක් ඇති මෙම ගඩොල් නිසා ආරුක්කුව ඇතුළ පිට දෙපැත්තෙන් ම ක්‍රමයෙන් අර්ධවෘත්තාකාර ස්වරූපයක් ගනී.

පැරැණි ශිල්පශාස්ත්‍ර ග්‍රන්ථයන්හි කදලිකාකරණ ආරුක්කුව (corbel arch) යනුවෙන් සඳහන් වන ආරුක්කුව පූර්වොක්ත අර්ධවෘත්තාකාර ආරුක්කුවට සාකල්‍යයෙන් ම වෙනස් වූ ආරුක්කු විශේෂයකි. මේ ආරුක්කුව ඉදිකොට නිමවූ විට ත්‍රිකෝණාකාර හැඩයක් දරයි. බිත්තිය මත පිහිටි පළමුවන ගඩොල්වරියට වඩා තරමක් පිටතට දික්වී සිටින පරිදි ඒ මතුපිට අනෙක් ගඩොල්වරිය තැන්පත් කරනු ලැබේ. මෙසේ දෙපැත්තෙන් ම ගඩොල් තැන්පත් කිරීමේ දී පරතරය ක්‍රමයෙන් අඩුවෙමින් ගොස් මුදුනෙන් ඒකාබද්ධ වේ. එවිට ආරුක්කුව ත්‍රිකෝණාකාර ස්වරූපයක් ගනී. මේ ආරුක්කුව “අශ්වමුඛ” ආරුක්කුව නමින් ද හැඳින්වේ.

අශ්ව ලාඩමක ස්වරූපය ගන්නා ආරුක්කුවක් ද දක්නට ලැබේ. මෙය ද අර්ධකවාකාර හැඩයක් ගන්නා අතර බිත්ති මත පිහිටන දෙකෙළවර අතර පරතරය ආරුක්කු මුදුනට වඩා අඩු වන සේ තරමක් එකිනෙකට ළංව පිහිටා ඇත.

ගොතික් ආරුක්කුව මීට වඩා වෙනස් ලක්ෂණ දක්නට ලැබෙන්නකි. එය අර්ධකවාකාර පනේල දෙකකින් සෑදී ඇති අතර මුදුන උල් වූ ස්වරූපයක් ගනී. ගොතික් ගෘහනිර්මාණයන්හි මේ ආරුක්කුව විශේෂයෙන් ම කැපී පෙනෙන්නකි.

ආරුක්කුව තැනීමට උපයෝගී කර ගන්නා නිර්මාණ සම්ප්‍රදාය අනුව ගෘහ ශීර්ෂයන්හි බර බිත්ති මතට පතිත වන අතර ම දෙපැත්තට ද බෙදී යයි. එහෙයින් ආරුක්කුව ස්ථාවරව තිබීම පිණිස දෙපැත්තේ ඉතා ශක්තිමත් බිත්ති බඳිනු ලැබේ.

ඉතිහාසය: ආරුක්කුව සකස් කර ගන්නා ක්‍රමය පිළිබඳ දැනුම ඈත අතීතයේ සිට ම පැවැතෙන්නකි. බිත්ති දෙකක් අතර වූ පරතරය පියවමින් ඒ දෙක මුදුනෙන් ඒකාබද්ධ කොට තනාගත් ආරුක්කුවේ මුල් ස්වරූපය ක්‍රි. පූ. 4000 පමණ කාලයේ පවා ප්‍රචලිතව තිබිණි. මේ මෝස්තරය වඩාත් ව්‍යාප්ත වූයේ මධ්‍යධරණී මුහුදුබඩ ප්‍රදේශයන්හිය. මිසර දේශීන් ද බැබිලෝනියන්වරුන් ද ග්‍රීකයන් ද ආරුක්කු ක්‍රමය අනුගමනය කරමින් උමං හා බෝක්කු තනාගත් බැව් පෙනේ. යුරෝපයේ ඉපැරණි ආරුක්කුව දක්නට ලැබෙන්නේ රෝම නගරයේ " ක්ලොවාකා මැක්සිමා " නමැති සොරොව්වේය. මේ සොරොව්ව ක්‍රි. පූ. 578 වර්ෂයේ පමණ ලූෂියස් තාර්ක්විනියස් පැරිස්කස් විසින් තනන ලද්දකි. ඉතාලියේ " එට්‍රස්කන් " යුගයට අයත් ගොඩනැඟිලි සඳහා ආරුක්කුව බෙහෙවින් භාවිත විය. පසුව රෝමවරු එය අනුගමනය කරමින් වඩාත් දියුණු ලෙස ආරුක්කුව තම ගොඩනැඟිලිවල යෙදූහ. අනතුරුව බයිසන්ටයින් යුගයෙහි ආරුක්කු ඉදිකිරීම වඩාත් ව්‍යාප්ත විය. අර්ධවෘත්තාකාර ආරුක්කු ක්‍රමයත් සමග ම මුදුනෙන් උල් වූ හැඩයක් ඇති ආරුක්කුව ද වැඩි දියුණු විය. මේ මෝස්තරය ක්‍රි. පූ. 722 පමණ කාලයේ පවා ඇසිරියන්වරුන් විසින් දිය අගල් සකස් කිරීමේ දී භාවිත කළ නිර්මාණ ක්‍රමයක් විය. ආරුක්කු අලංකරණ මෝස්තරයක් වශයෙන් ප්‍රථමයෙන් ම උපයෝගී කොට ගන්නා ලද්දේ ද ඇසිරියන්වරුන් විසිනි. මේ විශේෂාංගය වඩාත් භාවිතයට පැමිණි බව පෙනෙන්නේ 13 වැනි සියවසින් මෙපිට කාලයේ දීය. විශේෂයෙන් ම මුදුන උල් වූ ආරුක්කුව ගොතික් ගෘහනිර්මාණයේ කැපී පෙනෙන අංගයක් බවට පත්විය. විද්‍යානවෝදයට පසුව නැවතත් අර්ධ වෘත්තාකාර ආරුක්කු ක්‍රමය භාවිතයට පැමිණ 19 වැනි සියවස තෙක් අඛණ්ඩව පැවතුණේය. මෙතෙක් ආරුක්කුවෙන් සිදු වුණු කාර්‍ය්‍යය කොන්ක්‍රීට් ලින්ටල් වැනි උපක්‍රමයන්ගෙන් ඉටුකර ගැනීමට පටන් ගැනීමත් සමග ම ගෘහනිර්මාණයේ වැදගත් අංගයක් වූ ආරුක්කුව ගෘහ අලංකරණ මෝස්තරයක් බවට පත්විය.

ඉන්දියාව: ඉන්දියාවේ ද ආදි ම යුගයන්හි පවා ආරුක්කු තැනීම පිළිබඳ කාර්මිකඥානය තිබුණ ද අනෙක් රටවල මෙන් එය ප්‍රකටව නොයෙදූ බැව් පෙනේ. මොහෙන්ජොදාරෝහි නටබුන් අතර අර්ධකවාකාර ආරුක්කුවක අවශිෂ්ට කොටස් සොයාගෙන ඇත.

මුස්ලිම්වරුන්ගේ පැමිණීමට පෙර ඉන්දියාවේ අර්ධකවාකාර ආරුක්කුව ගොඩනැඟිලි වලට උපයෝගී කොටගෙන ඇත්තේ විරල වශයෙනි. එකල ගෘහනිර්මාණයන්ට ආරුක්කුව ඇතුළත් කොට ඇති ප්‍රධාන ස්ථානයන් අතර භිතාර්ගොන් ආරාමයත් මීර්පූර් ඛාස් ස්තූපය හා බුද්ධගයා විහාරයත් වේ. හින්දුවරුන් හා ජෛනයෝ අර්ධකවාකාර ආරුක්කුවට ඉඳුරා ම වෙනස් වූ " කදලිකාකරණ ආරුක්කුව අනුගමනය කරමින් මුදුන උල් වූ ආරුක්කුව එතරම් දුරට නොයෙදූහ. අර්ධකවාකාර ආරුක්කුව ඉන්දියාවේ පුරාණ සමයන්හි තිබුණ ද ගෘහනිර්මාණයන්ට විශේෂ අංගයක් වශයෙන් එය ඇතුළු වූයේ මුස්ලිම්වරුන්ගෙන් පසුවය. මුස්ලිම් දේවස්ථාන හා ගොඩනැඟිලි සියල්ලක ම වාගේ මේ ආරුක්කුව විශේෂයෙන් දක්නට ලැබෙන්නකි. හින්දුවරුන් ගෘහ නිර්මාණයේ අංගයක් වශයෙන් ආරුක්කුව උපයෝගී කරගන්නට ආරම්භ කළේ මීට පසුවය.

අර්ධවෘත්තාකාර හා උල් වූ මුදුනක් ඇති ආරුක්කු සම්ප්‍රදායයන් දෙක බටහිර රටවල වඩාත් ප්‍රකටව භාවිත වුව ද මුස්ලිම්වරු විවිධ ස්වරූප ඇති ආරුක්කු පෙරදිග රටවල දී නිෂ්පාදනය කළහ. මේ අනුව පර්සියාවේත් ඉන්දියාවේත් ඕජී (ogee) නමින් හැඳින්වෙන ආරුක්කුව හා උතුරු අප්‍රිකාවේත් ස්පාඤ්ඤයේත් අශ්වලාඩම් ආකාර ආරුක්කුව වඩාත් උපයෝගි කරගන්නා ලදි. 22-ආර් 7605 (63/2) ලංකාව : පැරණි සිංහල ගෘහනිර්මාණ ශිල්පීන්ට ද ආරුක්කු ඉදිකිරීම පිළිබඳ කාර්මිකඥානය තිබුණු බැව් අනුරාධපුරයේ මහාපාළි දානශාලාව අසල නටබුන් අතර තිබී සොයාගත් අර්ධකවාකාර ආරුක්කුවකින් හෙළිවේ. එස ක්‍රි. ව. 8 වැනි සියවසේ පමණ කරන ලද ගොඩනැඟිල්ලක තිබුණු ආරුක්කුවක් යයි අනුමාන කොට ඇත (A.S.C.A.R., Vol. III). කෙසේ වෙතත් අනෙක් රටවල මෙන් නොව මෙරට ශිල්පීහු විශාල ගොඩනැඟිලිවල මුදුන් ආවරණය කිරීම පිණිස ආරුක්කුව භාවිත නොකළහ.

පොළොන්නරු සමයේ දී ගෘහනිර්මාණයන්හි ආරුක්කුව භාවිත කොට ඇති බවට සාධක ථූපාරාමයෙන් ද තිවංක පටිමාඝරයෙන් ද ලද හැක. ථූපාරාමයේ ඇතුළත බිත්ති මුදුන් ඒකාබද්ධ කොට ඇත්තේ අර්ධවෘත්තාකාර ආරුක්කුවකිනි. බුදුපිළිමය ඉදිරිපිට ඇති බිත්තියෙහි මේ ආරුක්කුව ඉතා පැහැදිලිව දක්නට ලැබේ. මෙය විශේෂයෙන් පිහිටුවා ඇත්තේ බුදුපිළිමයට ආලෝකය වැටීමට ඉඩ සැලසෙන පිණිස යයි සිතිය හැක. ථූපාරාමයේ නැගෙනහිර ද්වාරයේ ද ආරුක්කු ක්‍රමයේ විශේෂත්වයක් දක්නට ලැබේ. එහි අර්ධකවාකාර ආරුක්කුවත් කදලිකාකරණ ක්‍රමයත් අතර සංකලනය දක්නට ඇත. බිත්තිපාදයේ සිට කදලිකාකරණ ක්‍රමයට ආරුක්කුව සකස් වෙමින් පරතරය ක්‍රමයෙන් අඩුවෙමින් ගොස් බිත්තියේ උස අඩි 15 අඟල් 6 සිට අර්ධකවාකාර ආරුක්කුව ඉදිකොට ඇත (A.S.C.M., Vol. II, 8-18 පිටු; A.S.C.A.R., 1903, 1910).

පූර්වෝක්ත ආරුක්කු ක්‍රම දෙකේ සංකලනයෙන් තැනුණු ආරුක්කුවක් ථූපාරාමයේ ඇත ද එය කාර්මික ශිල්පය අතින් එතරම් සාර්ථක වී නැත. භූමි මට්ටමේ සිට කදලිකාකරණ ක්‍රමයට ආරුක්කුව සකස් කොට තිබුණ ද ක්‍රමානුකූලව ගල් තැන්පත් කොට නොමැත. ද්වාර ශීර්ෂයේ ඇති අර්ධකවාකාර ආරුක්කුව තනි ගල්වරියකින් සාදා ඒ මත නැවත කදලිකාකරණ ආරුක්කු ක්‍රමයට බිත්ති ගොඩනඟා ඇත. පොළොන්නරු සමයේ පවා සිංහල නිර්මාණ ශිල්පීන්ට ආරුක්කුව පිළිබඳ අවබෝධයක් තිබුණ ද කාර්මික අංශයෙන් පෘථුල දැනුමක් තුබූ බවක් නොපෙනේ. කෙසේ වුව ද ඉතා විශාල පරතරයක් වුවත් මුදුනෙන් ඒකාබද්ධ කිරීමට අර්ධකවාකාර ආරුක්කුව මෙන් ම කදලිකා කරණ ආරුක්කුව ද එකසේ සමත් බව ථූපාරාමයෙන් පැහැදිලිව පෙනේ.

පරාක්‍රමබාහු රජු විසින් තනවන ලද පොළොන්නරුවේ තිවංක පටිමාඝරයේ ද මෙවැනි ම ආරුක්කුවක් ඇත. එහි ඇතුළත බිත්ති අතර වූ අඩි 4 අඟල් 6 පමණ පරතරය කදලිකාකරණ ආරුක්කු ක්‍රමයෙන් වසා ඇත.

පොළොන්නරුවේ ගොඩනැඟිලිවල බිත්ති අලංකාර කිරීම පිණිස කොට ඇති විවිධ කැටයම් අතරත් ආරුක්කු දක්නට හැකිය. විශේෂයෙන් ම ලංකාතිලක වැනි පටිමාඝරයන්හි දේවවිමාන ආදියෙහි ශීර්ෂය අර්ධකවාකාර ආරුක්කුවලින් සරසා තිබේ. බොහෝ විට කවුළුවල ද පූර්ව පාර්ශ්වයෙන් අර්ධවෘත්තාකාර ආරුක්කුව දක්නට ලැබුණ ද ඇතු තින් කදලිකාකරණ ක්‍රමයට ගඩොල් තැන් පත්කොට ඇත. පුරාණ සිංහල ශිල්පාචාර්‍ය්‍යවරයන් ආරුක්කුව භාවිත කොට ඇත්තේ ගෘහනිර්මාණයන්හි අත්‍යවශ්‍ය අංගයක් ලෙස නොව චමත්කාර ජනනය පිණිස යයි සිතිය හැක. එතෙකුදු වුවත් අර්ධකවාකාර ආරුක්කුව සිංහල ගෘහනිර්මාණයේ වැදගත් අංගයක් බවට පත් වූයේ පෘතුගීසි හා ලන්දේසි ආධිපත්‍යයන්ගෙන් පසුවය. බටහිර රටවල ප්‍රචලිත වූ අර්ධකවාකාර ආරුක්කුව පෘතුගීසින් හා ලන්දේසීන් තම දේවස්ථානයන් හා ගෘහයන් තැනීමේ දී බහුලව භාවිත කරන ලදි. අද දක්නට ලැබෙන ආරුක්කුව පෘතුගීසි - ලන්දේසි නිර්මාණයන්ට අනුව සකස් කරගත් ආරුක්කු ක්‍රමය වේ.

(සංස්කරණය: 1965)