ආලාපය
සංගීත ශාස්ත්‍රයෙහි දී රාගයක ස්වරූපය ඉඳුරා විස්තර කොට විලම්බයෙන් දැක්වීම ආලාප නමි. අතරතුර සිඳීමක් නැතිව ස්වරයෙකින් ස්වරයකට පැමිණෙමින් දක්වන රාගයාගේ පූර්ණ විස්තරය, එසේ නැතහොත් ප්‍රදර්ශනය, ආලාප නමින් ගත යුතුය. පටන් ගැන්මේ දී එක් එක් ස්වරය දෙතුන් වරක් ගම්භීරව හඬවා, ෂඩ්ජයෙහිත් වාදී ස්වරයෙහිත් පිහිටා සිටිනු දැක්වෙයි. අනතුරුව ස්වර දෙක දෙක, තුන තුන යන ආදි වශයෙන් උසුරුවා රාගයට එළැඹේ. ආලාපය ද වර්ණ අලංකාර මෙන් බොහෝ විට ස්ථායී, අන්තරා, සංචාරී, ආභෝග යන අංග සතරින් සමන්විත වෙයි. අලංකාරයන්ගෙන් තොරව කිසි ද ආලාපයක් නැත්තේය. වෙසෙසින් ම ආලාපයෙහි දී සංගති, විශ්‍රාන්ති ස්ථානයන් ගැන ද සැලකිල්ලක් දැක්වුව මනාය. සම්පූර්ණයෙන් වාදී ස්වරයත් ඊට අඩු තරමකින් සංවාදී ස්වරයත් පැහැදිලිව පළ කළ යුතු වෙයි. සාමාන්‍යයෙන් ආලාපය පැවැත්වෙනුයේ ගීතයට මුලිනි. ඇතැම් විට ගීතයෙන් බැහැරව ද පවත්වනු ලැබේ. දක්ෂ ගායකයකු සාමාන්‍ය ආලාපයක් සඳහා වුව ද පැය කාලක පමණ කාලයක් ගත කිරීම සිරිති. ආලාපය ගැයුම් වැයුම් දෙක්හි ම පවත්වනු ලබතත් ගායනයෙහි බෙහෙවින් ම විශේෂ ස්ථානයක් ගනී.
රාගාලාපන යයි කියනු ලබන ආලාප ගායනය පැරැණි සංගීතයට වඩා වත්මන් සංගීතයෙහි බොහෝසෙයින් වෙනස්ය. ආලාප ගායනයෙහි දී උසුරුවීම ස-රි-ග-ම ආදි ස්වර නාමයන්ගෙන් ම නොව ඒ ඒ ස්වරයන්ගෙන් ම පැවැත්වීම සිරිතය. වර්තමාන සංගීතඥයෝ ආලාප කිරීමේ දී “ තා, නා, නේ, රී, රේත, තෝං, නෝ, නාරේ, නේනේරී, තානානා, නෝ තෝං, නානා, යනාදී ශබ්දයන් ප්‍රයෝග කරති. මෙම නිරර්ථක ශබ්දයන් ප්‍රයෝග කරගන්නේ ශබ්දයෙකින් තොරව උච්චාරණයක් නොලැබෙන බැවිනි. අ කාරයෙන් ද ආලාපය කරනු ලැබේ. එසේ වුව ද ඉහත දැක්වුණු ශබ්දයන්ගේ මාධ්‍යයෙන් ආලාප කිරීම වැඩි වශයෙන් ලැබෙන්නේය. සාමාන්‍යයෙන් තනි අ " කාරයෙන් රාගාලාපය කිරීම පහසු නොවේ. ඉහත කී පරිදි “නානා” ආදි ශබ්ද යොදනු ලබන්නේ ද හිතුවක්කාර ලෙස නොව එක්තරා රීතියක් අනුවය.
ආලාපයක් ස්වර ප්‍රස්තාරයකින් නිරූපණය කිරීම අපහසුය. එය සපුරා ගීතයක් ම නොවේ. එබැවින් ඡන්දසක්, විරිතක් හෝ තාලයක් නොලබයි; නොතකයි; නියමිත ගීතයක් උදෙසා රචිත සංගීතයක් ද නොවේ. රාගයකට අයත් ස්වර මාලාව පිළිබඳ මූර්ච්ඡනා අනුව ප්‍රමාණය සැලකේ. සංගීතඥයාට කැමැති පරිදි ස්වරයන් දිගු කොට හෝ කෙටි කොට හෝ ආලාප කිරීමට පිළිවන. ඒ සඳහා ගතකරන කාලය ගායකයාගේ දක්ෂකම අනුව තීරණය වේ. මෙහි දී ඔහුට සිය සහජ දස්කම් සහ ව්‍යක්තිත්වය මැනැවින් පළ කිරීමට ඉඩ ලැබේ. ආලාපයෙන් රාගයේ විශේෂ ලක්ෂණ මැනැවින් ප්‍රකට කර දැක්විය හැකිය.
වර්තමාන උත්තර භාරතීය සංගීතයෙහි ආලාප ගායනය සම්බන්ධයෙන් පද්ධති දෙකක් ප්‍රචාරයට පැමිණ තිබේ. එම ඝරාණා (ගුරුකුල) දෙක ඛවාලී, කලාවන්ත යන නම් වලින් ප්‍රකටය. හින්දුස්ථානි සංගීතයෙහිත් කර්ණාට සංගීතයෙහිත් ආලාප කිරීමේ දී පැහැදිලි වෙනසක් දක්නට ලැබේ.
කේවල අකාරයෙන් ආලාප කිරීමට වඩා තෝම් තෝම් ආදි ශබ්දානුසාරයෙන් කරන ආලාපය අධික සුන්දරතාවකින් සහ ප්‍රභාවශීල ගුණයකින්ද සමන්විතය. එම ආලාපය අනේක ප්‍රකාර වූ ස්වර වෛචිත්‍රයයක් උපදවන අතර ම සරලතාවෙන් ද අනූනය. හුදු " අ '" කාර ආලාපය ඒකශ්‍රැතියෙන් එක සමානව ඇසීම නිසා අසන්නාට වෙහෙසක් ගෙන දෙන්නට පිළිවන් වුව ද " තෝම් තෝම් ශබ්දානුසාරයෙන් කරන ආලාපයකින් එබන්දක් සිදු නොවෙයි.
පුරාණ සංගීතයෙහි ආලාප ගායනය හඳුන්වන ලදුයේ ආලප්ති ගාන " යන නාමයෙනි. මෙහි ප්‍රභේද තුනෙකි. රාගාලාප, රූපකාලාප, ආලප්ති යනුවෙනි. මේවා විමසා බැලීමේ දී පෙනෙනුයේ පැරැණි සහ නවීන ආලාප ගායනයන් අතර මහත් පරතරයක් පවත්නා බවය. සැබැවින් ම පැරැණි ආලාප ගායනය වර්තමාන යුගයෙහි ප්‍රචාරයට ගොස් නැත.
රාගාලාප ගායනයෙහි ග්‍රහ, අංශ, මන්ද්‍ර, තාර, න්‍යාස, අපන්‍යාස, අල්පත්ව, බහුත්ව, ෂාඩවත්ව, ඖඩවත්ව යයි දශ ලක්ෂණයක් විය. මෙකී දශ ලක්ෂණය ප්‍රකට කරමින් ආලාප කිරීම රාගාලාපයෙහි සිරිතය. එම දශ ලක්ෂණයන්ගෙන් රාග රූපය ප්‍රදර්ශනය කිරීම රාගාලාප ගායනය නම් වූයේය.
ස්වකීය ආලාපය පිළිබඳ ප්‍රබන්ධය හා සම්බන්ධ වූ ධාතුවෙහි ඒ ඒ භාග වෙන් වෙන් වශයෙන් ආලාප කොට දැක්වීම රූපකාලාපයයි. මෙහි ලා පද තාල ආදිය නොලැබේ. රූපක ආලාපයෙහි අන්තිම ස්වරය අපන්‍යාස ස්වරය වෙයි. රාගාලාපයෙහි ම වැඩි වශයෙන් විස්තර කොට දැක්වීමයි.
ආලප්තිය නම් රාගයෙහි සම්පූර්ණ රූපය ප්‍රදර්ශනය කිරීමය. එහි දී වෙන් වෙන් වශයෙන් මෙන්ම සම්පූර්ණ වශයෙන් ද රාගය ආලාප කොට දක්වනු ලැබේ. රාගාලාපය සහ රූපකාලාපය යන දෙක ම එක් වීමෙන් ආලප්තිය සකස් වේ.
පැරැණි සංගීතයෙහි ආලාප කිරීම ඉහත කී අයුරින් පැවැත්වුණ ද දැන් එබන්දක් නොලැබේ. සංගීතයත් සමඟ පරිවර්තන ද්වාරයෙන් විකාසයට පත් වූ ආලාපය දැන් සරල ක්‍රමයෙකින් පැවැත් වේ. කෙසේ වුව ද ආලාපය සංගීතයෙහි කේවල විසිතුරු බව විදහා දක්වන්නකි.
(සංස්කරණය: 1965)
