ආස්‍රැති විධානය
(Osmoregulation). ඇමීබා (බ.) පරමීසියුම් (බ.) හා ක්ලම්ඩාමොනස් (බ.) වැනි ඇතැම් සරල ජීවීන්ගේ ප්‍රාක්ප්ලාස්මයෙහි (ප්‍රාක්ප්ලාස්මය බ.) අඩංගු ජල ප්‍රමාණය පාලනය කිරීම් සංඛ්‍යාත කාර්‍ය්‍යය ආස්‍රැති විධානය නම් වේ. මේ පාලනය කිරීම සලස්වන යන්ත්‍රණය හඳුන්වනු ලබන්නේ ඉහත කී ජීවීන් තුළ තිබෙන සංකෝචක රික්තකය හැටියටය.
මේ ජීවීන්ගේ ප්ලාස්මපටලයෙන් අර්ධ-පාරගම්‍ය පටලයක් සෑදෙයි. ආස්‍රැති පීඩනයක් උපදවන ද්‍රව්‍ය මේ ජීවීන්ගේ ප්‍රාක්ප්ලාස්මයෙහි අඩංගු වේ. එබැවින් මේ ජීවියකුගේ දේහයට ජලය නොනැවතී ඇතුළු වේ. මේ ජලය පිට නොකළ හොත් ජීවියා පැළෙන්නට පුළුවන. එබැවින් අධික වූ ජල ප්‍රමාණය ප්‍රාක්ප්ලාස්මයෙන් සංකෝචක රික්තකයට කිසියම් ක්‍රමයකින් පිට වූ විට එහි ජලය එකතු වේ. මෙපරිද්දෙන් එකතුවන ජලයෙන් සංකෝචක රික්තකයේ ප්‍රමාණය ක්‍රමයෙන් වැඩී හදිසියෙන් ඇකිළේ. රික්තකය ඉක්මනින් යළිත් මතු වී, විශාල බවට පැමිණ, යළිත් ඇකිළේ. මෙසේ කලින් කල ඇකිළීමෙන් සංකෝචක රික්තක ඒවායේ අඩංගු ජලය පිට කරයි.
ඇමීබාගේ හා ක්ලම්ඩොමොනස්ගේ සංකෝචක රික්තකය ගෝලාකාර කුහරයකි. ඇමීබාට ඇත්තේ එක ම සංකෝචක රික්තකයකි. ක්ලම්ඩාමොනස්ට හා පොලිටෝමාට සංකෝචක රික්තක දෙක බැගින් තිබේ. පරමීසියුම්ටත් සංකෝචක රික්තක දෙකකි. එකක් ඉස්සරහින් ද අනික පසු භාගයෙහි ද පිහිටා තිබේ. ඇමීබාගේ සංකෝචක රික්තකයේ ව්‍යුහයට වඩා මේ රික්තකවල ව්‍යූහය සංකීර්ණය. පරමීසියුම්ගේ සංකෝචක රික්තක සමග අතිරේක රික්තක ද ඇත. සංකෝචක රික්තක ඇකිළී ඒවායේ අඩංගු ජලය පිට කළ විට මේ අතිරේක රික්තකවල අඩංගු ජලයෙන් සංකෝචක රික්තක සංස්ථාපනය කරනු ලැබේ. ඇතැම් පක්ෂ්මධරයන්ගේ අතිරේක රික්තක සෛලප්ලාස්මය මැදින් දිග නාල ලෙස පැතිරේ. යුග්ලේනා විරිඬිස්ගේ සංචයේ එක පැත්තක සංකෝචක රික්තකයක් තිබේ. මේ රික්තකයේ අඩංගු ජලය කලින් කල සංචයට පිට කරනු ලැබේ. එකල සංචය විශාල වීමෙන් වැඩිමනත් ජලය පිටතට නික්මෙයි. ඇතැම්විට සංකෝචක රික්තකය හාත්පස උපකාරී අතිරේක රික්තක සෑදේ. ඇතැම් සංකෝචක රික්තකවලට ආස්තර පටලයක් ඇති බැව් පෙනේ. එබැවින් සංකෝචක රික්තකයක් ඇකුළුණු විට ආකුංචිත අවස්ථාවේ දී එය සම්පූර්ණයෙන් ම නැති වී නොයන බවට සාක්ෂ්‍ය තිබේ.
ඇමීබාට සමාන සමුද්‍රජීවීන්ට සංකෝචක රික්තක නැත. ඊට හේතුව ඔවුන්ගේ සෛලප්ලාස්මයේ ආස්‍රැති පීඩනය අවට තිබෙන මුහුදු ජලයේ ඇති ආස්‍රැති පීඩනයට ඉතා කිට්ටු වීමය. එහෙයින් සෛලප්ලාස්මයේ ජලය එකතු නොවේ. කරදිය ජීවීන්ට හා පරපෝෂිත විශේෂයන්ට වඩා මිරිදිය ජීවීන්ට සංකෝචක රික්තක තිබෙන හෙයින් මේ රික්තකවල ප්‍රධාන කෘත්‍යය ජලය පිට කිරීම බව සිතාගත හැක. අවට පිහිටි මාධ්‍යයේ ආස්‍රැති පීඩනය ජීවියාගේ ප්‍රාක්ප්ලාස්මයේ ආස්‍රැති පීඩනයට අඩු වූ විට උගේ දේහය ඇතුළට ජලය ඇතුළු විය යුතුය.
(සංස්කරණය: 1965)
