ආර්යභට
මෙනමින් ගණිත හා නක්ෂත්‍ර විද්‍යාඥයෝ දෙදෙනෙක් වූහ. ඉන් එක් විද්‍යාඥයකු කුසුමපුරයෙහි (පාටලීපුත්‍ර නගරයෙහි) එක්තරා ආචාර්‍ය්‍ය පරම්පරාවකට අයත් බව ඔහුගේ ම කෘතියක් වූ ආර්යභටීයෙහි සඳහන් වේ. එහෙත් ඔහු කුසුමපුරයෙහි ම උපන් බවක් ඉන් ප්‍රකට නොවේ. ඔහුගේ ආචාර්‍ය්‍යවරයකු ගැන ද නොකියැ වේ. ආර්යභටීය නමැති ග්‍රන්ථය සම්පාදනය කිරීමෙහි යෙදෙන විට ඔහුගේ වයස ද ඒ අනුව ඔහුගේ උත්පත්තිය සිදුවූ කාලය ද දැනගැනීමට ඉවහල් වන පද්‍යයක් යථෝක්ත ග්‍රන්ථයෙහි සඳහන් වේ. ඒ අනුව කලියුග වර්ෂ 3577ක් ගත වූ සමය (ක්‍රි.ව. 475- 476) ඔහුගේ ජන්මකාලය වශයෙන් ද කලියුග වර්ෂයෙන් 3600ක් ගත වූ කාලය (ක්‍රි.ව. 498-499) ග්‍රන්ථකරණයෙහි යෙදුණ කාලය වශයෙන් ද සැලකිය හැකිය.
ආර්යභටීය ආරම්භ වන්නේ දශගීතිකා සූත්‍ර නමින් හැඳින්වෙන ගීතිවෘත්තයෙන් විරචිත පද්‍ය දශයකිනි. ඇතැම් පිටපත්වල පද්‍ය 13 ක් හෝ 15 ක් දක්නට ලැබේ. මේ පද්‍යයන්ගෙන් ග්‍රහයන්ගේ භ්‍රමණය, අක්ෂරයන්ගෙන් සඞ්ඛ්‍යා දක්වන ක්‍රමය හා ආර්යභට මතයට අයත් වෙනත් මූලික කරුණු ද සැකෙවින් විස්තර වේ. ඊළඟට ගණිතපාද, කාල ක්‍රියාපාද, ගෝලපාද යන නම්වලින් හැඳින්වෙන පරිච්ඡේද තුනකි. මෙකී පරිච්ඡේදයන්හි පිළිවෙළින් පද්‍ය 33, 25, 50 බැගින් ඇතුළත්ය. ඒවා ආර්‍ය්‍යාවෘත්තයෙන් නිබන්ධිතය. පද්‍ය සඞ්ඛ්‍යාව එකසිය අටක් වූ බැවින් ආර්‍ය්‍යාෂ්ටශත යන නාමය වී යයි ඇතැමකුගේ මතයයි. ප්‍රථමාර්‍ය්‍ය සිද්ධාන්ත (වෘද්ධාර්‍ය්‍ය සිද්ධාන්ත), ලඝු ආර්‍ය්‍ය සිද්ධාන්ත යන නම් ද මීට ව්‍යවහාර කර තිබේ. එය ප්‍රථමාර්‍ය්‍ය සිද්ධාන්ත නමින් හැඳින්වූයේ පසු කලෙක දී කරන ලද ආර්‍ය්‍යසිද්ධාන්තයක් තිබුණ බැවිනි. සොළොස්වන ශතවර්ෂයේ ජීවත් වූ පරමේශ්වර (පරමාදීශ්වර) නම් ආචාර්‍ය්‍යවරයෙක් ආර්‍ය්‍යභටීයට භටදීපිකා නම් ටීකාවක් කෙළේය. හෙතෙම ආර්යභටීය සිද්ධාන්තයක් හැටියට නොව තන්ත්‍රයක් වශයෙන් හඳුන්වයි.
පෘථිවිය ස්වකීය කක්ෂය වටේ භ්‍රමණය වන බව ප්‍රකාශ කළ ඉන්දියාවේ විසූ ප්‍රථම නක්ෂත්‍ර විද්‍යාඥයා ආර්යභට වශයෙන් සලකනු ලැබේ. මේ අදහස මීට ප්‍රථම ග්‍රීකයන් අතරේ ද විය. ගණිතය පිළිබඳ උසස් දැනීමක් ද ඔහුට තිබුණ බව ආර්යභටීයයෙන් හෙළි වේ. ග්‍රහණ පිළිබඳව ආර්යභටගේ ඉගැන්වීම් වේදස්මෘතිවලට විරුද්ධ බැවින් පසු කාලයෙහි ඇති වූ බ්‍රහ්මගුප්තාදීහු ඔහු තදින් විවේචනය කළහ.
එකොළොස් වන ශතවර්ෂයේ මුල්භාගයේ දී අල් බිරූනි නමැති අරාබි ජාතිකයා විසින් සම්පාදිත ඉන්දියාව නමැති ග්‍රන්ථයේ, ආර්යහටගේ කිසි ම ග්‍රන්ථයක් ඔහුට දක්නට නොලැබුණ බවත් බ්‍රහ්මගුප්ත උපුටා දැක්වූ කරුණුවලින් ඔහු ගැන දැනගන්න ලැබුණ බවත් සඳහන් කරයි. අල් බිරූනි ජීවත්ව සිටි කාලයට පෙර ආර්යභට නමින් දෙදෙනෙකු සිටි බව ද ඔහුගේ ම ප්‍රකාශයකි.
දෙවන ආර්යභට හෙවත් මහාර්‍ය්‍යසිද්ධාන්තය කළ ආර්යභට ක්‍රිස්තු දසවන ශතවර්ෂය පමණේ දී ජීවත් වූවෙකි. වෘද්ධාර්‍ය්‍යභට කළ සිද්ධාන්තය හා වෙනත් ග්‍රන්ථ දීර්ඝ කාලයක් ගත වීමෙන් අභාවයට ගිය බැවින් ස්වකීය මතයට අනුව අවශ්‍ය තැන් සංශෝධනය කර මේ ග්‍රන්ථය කළ බව ඔහු කියයි. එය ලියා ඇත්තේ වෘද්ධාර්‍ය්‍යභටයන්ගේ නක්ෂත්‍ර විද්‍යාව පිළිබඳ මූලික ධර්මයන්ට එකඟවය. පරිච්ඡේද අටළොසකින් යුත් මේ ග්‍රන්ථයෙහි ආර්‍ය්‍යා, උපගීති යන වෘත්තවලින් නිබන්ධිත පද්‍ය හසියයකට අධික සඞ්ඛ්‍යාවක් ඇත්තේය.
(සංස්කරණය: 1965)
