ආර්යාවර්තය
පැරණි භාරතීය ග්රන්ථවල භාරත වර්ෂය හෙවත් ඉන්දියාව මධ්යදේශ, උත්තරාපථ (උදීච්ය), පූර්වදේශ (ප්රාව්ය), දක්ෂිණාපථ, අපරාන්ත (ප්රතීච්ය) යනුවෙන් කොටස් පහකට බෙදා දක්වා තිබේ. පතඤ්ජලි ව්යාකරණයෙහි පැවසෙන පරිදි ආර්යාවර්තය දළ වශයෙන් සම්පූර්ණ මධ්යදේශය ම වේ. බ්රාහ්මණ ග්රන්ථ අනුව මධ්යදේශය ඉන්දු-ගංගා නදී මිටියාවතේ මධ්ය භාගයෙහි සරස්වතී නදියේ සිට අලහබාද් හා බරණැස දක්වා විහිදී භුමිභාගයයි.
එහෙත් ආර්යාවර්තය නමින් හැඳින්වෙන ප්රදේශයේ සීමා පිළිබඳ විවිධ මත පවතී. හිමාලයටත් වින්ධ්යා පර්වතයටත් අතර නැගෙනහිර බටහිර දෙපසින් සමුද්රය (බෙංගාලයේ වරාය හා අරාබි මුහුද) දක්වා විහිද ගිය භුමිප්රදේශය ආර්යාවර්තය යයි මනුස්මෘතියේ දැක්වේ. බෞද්ධායන, වසිෂ්ඨ ධර්මසූත්රවල, සරස්වතී නදිය අතුරුදන් වන ප්රදේශයට නැගෙනහිරින් ද කාලකවනයට බටහිරින් ද පාරිපාත්ර (පාරියා) කන්දට උතුරෙන් ද හිමාලයට දකුණෙන් ද එය පිහිටි බව සඳහන් වේ. මේ ප්රකාශය සම්බන්ධයෙන් ද එක්තරා සංශෝධනයක් විය යුතු බව උගතුන්ගේ මතයයි. ඒ අනුව වසිෂ්ඨ ධර්මසූත්රයෙහි ඇතුළත් ප්රාග් අදර්ශනාත් (අතුරුදන් වන තැනට නැගෙනහිරින්) යන පාඨය “ප්රාගා දර්ශාත්” (ආදර්ශ නමැති කන්දට නැගෙනහිරින්) යයි ශුද්ධවිය යුතු යයි කියත්. ක්රිස්තු පූර්ව තුන්වන සියවසෙහි ජීවත්ව සිටි පතඤ්ජලීන් කළ මහා භාෂ්යයෙහි ආර්යාවර්තයේ බටහිර මායිම ආදර්ශාවලිය වශයෙන් සඳහන් වීම ද ආදර්ශ නමින් කන්දක් එම ප්රදේශයෙහි පිහිටි බව වෘහත්සංහිතාවේ සදහන් වීම ද මේ සංශෝධනයට තුඩු දුන් කරුණුය.
භාල්ලවි සම්ප්රදායට අයත් පද්යයක, බටහිරට සින්දූර් විධාරණී (සරස්වතී) නදිය හා නැගෙනහිරට සූර්යය උදාව සිදු වන දිශාවේ කෘෂ්ණසාර මෘගයන් (තිත්මුවන්) හැසිරෙන ප්රදේශය දක්වා වූ භූමිය ආර්යාවර්තයයි හඳුන්වන බව වසිෂ්ඨ කියයි. ඇතැමෙක් ගංගා, යමුනා නදීන් අතර ප්රදේශය ආර්යාවර්ත නමින් හඳුන්වති. ආර්යාවර්තයෙන් දක්ෂිණාපථය වෙන් කිරීමට නර්මදා නදිය ඉමක් වූ බව රාජශේඛර කියයි. හිමාලය හා වින්ධ්ය කඳු වැටිය අතර පිහිටි පුණ්යභූමිය ආර්යාවර්තය බව අමරකෝශ කර්තෘ සඳහන් කරයි. රාමායණ, මහාභාරත ආදි ග්රන්ථවල ද ආර්යාවර්තය ගැන සඳහන් වේ. වර්තමාන ව්යවහාරයේ හැටියට වසිෂ්ඨ සඳහන් කරන සීමාවන් අතුරෙන් සරස්වතී නදිය අතුරුදන් වන ප්රදේශය පන්ජාබ්හි පතියාලා දිස්ත්රික්කය වශයෙන් ද චම්බල්, චෙට්වා යන ගංගා පටන් ගන්නා පාරිපාත්ර (පාරියාත්ර) ය වින්ධ්ය කඳුවැටියේ උතුරට හා බටහිරට විහිදී ගිය කොටස් හැටියට ද කාලකවනය බිහාර් ප්රදේශයට අයත් භූමියක් වශයෙන් ද ආදර්ශ කඳු ඉන්දියාවේ උතුරු හෝ දකුණු දිශාවේ පිහිටි කඳු වැටියක් හැටියට ද උගත්තු හඳුන්වති.
ආර්. ජී. භාණ්ඩාර්කර් විසින් ලියන ලද ඩැකාන්හි ආදිඉතිහාසය (The Early History of the Deccan) නමැති ග්රන්ථයේ සඳහන් වන හැටියට පළමුවෙන් නැගෙනහිර ඇෆ්ඝනිස්ථානය හා පන්ජාබ් ප්රදේශ කරා පැමිණි ආර්ය්යයෝ පසු කාලයෙහි සරස්වතී, දෘෂද්වතී යන ගංගා අතර පිහිටි ඔවුන්ගේ විශිෂ්ට පුණ්යභූමිය වූ බ්රහ්මාවර්තය වාසභූමි කර ගත්හ. මේ ප්රදේශය දැනට තානේසර් නමින් හැඳින්වේ. පසුකාලයෙහි නැගෙනහිරට හා දකුණට ගිය අර්ය්යයෝ අනුක්රමයෙන් හිමාලය හා වින්ධ්ය පර්වත අතර ප්රදේශවල පදිංචි වූහ. වින්ධ්ය පර්වතය ඉතා දීර්ඝ කාලයක් ඔවුන්ගේ දකුණු මායිම වුයේ සූර්ය්යයාගේ ගමන් මාර්ගය පවා අවහිර කිරීමට තරම් උස් වී යයි කියන එම පර්වතය තරණය කිරීමට ඔවුන්ට නොහැකි වීම නිසාය. මේ අනුව මනුස්මෘතියේ සඳහන් වින්ධ්ය පර්වතය ආර්යාවර්තයේ දකුණු මායිම බව සැලකිය හැකිය. ආර්යාවර්තය යඥ සිදු කිරීමට සුදුසු වූ ද බ්රාහ්මණයන්ගේ වාසයට යෝග්ය වූ ද භූමියක් හැටියට මනු හඳුන්වයි.
වසුමිත්රගේ පුත් අග්නිමිත්ර නම් කුමාරයකු ක්රිස්තුපූර්ව දෙවන ශතවර්ෂයේ දී මේ ප්රදේශය ආක්රමණය කළ යවන හමුදාවක් පලවා හැර ආර්ය්යාවර්තය ම්ලේච්ඡයන්ගේ උවදුරුවලින් ආරක්ෂා කරගත් බව කියැවේ. සමුද්රගුප්ත රජු සමයට අයත් (ක්රිස්තු සිව්වන සියවස) අලහබාද් ශිලාලිපියෙහි ඒ රජු ආර්යාවර්තයෙහි හා ඊට යාබද ප්රදේශයෙහි ආධිපත්යය දැරූ රුද්රදේව, මතිල, නාගදත්ත, චන්ද්රවර්මන්, ගණපති නාග, නාගසේන, අච්යුත, නන්දින් හා බලවර්මන් ආදි කුමරුන් පරදවා එම ප්රදේශ අත්පත් කරගත් බව සඳහන් වේ. මෞඛරි, පුෂ්යභූති, පාල යන රාජවංශවලට අයත් කුමාරවරුන් හා මණ්ඩසෝර්හි යශෝධර්මන් රජු ද හූණාදි ම්ලේච්ඡයන්ගෙන් ආර්ය්යාවර්තයට ඇති වූ උවදුරු වළකා එහි ආධිපත්යය දැරීමට තැත් කළ අයගෙන් සමහරෙකි. ම්ලේච්ඡයන්ගේ යටතට පැමිණීමෙන් ආරූඪ නාමයක් බවට පත් වූ ආර්ය්යාවර්තය යන්න ඔවුන් නැවත නැවත පලවා හැරීමෙන් තමා යළිත් අන්වර්ථ නාමයක් බවට පැමිණ වූ බව චාහමාන රජකු වූ වීසලදේව උදම්ව කියයි.
(සංස්කරණය: 1965)
