අශ්ව රෝග

අශ්වයන්ට වැලඳෙන ප්‍රධාන රෝග පහත දැක්වෙන පරිදි වර්ග කළ හැකිය:

(1) බැක්ටීරියා හෝ ඒවායේ ධූලක නිසා සෑදෙන රෝග: නි. ග්‍රන්ථිදාහය (glanders), ස්‍රැතිජ්වරය (strangles), පිටගැස්ම, මාත්සරික ශෝථය (malignant oedema), ප්ලීහ ජ්වරය (anthrax), සැල්මොනෙලෝසියාව (salmonellosis), ඩිප්තීරීය ආසාදන, ස්ටැෆිලොකොකුස ආසාදන, ක්ෂය.

(2) දිලීර නිසා හටගන්නා රෝග: නි. පාශව වසාධාරිනීදාහය (epizootic lymphangitis) හා නානාවිධ දද රෝග.

(3) වයිරස නිසා හටගන්නා රෝග: නි. අශ්ව මස්තිෂ්ක මිංජාදාහය (equine encephalomyelitis), ජලභීතිකාව, අශ්ව මසූරිකාව, ආසාදක රක්තහීනතාව (infectious anaemia), අප්‍රිකානු අස් රෝගය.

(4) වටපණුවන්, නූල්පණුවන්, පැතැළි පණුවන් හා ඇතැම් කෘමීන්ගේ කීටයන් ආදි අන්තඃපරපෝෂිතයන්ගෙන් හටගන්නා රෝග.

(5) හොරිකිඩෑවුන් හා මැක්කන් වැනි බහිෂ් පරපෝෂිතයන්ගෙන් හටගන්නා රෝග.

(6) ඒකසෛලිකයන්ගෙන් හටගන්නා රෝග: නි. පරික්ෂය (surra), නගානාව (nagana) හා ඩූරීන් (dourine), පිරොප්ලැස්මෝසියාව (piroplasmosis) හා එවැනි රුධිර ආසාදන රෝග.

(7) පරිවෘත්තියේ ආබාධ නිසා හටගන්නා රෝග: නි. ඇසොටුරියා (අශ්ව හීමොග්ලොබිනියුරියා), අන්ත්‍ර අශ්ම, ප්ලීභ අශ්ම හා මූත්‍රාශයේ අශ්ම. අන්ත්‍රයෙහි ශූලමය ආඝාතය හා ව්‍යාවර්තනය ද මේ වර්ගයට අයත් රෝග වේ.

(8) ඛනිජයන්ගේ අසමතුලිතතාව නිසා හට ගන්නා රෝග: නි. අස්ථිඡිද්‍රතාව (osteoporosis), අස්ථිමෘදුතාව (osteomalacia), අස්ථි තන්තුක දුෂ්පෝෂය (osteo-dystrophia fibrosa).

(9) විටමින් ඌනතාවෙන් හටගන්නා රෝග: නි. රිකට්ස් (මාන්දම).

(10) ශාක හා ඛනිජ විසවීමෙන් හටගන්නා රෝග.

(11) නියොපැල්ස්ම (පිළිකා).

(12) අලුත උපන් පැටවුන්ට හැදෙන ලෙඩ: නි. සහජ පීතතාව (congenital icterus) පෙකනි ලෙඩ හා හන්දිපත් ලෙඩ.

(13) ප්‍රවේණික කුරූප හෙවත් අංගවිකෘති.

(14) හේතු නොදන්නා රෝග: නි. තණ ලෙඩ (grass sickness) හා අස්වේදය (ඩහදිය නොදැමීම).

භයානක රෝග දෙකක් වන ග්‍රන්ථිදාහය හා පාශව වසාධාරිනීදාහය ලංකාවේ නැත. සැබැවින් ම ලංකාවේ බෝවන අශ්වරෝග ඇත්තේ ස්වල්පයක් පමණි. ලංකාවේ අශ්වයන්ට රෝග වැලඳීමට හෝ වැඩට ගත නොහැකි තරම් උන් අබල වීමට ප්‍රධාන හේතු නම් අස්ථි-තන්තුක දුෂ්පෝෂය, පණුවන් බෝවීම, කුම්රි රෝගය (පසුගාත් පණ නැතිවීම) හා පිටගැස්මය.

අස්ථි-තන්තුක දුෂ්පෝෂය වනාහි කැල්සියම් ප්‍රමාණයට නොගැළපෙන අයුරින් පොස්පරස් අධිකව අඩංගු වන ආහාර අනුභව කිරීමෙන් හටගන්නා අස්ථි රෝගයකි. මෙහි රෝග ලක්ෂණ පහළ වන විට, නැවතත් සුව කළ නොහෙන පරිද්දෙන් අශ්වයාට සිදුවිය හැකි හානි සියල්ල සිදු වී, ඌ රේස් දිවීමට හෝ පිට උඩ යෑමට අයෝග්‍ය තත්වයකට පත්වී සිටිනු පෙනේ.

අශ්වයන්ට පණුවන් බෝවීම නිතර පාහේ සිදුවන්නකි. නොයෙක් වර්ගවලට අයත් පණුවෝ සිටිත්. මොවුන්ගෙන් ඉතාම අන්තරායදායක හැටියට සැලකිය හැක්කේ වටපණුවාය. මේ පණුවා බෝවීමෙන් මධ්‍යාන්ත්‍රක ධමනිවල රක්තගුල්මය හටගෙන ඉන්පසු බඩවැලේ ආබාධ ඇතිවිය හැකිය.

කුම්රි රෝගය (පසුගාත් පණ නැතිවීම) අවුරුදු බොහෝ ගණනකට පෙර පටන් ලංකාවේ පැවති රෝගයක් වුව ද එය හටගන්නේ ඇතැම් ගෙරි පණුවන්ගේ කීටයන් (ඉහඳ) මොළයට හා කශේරු රජ්ජුවට වැදීමෙන් බව සොයා ගන්නා ලද්දේ මෑතක දීය. මදුරුවෝ මේ පිළවුන් එක හරකකුගෙන් තවත් හරකකු කරා ගෙන යති. එසේ ගෙන යනු ලැබූ කීටයෝ උදර කුහරයේ වෙසෙමින් වැඩී තරමක් ලොකු වටපණුවෝ වෙති. හරකාගේ ශරීරය තුළ දී නම් උන්ගෙන් එතරම් හානියක් නොවේ. එහෙත් ආසාදිත මදුරුවන් අශ්වයකු දෂ්ට කළ විට මේ පිළවු රුධිර මාර්ගය ඔස්සේ මොළයට හා කශේරුරජ්ජුවට ගොස් සිනිඳු පටක තුළට කා වැදී ගාත්වලට ලේ සපයන ස්නායුවලට හානි කරති. (එළුවන්ට හා බැටළුවන්ට සෑදෙන මීට සමාන රෝගයකට එළු පක්ෂාඝාතය හා කටී පක්ෂාඝාත යයි කියනු ලැබේ.)

මුහුදුබඩ කලාපයේ හා වඩා නොඋස් කඳුකරයෙහි හරකුන්ට සෙටේරියා පණුවන් බෝවීම බහුල ලෙස සිදුවන බැවින් ද එම කලාපවල මදුරුවන් රාශියක් සිටින බැවින් ද පිටරටින් ගෙන්වන අශ්වයන් හෝ උන්ගෙන් උපදින පැටවුන් හෝ මේ කලාපවල ඇතිකිරීම අසීරු කරුණකි. අඩි 6,000ක් පමණ උස් වූ කඳුකර ප්‍රදේශයේ අන්තරායදායක මදුරුවන් නැති බැවින් එහි මේ අශ්වයන් ඇතිකිරීම එතරම් දුෂ්කර නොවේ.

අස්වේදය ලංකාවේ ද සිංගප්පූරුවේ හා මලයාවේ ද ඉන්දියාවේ ඇතැම් පළාත්වල ද රේස් අශ්වයන්ට නිතර පාහේ සෑදෙන රෝගයකි. එම රෝගයෙන් පෙළෙන අශ්වයකු මුහුදුබඩ කලාපයේ දී තුරඟ තරඟවල යෙදිය නොහැකිය. ඌ කෙරෙහි තාපාඝාතයේ (heat stroke) ලකුණු පහළ වන බැවිනි. එහෙත් සිසිල් දේශගුණයක් ඇති, වඩා උස් පෙදෙස්වල ඌට තරඟවල යෙදෙන්ට පුළුවන.

අස්වේදයට ආසන්න හේතුව නම් ස්වේද ග්‍රන්ථි ක්‍රියාවිරහිත වීමයි. එහෙත් මේ රෝගයට සැබෑ හේතුව කුමක්දැයි තවම සොයා ගෙන නැත. ඇතැම් විට එය තයිරොයිඩය හෝ පිටියුටරිය වැනි නිර්නාලික ග්‍රන්ථිවල අඩුපාඩුවක් නිසා හටගන්නා රෝගයක් විය හැකිය. හරකුන්ට ද - විශේෂයෙන් කුර ලෙඩින් පෙළී සිට සුව වූ හරකුන්ට - මීට තරමක් සමාන ලෙඩක් සෑදේ. ගවයන්ට වැලඳෙන මේ රෝගයට "හතිය" යයි කියනු ලැබේ. "හතිය" හැදුණු ගවයන්ගේ තයිරොයිඩ් ග්‍රන්ථි අසාමාන්‍ය බැව් ඉන්දියාවේ කළ පරීක්ෂණයකින් හෙළි විය.

(කර්තෘ: සී.ඒ. මැගෝකි)

අශ්වායුර්වේද මතය

අශ්ව චිකිත්සාවේ ප්‍රභවය කවර කලෙක වී දැයි නිශ්චය වශයෙන් නිගමනය කළ නොහැකි වුව ද ඒ සම්බන්ධයෙන් ලියැවුණු මේ දක්වා අවිනෂ්ටව පවත්නා ග්‍රන්ථය නිෂ්පාදනය කරන ලද්දේ ශාලිහෝත්‍ර නම් මුනිවරයා විසිනි. හෙතෙමේ අශ්ව චිකිත්සාව ඔහු පුත් සුශ්‍රැතට ඉගැන්වීය. ශාලිහෝත්‍ර විසින් ස්වකීය පුත්‍රයාට ප්‍රකාශ කරන ලද බැවින් මේ ශාස්ත්‍රයට ශාලිහෝත්‍ර යන නම ඇතිවිය. ශාලිහෝත්‍ර මුනිවරයාගෙන් පසු මේ පිළිබඳ ග්‍රන්ථයක් නිෂ්පාදනය කරන ලද්දේ නකුල කුමරුන් විසිනැයි කියත්. පසු කාලයෙහි ගර්ග, භෝජ, ගණ, ජයදත්තාදීහු ද මේ පිළිබඳ ග්‍රන්ථ කළහ.

ආයුර්වේදය අංග අටකින් යුක්ත වූවාක් මෙන් ම ශාලිහෝත්‍රගේ අශ්වවික්තිසාව ද 1. උන්නය 2. උත්තර 3. ශාරීරික 4. චිකිත්සා 5. ශිශුභෙෂජ්‍ය 6. උත්තර-උත්තර 7. සිද්ධි 8. රහස්‍ය යයි ස්ථාන හෙවත් ප්‍රධාන කොටස් අටකින් සමන්විතය. මේ එක් එක් කොටස (ස්ථානය) පරිච්ඡේද රාශියකට බෙදා එකිනෙකට අයත් විෂයයන් පිළිබඳ දීර්ඝ විස්තරයක් කර තිබේ. අසුන්ගේ ප්‍රභවය, ප්‍රභේද, ප්‍රයෝජන, හීලෑකිරීම, හික්මවීම, පෝෂණය, ගෝපනය, පාලනය, ආරෝහණය, ශුභාශුභ ලක්ෂණ, ආවර්ත (සුළි), පුණ්ඩ්‍ර (නළල මැද ලකුණු), පුෂ්ප, හේෂාරව, ගන්ධ, වර්ණ, ආයුර්ලක්ෂණ, වාහන ශික්ෂා, හයාගාර, උත්පාත, ධාරා, සෘතුචර්‍ය්‍යා, ශරීර ප්‍රමාණ, මහාදෝෂ, මනස්තත්ව, විඥාන, ආහාර හා ඖෂධාදිය මින් සමහරකි.

අසුන්ට වැලඳෙන රෝග බොහෝ ගණනකි. වාතරක්ත, ශ්ලේශ්මරක්ත, රක්තපිත්ත, මන්දාග්නි, වාතපීඩා, ආලස්‍ය, ශූල, මූත්‍රකෘච්ජ්‍ර, විෂූචි, ප්ලීහ, රක්ත ප්‍රකොප, වාත ප්‍රකෝප, අධික වශයෙන් ස්ථූලවීම, කෘශවීම, කෘමි හා කුෂ්ඨාදි රෝග මින් සමහරකි. මෙකී රෝගයන්ට මෙන් ම දුර ගමනකින් විඩාවට පත්වීම, ලෝමපතනය, සෑදලය රඳවන පෙදෙසින් ද්‍රව වහනය, තුවාළ, ව්‍රණ, උළුක්කු, කොර, ස්වරභේදය, වැස්සට තෙමීම, සූර්යතාපයෙන් පීඩාවීම, මූත්‍ර උණුසුම්වීම, ඇස්වල හටගන්නා කෘමි, ගැබ් හටගත් වෙළඹුන්ගේ ගර්භ සංරක්ෂණය, ප්‍රසවයෙන් පසු ඇතිවන ආබාධ, අස්පැටවුන්ගේ රෝග, ශරීරයෙන් ද්‍රව වහනය, සෙම් වැගිරීම, හේෂාරවය දීනවීම ආදි ආබාධයන්ට ද වෙළඹුන් කෙරෙහි සිත් ඇදීයෑම සඳහා අසුන්ට ද අසුන් කෙරෙහි ප්‍රියකරවීම සදහා වෙළඹුන්ට ද කළයුතු ප්‍රතිකාරයන්ට ද සම්බන්ධ නස්‍ය, පිණ්ඩ, ක්වාථ, ආසව හා නහර විද ලේහැරීම් ආදි චිකිත්සා ක්‍රම රාශියක් ශාලිහෝත්‍රාදීන්ගේ අශ්වචිකිත්සාවන්හි ඇතුළත්ය.

ආහාර අරුචිය, ජලපානය නොකිරීම, ශරීරය කැසීම, ඡායාවන්ට හා ජලයට ප්‍රිය කිරීම, මුහුණ පහතට හෙළීම, කැස්ස, උත්සාහ විරහිත වීම, නාසයෙන් ද්‍රව වහනය, අව්වට හා ගින්නට ප්‍රියවීම, ඇස්වලින් කඳුළු ගැලීම, මුඛයෙන් කෙළ වැගිරීම, දැඟලීම, නිතර නිතර හේෂාරවය කිරීම, ශරීරය වෙවුලුම, නිද්‍රාලස්‍ය ගතිය, නිතර මල පහ කිරීම, කන් පහත හෙළීම, ඇස් කෙළවර නීලපීතාදී වර්ණයන්ගෙන් යුක්ත වීම, දිවෙහි විවිධ වර්ණ බින්දු (ලප) ඇතිවීම, ශ්වාසය උණුසුම් වීම, රෝමොද්ගමය හා දිව රළුවීම් ආදිය රෝගග්‍රස්ත අශ්වයන් කෙරෙහි විද්‍යමාන ලක්ෂණයෝ වෙති. අශ්වයන්ගේ රෝග පරීක්ෂා කිරීම සඳහා ඔවුන්ගේ රුධිරය ද ඉවහල් කර ගනු ලැබේ.

අශ්වයකුගේ ශරීරයෙහි රුධිර ධාවනය වන නහර 72,000කැයි සඳහන් වේ. මොවුනතුරෙහි රෝගග්‍රස්ත අවස්ථාවල දී රුධිර මෝචනය සඳහා දොරටු වශයෙන් සැලකෙන ප්‍රධාන නහර අටක් ද අප්‍රධාන නහර සතළොසක් ද ඇත්තේය. ඇතැම් රෝග හටගත් කල නහර විද ලේ හැරීමෙන් සුවය ගෙන දේ. අසුන්ට වැලඳෙන රෝගයන් අතුරෙන් පිළියම් කළ නොහැකි රෝග කීපයක් ගැන ද සඳහන්වේ.

(සංස්කරණය: 1965)