ඉරිඟු

(බඩ ඉරිඟු) (සේයා මේස් – Zeu mays L). අඩි 3 සිට 12 දක්වා උසට වැවෙන මේ පැළෑටිය සාමාන්‍යයෙන් අතු විරහිතය. එහෙත් කඳ මුල මොටියන් ඇති වන්නට පුළුවන. කඳේ පහත් පුරුක්වල ආගන්තුක මුල් සෑදේ. සෑම ගැටයක ම කොළයක් ඇත. කොළය රේඛීය ලන්සාකාරය. එහි මැද නාරටිය පැහැදිලිය. කොළ පාදයෙහි ජිහ්වලයක් (ligule) තිබේ. පුමංගී පුෂ්ප මංජරි මෙන් ම පායාංගී පුෂ්ප මංජරි ද එක පැළෑටියේ ම තිබේ. පුමංගී පුෂ්ප ඇත්තේ පැළෑටියේ මුදුනෙහි පිහිටි සංයුක්ත ඒකාක්ෂවලය (panicles). කොළ කක්ෂවල පිහිටි නිපත්‍ර කිහිපයකින් සෑදුණ කොපුවකින් වැසී ඇති ස්ථූල මාංසල ශූකිවල (spikes) ජායාංගී පුෂ්ප හටගනී. මේ ඡායාංගී පුෂ්ප මංජරියේ කෙළවරින් පුෂ්පවල පටනූල් වැනි කීල (styles) පිටතට එල්ලෙයි. පුමංගී පුෂ්ප මංජරියේ සැම ගැටයක ම ශූකිකා (spikelets) දෙකකි. එක ශූකිකාවක බොල්, වඳ තුෂ (glumes) ද තුනී උපතුෂ (paleae) ද සරු තුෂ (lemmas) ද පුමංගී පුෂ්ප දෙකක් ද අඩංගු වේ. පුමංගී පුෂ්පයක රේණු 3කි. ඉරිඟු කරල් නමින් හැඳින්වෙන සිලින්ඩරාකාර ඝන මාංසල ශූකියේ ජායාංගී ශූකිකා 8 සිට 24 දක්වා අඩංගු වේ. මේ ශූකිකාවක ජායාංගී පුෂ්ප දෙකකි. පහළ පුෂ්පය රුද්ධය (abortive). පුෂ්ප ආවරණ වඳ තුෂ දෙකකින් ද උපතුෂ දෙකකින් ද සරු තුෂ දෙකකින් ද යුක්තය. මේවා ඉරිඟු කරලේ දහයියා ලෙස ඉතිරි වේ. ඉතා දික් වූ කීලය පටනුලක් වැනිය. කීලය ළපටි කල කොළපාටය. එහි මතුපිට ඇලෙනසුලුය. පරාගණයෙන් පසු එය වියළී දුඹුරු පාට වේ. ජායාංගී පුෂ්පවලට මඳක් කලින් පුමංගී පුෂ්ප පරිණත වේ. සුළඟ මගින් පරපරාගණය සිදු වේ. ඵලය භ්රූණපෝෂයෙන් (endosperm) සපිරි ධාන්‍යයකි (caryopsis). ඉරිඟු කරලේ දිගත් ප්‍රමාණයත් වෙනස්වනසුලුය. කරල සුදු, කහ, රතු හෝ දම්පාට විය හැකිය. විවිධ ඉරිඟු පැළෑටිවල ලක්ෂණ විවිධ නමුදු උද්භිද විද්‍යාඥයෝ ඉරිඟු ඒකදර්ශීය (monotypic) ගණයක් ලෙස සලකති. එහි එක ම විශේෂය සේයා මයිස්ය. එහෙත් සේයා මයිස් ඉතා වෙනස් වනසුලුය. එබැවින් ඉරිඟු ප්‍රභේද බොහොමයකි (නි. ටුනිකාටා, ජපෝනිකා, ඉන්ඩෙන්ටාටා, එව'ටා). ඉරිඟු ග්රැමිනේ (තෘණ) කුලයට (බ.) අයත්ය. වවන ප්‍රදේශ : දැන් ඉරිඟු වවනු ලබන්නේ ලෝකයේ උෂ්ණ පළාත්වලය. දකුණු හා උතුරු අප්‍රිකාව, ඉන්දියාව, ඕස්ට්‍රේලියාව, දකුණු යුරෝපය, එක්සත් ජනපද රාජ්‍යයේ උෂ්ණ කොටස් හා ආජන්ටිනාව නිදසුන් වශයෙන් දැක්විය හැකිය. ලෝකයෙන් ලැබෙන මුළු ඉරිඟු අස්වැන්නෙන් භාගයක් පමණ ලැබෙන්නේ එක්සත් ජනපද රාජ්‍යයෙනි. ඔහායෝ ජනපදයේ සිට දකුණු ඩැකෝටා දක්වා බටහිරටත් කැන්සස් ජනපදය දක්වා දකුණටත් ඉරිඟු වැවීමට සුදුසු ඉතා සතුටුදායක දේශගුණයක් පවතියි. අධික වර්ෂාපතනයකුත් පහසුවෙන් ජලය බැස යන ගැඹුරු, උණුසුම් පසත් ඇති ප්‍රදේශවල ඉරිඟු සශ්‍රීක ලෙස වැවේ. ඉරිඟු පැළෑටියේ ප්‍රභවය පිළිබඳ නොයෙක් විචාරාත්මක මත ඉදිරිපත් කර ඇත. ඉරිඟු වල් පැළෑටියක් වශයෙන් නොවැවේ. එහි ජන්මභූමිය මෙක්සිකෝව විය හැකි යයි සිතනු ලැබේ. යුක්ලේනා මෙක්සිකානා (Euchlaena mexicana) නමින් හැඳින්වෙන මෙක්සිකෝ තෘණ විශේෂයකට ඉරිඟු ඉතා කිට්ටු සබඳකම් පෙන්වයි. ඉරිඟුත් මේ තෘණ විශේෂයත් අතර පහසුවෙන් දෙමුහුන් (hybrids) ඇති වෙයි. ඉරිඟු පැළෑටියේ මුත්තණු ශාකය මේ තෘණ විශේෂය විය හැකිය. පුරාණ ලෝකයට ඉරිඟු ගෙන යන ලද්දේ ඇමෙරිකාව සොයාගෙන ටික කලකට පසුව යැයි සමහරු සිතති. ඇමෙරිකාව සොයාගන්නට කලින් චීනුන් ඉරිඟු පැළෑටිය දැන සිටි බවත් ආසියාවෙන් ඇමෙරිකාවට මේ පැළෑටිය ගෙන යන ලද බවත් ඇතැමුන්ගේ විශ්වාසයයි. හයිටි ජාතිකයන් පාවිච්චි කළ " මහිස් (mahiz) යන නම කොලම්බස් විසින් මේ පැළෑටියට දෙන ලදි. ඇමෙරිකාවේ මුල් වැසියන් වන ඉන්දියානුන් භාවිතා කරන නම් " මේස් " (mays) ය. ප්‍රයෝජන : ඉරිඟුවලින් ලැබෙන ප්‍රයෝජන බොහෝය, විවිධය. ගොවිපළවල ඇති කරන සතුන්ට ආහාරයක් ලෙස අමු ඉරිඟු පැළෑටි දෙනු ලැබේ. සමහර විට අමු පැළෑටි වේළා ගබඩා කර පසුව සතුන්ට දෙති. මිනිසාටත් ඔහු ඇති කරන සතුන්ටත් ඉරිඟු ඇට වැදගත් ආහාරයකි. සාමාන්‍යයෙන් ඉරිඟු පැළෑටිවලින් කරල් නෙළාගත් පසු ඒවා අව්වේ වේළනු ලැබේ. ඉන් පසු කරල්වලින් ඇට ගළවා ගවයන්ට හා කුකුළන්ට කෑම පිණිස දෙනු ලැබේ. ඉරිඟු ඇට ඉතා සිහින් ලෙස අඹරා ලබාගන්නා පිටිවලින් පාන් හා වෙනත් නොයෙක් කෑම වර්ග සාදනු ලැබේ. තුනී පතුරු වැනි ඉරිඟු කැබෙලි (cornflakes) ඇමෙරිකාවේ ජනප්‍රිය උදේ කෑමකි. ඉන්දියාවේත් ලංකාවේත් ඉරිඟුවලින් නොයෙක් කැවිලි සාදනු ලැබේ. සහල් හැරුණු විට වැදගත් ම ධාන්‍ය වර්ගය ඉරිඟුය. එහි ජලය 12.5% ක් ද කාබොහයිඩ්රේට් 70.7% ක් ද ප්‍රෝටීන් 9.5% ක් ද මේද 3.6% ක් ද කෙඳි 2.0% ක් ද අළු 1.7% ක් ද අඩංගුය. මනුෂ්‍යයන්ට හා සත්වයන්ට යෝග්‍ය ආහාරයක් වශයෙන් පමණක් නොව පිෂ්ට, ග්ලූකෝස් හා තෙල් නිෂ්පාදනය කිරීම සඳහා ද ඉරිඟු ගනු ලැබේ. තෙල් සාදාගන්නේ ඉරිඟු ඇටවල කලලවලිනි (embryos). ආහාර පිසීමටත් සබන් හා සායම් වර්ග සෑදීමටත් ඉරිඟු තෙල් උපයෝගී කොට ගනු ලැබේ. ආයුර්වේද මතය : බඩ ඉරිඟු, කරල් ඉරිඟු වශයෙන් ප්‍රභේද දෙකකි. බඩ ඉරිගු ශීතවීර්‍ය්‍ය ඇත්තේය; ගුරුය; ශරීරය තර කරයි; සෙම් පිත් ශමනය හා අග්නිදීපනය කරයි ; ආධ්මානය හෙවත් බඩ පිපුම ඇති කරයි. කරල් ඉරිඟු ශීතවීර්‍ය්‍ය ඇත්තේය; කාමෝද්දීපනය කරයි; ගුරුය; මල බැඳීම කරයි; අග්නිදීපනය හා රුචිය වඩයි; කඵ, පිත්ත, රක්ත දෝෂ, අර්ශස්, ව්‍රණ හා ශෝථ ශමනය කරයි.

(සංස්කරණය: 1970)

[[ප්‍රවර්ගය:]]

[[ප්‍රවර්ගය:]]