ඇටිකුකුළා
(සෙන්ට්රෝපුස් සිනෙන්සිස් පරෝටි-Centropus sinensis parroti Stresemann). ඇටිකුකුළා හෙවත් බූකුකුළා ප්රමාණයෙන් කපුටකු තරම් වූ පක්ෂියෙකි. එහෙත් කපුටාට මෙන් නොව ඌට පුළුල් පෙඳයක් තිබේ. උගේ අත්තටු ගුරුපාටය. ශරීරයේ අනික් පෙදෙස්වල පිහාටු කළුපාටය. හොට ද කළුපාටය. ඇස් මදටිය පාටය. බිම දිගේ දිවීමටත් ළැහැබ්වල රිංගා යෑමටත් මේ පක්ෂියා ඉතා සමත්ය.
ඇටිකුකුළා සාමාන්යයෙන් ආහාර සොයායන්නේ තනිවය. නොයෙක් වර්ගවල කෘමීන්, කඳ පණුවන්, ගොලු බෙල්ලන් ආදීන් ද කුරුලු බිත්තර හා කුඩා කුරුලු පැටවුන් ද ගෙඹි, කටුසු, සර්ප ආදී සතුන් ද ඌ ආහාර කොට ගනී.
ඇටිකුකුළාගේ කූඩුව අඩි 10ක් 15ක් පමණ ඉහළ ළැහැබක හෝ පොල් කරටියක හෝ තනනු ලැබේ. එය කෝටු, වැල්, තණකොළ ආදියෙන් තනන ලොකු ගෝලයකි. එහි මස්තකයේ ඇතුළු වන දොරටුව වේ. ඇටිකිකිළි වරකට බිත්තර දෙකක් හෝ තුනක් දමයි. ඒවා සුදු පාටය.
බට ඇටිකුකුළා හෙවත් වල් ඇටිකුකුළා
(සෙන්ට්රෝපුස් ක්ලොරොරින්කුස්-Centropus chlororhynchus Blyth) නමින් දන්නා ඇටිකුකුළු විශේෂයක් ද ලංකාවේ තෙත් කලාපයේ අඩි 2,500ක් පමණ දක්වා උස ඇති පෙදෙස්වල කැළෑවල පමණක් වසයි. ඌ සාමාන්ය ඇටිකුකුළාට වඩා ස්වල්පයක් කුඩාය. ළා කොළපාටට හුරු විශාල හොටක් ඌට ඇත. උගේ අත්තටු සාමාන්ය ඇටිකුකුළාගේ අත්තටුවලට වඩා ගුරුපාටය. මේ කුරුල්ලා වැඩි වශයෙන් වසන්නේ ඝන කැළෑවල බට පඳුරු අතරය.
පතන් ඇටිකුකුළා
(ටකොකුවා ලෙෂනෝල්ටි ලෙෂනෝල්ටි- Taccocua leschenaultii leschlnaultii Lesson) නමින් තවත් ඇටිකුකුළෙක් ලංකාවේ සිටී. ඌ සාමාන්ය ඇටි කුකුළාට වඩා ස්වල්පයක් කුඩාය. රතු හොට ද පෙඳය දෑලේ ඇති සුදු පිහාටු ද නිසා අනෙක් ඇටි කුකුළන්ගෙන් වෙන්කොට අඳුනාගැනීම පහසුය. සාමාන්යයෙන් බියසුලු ගතියක් දක්වන මේ කුරුල්ලා ලඳු කැළෑවල ද මානා සහ ඉලුක් පතන්වල ද වසයි.
(සංස්කරණය: 1967)
