ඇට්ලස් කඳු
උතුරු අප්රිකාවේ මොරොක්කෝ වෙහි නූන් (Noun) තුඩුවේ සිට ඇල්ජීරියාව හරහා ටියුනීසියාවේ බොන් තුඩුව දක්වා විහිදි, සැතපුම් 1500ක් පමණ දිග, ගිනිකඳු රහිත වූ විශාල නැමි කඳු පන්තියකි. අත්ලන්තික් වෙරළේ අගාදීර් සමීපයේ සිට ඇල්ජීරියානු මොරොක්කෝ දේශ සීමාව දක්වා විහිදෙන මහා ඇට්ලස් (ග්රේට් හයි ග්රෑන්ඩ්) වැටිය ප්රධාන කඳු වැටියයි. සාමාන්ය යෙන් අඩි 11,000කට වඩා උස් වූ, අවුරුද්ද මුළුල්ලේ ම හිමෙන් වැසී පවතින ශිඛර අතරින් අඩි 13,665ක් උස ජෙබල් ටූබ්කල් මේ කඳු පන්තියේ ඉතා ම උස ශිඛරයයි. ජෙබල් අයම් අඩි 12,228ක් උසය. මේ වැටිය හරහා දුර්ග ඔස්සේ තවලම් මාර්ග කීපයක් වැටී ඇත්තේය. වැටියට දකුණෙන්, සූස් ගංගා නිම්නය නිසා එයින් වෙන් වී පිහිටි ඇන්ටි ඇට්ලස් වැටිය සාමාන්යයෙන් අඩි 5,000ක් පමණ උසය. එහි උසම ශිඛරය අඩි 6,750ක් පමණ වේ. මිඩ්ල් (මොරොක්කෝ) ඇට්ලස් නම් වූ තවත් කඳු වැටියක් මහා ඇට්ලස් කඳු වැටියෙන් ඊසාන දිගට විහිදෙයි. එය ද අඩි 1,100ක් පමණ දක්වා ඉහළට නඟියි. මේ සියල්ල ම පිහිටා තිබෙන්නේ ඇට්ලස් කඳු පන්තියේ බටහිර කොටසේය. නැගෙනහිර කොටසෙහි ඇල්ජීරියාව සහ ටියුනීසියාව හරහා විහිදෙන මැරිටයිම් (මුහුදුබඩ) හෙවත් ටෙල් ඇට්ලස් කඳුවැටියේ සාමාන්ය උස අඩි 5,000ක් පමණ වුව ද ලල්ලා ඛෙඩීජා ශිඛරය අඩි 7,572ක් උසය. මජෙර්දා සහ ජුර්ජුරා නැගෙනහිර කොටසෙහි පිහිටි කුඩා කඳු වැටි වේ. දකුණින් පිහිටා ඇති සහරානු ඇට්ලස් වැටියෙහි අඩි 6,000කට වඩා උස කොටස් රැසකි. එහි නැගෙනහිරින් පිහිටි ජෙබල් ඔරෙයස් වැටියෙහි අඩි 7,641ක් උස ජෙබල් ෂේල්යා ශිඛරය උතුරු ඇල්ජීරියාවේ උස ම කඳු මුදුනයි. සහරානු ඇට්ලස් වැටියේ උතුරු බෑවුමේ ඇති විශේෂ ලක්ෂණයක් නම් අඩි 3,000ක් පමණ ඉහළ මට්ටමෙහි දක්නා වගුරු සහිත කරදිය විල් (ෂොට්) පන්තියයි. රේගේ සහ හොද්නා මේ අතුරින් ප්රධානය. සැතපුම් 500ක් පමණ දිග මේ ප්රදේශය ‘ෂොට් සානුව’ නමින් හැඳින්වේ. සූස්, ටෙන්සිෆිට්, උම් අර් රොබියා, සෙබූ, මූලූයා, ෂේලීෆ් සහ මජෙර්දා ඇට්ලස් කඳුකරයේ සිට ගලන ප්රධාන ගංගාය. ඒ සියල්ල ම උතුරු වෙරළ බලා ගලයි. දකුණින් පිහිටියේ සහරා කාන්තාරයයි.
ඇල්පයින් භූචලන සමයේ දී ඇති වූ මේ කඳු භූවිද්යානුකූලව යුරෝපයේ ඇල්ප්ස් කඳුවලට සමානය. මධ්යධරණී මුහුදු සුළංවල බලපෑම ඇති උතුරු බෑවුම්වල පයින්, සීඩර්, ඕක්, කෝක් ආදි ගස් වර්ග වැවේ. සහරා කාන්තාරයට මුහුණ ලා ඇති බෑවුම්වල වෘක්ෂලතාදිය දුලබය. බැසෝල්ට් සහිත වටිනා හුනුගල් ඇතත් ඒවා තව ම හාරා ගනු නොලැබේ. බර්බර් ගෝත්රිකයෝ මේ ප්රදේශයේ වසන ප්රධාන ජාතියයි.
(සංස්කරණය: 1967)
