ඉෂ්ටසාධනතාඥාන
මෙය විධි ශබ්දය මුල් කොට පැනනැඟි මතයකි. වැඩකට ප්රවෘත්තවීමෙහි ලා කරුණු කීපයක් අත්යවශ්ය වෙයි. වැඩය කිරීමට ඇති (1) ආශාව (විකීර්ෂා), (2) වැඩය කළ හැකිය යන දැනුම (ඉෂ්ටසාධ්යතාඥාන), (3) වැඩයට වුවමනා සාධන පිළිබඳ දැනුම (ඉෂ්ටසාධනතාඥාන) හා (4) වැඩය නිෂ්පාදනයක් නම් එම නිෂ්පාදනයට හේතුභූත වූ උපාදාන කරුණු පිළිබඳ අත්දුටු හෝ පැහැදිලි දැනුම (උපාදාන ගෝචර අපරෝක්ෂඥාන) ද ඒ කීපයයි. "ස්වර්ගය කැමැත්තහු විසින් අග්නිහෝම යාගය කළ යුතුය" යන මේ වෛදික වාක්යයෙන් පෙන්නුම් කරනු ලබන ඉෂ්ට හෙවත් අභිමත වස්තුව ස්වර්ගයයි. එය ලබාගත හැකිය යන දැනුම ද ඒ ලබාගැනීමට සාධනය හෙවත් මාර්ගය යාගය බව ද යට කී වාක්යයෙහි ම පැහැදිලිය. "ගිනි කැමති නම් ලී දෙකක් එකට පිරිමැදිය යුතුය" යන ලෞකික වාක්යයෙහි ද එය එසේ මය. මෙහි ප්රථමය ඉෂ්ටසාධ්යතාඥානයයි. දෙවැන්න ඉෂ්ටසාධනතාඥානයයි. මේ දෙක පමණක් වාදයෙන් තීරණය කළ යුතු වෙයි. ආශාව (ඉච්ඡා) ප්රවෘත්ති මාත්රයට ඉවහල් වන බව කවුරුත් පිළිගන්නා හෙයින් ප්රථමයෙහි මතභේදයක් නැත. මේ දෙවැදෑරුම් දැනුම ම ප්රවෘත්තියට ඉවහල්ය යනු සාධාරණ න්යාය මතයයි. ප්රථමය වූ සාධ්යතාඥානය හෙවත් කාර්ය්යතාඥානය කැමැත්තත් ඇතුළුව ප්රවෘත්තියට ප්රමාණවත්ය යනු ප්රභාකර මතයයි. ප්රවර්තතාඥානය ප්රවෘත්තියට හේතු වේය යනු කුමාරිලභට්ට මතයයි. "ඉෂ්ටසාධනභාවය විශේෂ වශයෙන් විධි ශබ්දයෙන් නොදක්වන ලදි. ප්රවර්තනා රූපයෙන් කියන ලදි. (කුමාරිලභට්ටගේ) වාර්තිකයේ අදහස ද එය මැයි" යනුවෙන් මීමාංසා න්යාය ප්රකාශයෙහි කියන ලදි.
මණ්ඩන මිශ්රගේ මතයේ හැටියට ප්රවෘත්තියට හේතු වන්නේ ඉෂ්ටාභ්යුපායතාඥානයයි, එනම් ඉෂ්ටසාධනතාඥානය (විධිවිවේකය බලනු). එහෙයින් ඉෂ්ටසාධනතාඥානය ප්රවර්තනයෙහි හේතුව වශයෙන් සැලකූ එක ම මීමාංසකයා මණ්ඩන මිශ්ර යයි කල්පනා කළ හැකිය.
(කර්තෘ: ඇස්. අබයසිංහ)
(සංස්කරණය: 1970)
