ඉලියඩ්
මේ වූකලි ග්රීක වීරකාව්යයකි. එයත් අනෙක් පුරාණ ග්රීක වීරකාව්යය වන ඔඩිසියත් (ඔඩිසි බ.) හෝමර් නමැති කිවියකුගේ කෘති ලෙස සැලැකේ. මේ කව ආදිතම ග්රීක සාහිත්ය කෘතිය ලෙස ද සැලකේ.
හෝමර් කිවියා කවර කලක විසූවෙක් දැයි පුරාණ ග්රීකයෝ පවා ඉඳුරා නොදැන සිටියහ. ඔහුගේ කෘතියක් ලෙස ගැනෙන මේ කවෙහි කාලය ද එහෙයින් නිසැකව දැක්විය නොහැකිය. හෝමර් උඩත්පිරිසෙයින් තමාට වඩා අවුරුදු හාරසියයකට පෙර මුත් ඉන් ඈත විසුවකු නොවෙතැයි හෙරොඩෝටස් පවසයි. ක්රි.පූ 484 හරියේ උපන් මේ ග්රීක ඉතිහාසඥයා මෙසේ හෝමර් ක්රිස්තු පූර්ව නවවැනි ශතකයෙහි ලා සලකයි. අන්යතර පුරාණ ලේඛකයන් ද මේ ආදිකවියා ක්රිස්තු පූර්ව සත්වැනි ශතකයෙන් ඔබ්බට ම ලා සැලැකූ බව නිසැකය.
ඉලියඩ් කාව්යයේ වස්තු විෂය (තේමාව) වනාහි ට්රෝයි නගරයේ රජුට විරුද්ධව ග්රීකයන් මෙහෙයවූ යුද්ධයයි. ඊජියන් සමුද්රයෙන් ඩාඩනල්ස් සමුද්ර සන්ධියට පිවිසෙන හරියේ පිහිටි ට්රෝයි නගරයට විරුද්ධව මෙහෙයැවුණු මේ යුද්ධය ක්රිස්තු පූර්ව පසළොස්වැනි දොළොස්වැනි ශතකයන් අතරේ එක්තරා සමයක සිදු වූවකි. ග්රීක සංස්කෘතියේ මයිසීනියානු යුගය නමින් දන්නා මේ කාලපරිච්ඡේදයට මය, පුරාණ ග්රීක ජනප්රවාදයේ පතළ කීර්ති ඇති වීරපුරුෂයන් ද හසු වනුයේ. ඔවුන් පිළිබඳව එන වීරකථා සමුච්චයේ ප්රමුඛස්ථානය ගන්නේ මේ ට්රෝයානු යුද්ධයේ වෘත්තාන්තයයි. ඒ වීරයන්ගෙන් වැඩි දෙනෙක් ද මේ සටනට සහභාගි වූවෝ වෙති.
ඉලියඩ්හි දැක්වෙන පරිදි මේ යුද්ධයට හේතු වූයේ පැරිස් නමැති ට්රෝයානු කුමරකු හෙලන් නමැති ග්රීක කුමරියක පැහැරගෙන යෑමය. පැරිස් තෙමේ ට්රෝයි නගරයේ ප්රියාම් රජුගේ පුතෙක් විය; හෙලන් තොමෝ ආර්ගොස්හි ඇගැමෙම්නෝන් රජුගේ සොහොවුරු මෙනෙලාවුස් නමැති ග්රීක ප්රාදේශික රාජයකුගේ රූමත් දේවිය වූවාය. යථෝක්ත සැහැසිකම නිසා කුපිත වූ ග්රීක රජ දරුවෝ ආර්ගොස්හි ඇගැමෙම්නෝන් රාජයාගේ ප්රධානත්වයෙන් සංවිධානය වී සිය බළ සෙනඟ ගෙන ට්රෝයි නගරය ගන්නට ගියහ. මෙසේ මේ යුද්ධය පෙම් හටනක් මුල් කොටගත් සිද්ධියක ස්වරූපයෙන් දැක්වෙතත් කිවියා අතින් එය වර්ණිත වනුයේ යුද්ධය පිළිපන් මග තීරණය වීමෙහි ලා මහත් සේ තුඩුදුන් ඇකිලීස් නම් ග්රීක වීරයාගේ උදහසට අනුරූප වන පරිද්දෙකිනි.
දැවමුවා අසකු යෙදීමේ උපායෙන් ට්රෝයි නගරය ගැනීමෙහිත් ඉක්බිති එය කොල්ලකෑමෙහිත් පුලුස්සා හළු කිරීමෙහිත් විත්ති මේ කවෙහි නොපැවැසේ. කව යුද්ධාරම්භයෙන් නොව ඇකිලීස්ගේ උදහසින් ඇරැඹෙන්නා සේ ම එය කෙළවර වනුයේ ද යුද්ධාවසානයෙන් නොව හෙක්ටර් නමැති ට්රෝයානු වීරයාගේ මරණයෙන් හා අවමංගලයෙනි. මෙයින් ඇකිලීස්ගේ උදහස ද සන්සිඳේ. මෙපරිදි කවෙහි අන්තිම (24 වැනි) සර්ගය එහි පළමුවන සර්ගයට වස්තු වූ දෑ සමග ගළපනු ලැබ කාව්යාරම්භයෙහි කියැවුණු ඇකිලීස්ගේ උදහස අවසන් වූ අයුරු පෙන්වයි.
ඉලියඩ් කව යුද්ධ වර්ණනයෙකි. එහි වෙසෙසි වැනුමට ලක්වනුයේ ඒ වීරයුගයේ උදාරතම මනුෂ්ය ගුණය ලෙස සැලැකුණු ශෞර්ය්යයයි. ඊළඟට කිවි වැනුමට ලක් වනුයේ උපාය කෞශල්යයයි. එය මේ කිවියාගේ අන්ය කෘතිය වන ඔඩිසියේ මුඛ්ය ගුණය වේ.
මෙහි ග්රීක-ට්රෝයානු වීරයන්ගේ ද්වන්දව යුද්ධයනට මුල්තැන ලැබෙතත් දෙපිලේ සාමාන්ය භට සමුදාවන්ගේ සටන් ද පසුබිම් විසින් නොදැක්වෙන්නේ නොවේ. ඒ මේ වීරයන් කෙසේ සටන් කළ ද අවසාන තීරණය බෙහෙවින් ම කැරෙනුයේ සුරන් විසිනි. ඔව්හුත් දෙපිලට බෙදී තම තමාට ප්රිය වීරයනට සටනින් ජය ලබාදෙනු පිණිස ද අප්රිය වීරයනට කරදර පැමිණවීමට ද කුමන්ත්රණය කෙරෙති, තරක් කෙරෙති, දබර කර ගනිති.
ඉලියඩ් කවෙහි වීරයුගය වර්ණනා කැරෙතත්, එය එම යුගයෙහි බැඳුණක් නොවේ. කවච, ඇඳුම් පැලඳුම්, මාළිගා ආදිය ගැනත් වීරයන්ගේ මුළු වටාපිටාව ගැනත් මෙහි එන විස්තර වර්ණනා ලෝකඩ යුගය පිළිබඳ වූ බව සිතිය හැකියි. මෙම වීරයන්ගේ ජීවිත හා ඔවුන්ගේ වීරක්රියා මෙහි දක්වා ඇත්තේ මනඃකල්පිත ස්වරූපයකින් බව මින් පෙනේ. කාව්යය එහි වර්ණිත සිද්ධීන්ගෙන් දීර්ඝ කාලයකට පසු කැරුණක් බව එහි බොහෝ විට ප්රකටව ම දක්නා ලැබෙන කාලවිරෝධී දෝෂයන්ගෙන් පැහැදිලි වේ.
ලෝක ප්රවාදයෙහි මේ කාව්යය හෝමර් විසින් කැරුණු සේ සැලකෙතත් මෙහි කර්තෘ කවරෙක් දැයි නිශ්චය කිරීම ගැටලු පැනයක්ව පවතී. වර්ජිල් කවියාගේ ඊනිඩ් කව මෙන් ඉලියඩ් කව මුළුමනින් ම එක ම කිවියකුගේ කෘතියක් නොවේය යනු පිළිගැනීමයි. සංදර්භයට පවා හානිකර අඩුලුහුඬුකම් හා පරස්පරවිරෝධතා කාව්යයේ ඒකකර්තෘකත්වයට විරුද්ධව නැඟී එයි. එක්තරා පොදු සබැඳියාවක් ඇතිව මුඛපරම්පරාවෙන් පැවත ආ පුරාණ ආඛ්යාන සමූහයක් එක් කොට එක ම කවක් වන සේ හෝමර් විසින් ගෙතුණක් ලෙසය ඉලියඩ් කාව්යය අද සැලැකෙනුයේ.
මෙහි වස්තු බීජය වන ඇකිලීස්ගේ උදහස වටා පැබැඳුණු නොයෙක් ආඛ්යානයන් එකට ගෙතීමෙහි දී ඌනපූරණ වශයෙන් හෝමර් ද ඇතැම් කථාවස්තු එයට එක් කරන්නට ඇත. මෙසේ සකස් කිරීමෙහි දී එහි මුල් ඉයෝලික් වාග්ව්යවහාරය අයෝනික්වාග්ව්ය වහාරයට පෙරළිණි. එම අයෝනික් ව්යවහාරය ඡන්දසට අනුරූප නොවූ තැන මුල් ඉයෝලික් වාග්ව්යවහාරය එපරිද්දෙන් ම තබා ගැනිණ. හෝමර්ගේ කාලයෙන් පසුව ද තව තවත් සිද්ධි හා විස්තර වර්ණනා කිහිපයකුත් කවට ඈඳුණ වගක් ද පෙනේ. දෙවැනි කාණ්ඩයේ අග එන නෞකා නාමාවලිය එබන්දකි.
ක්රි.පූ. සයවැනි ශතකයේ දී ඉලියඩ් කවේ කාණ්ඩ ක්රමානුකූලව ග්රන්ථනය කොට සප්රමාණ සංස්කරණයක් ඇතන්ස් නගරයෙන් බිහි විණි. මේ සංග්රහය කැරුණේ එම නගරයේ ස්වෛරී පාලකයකු වූ පෙයිසිස්ට්රාටස්ගේ හා ඔහුගේ පුත්ර හිපාර්කස්ගේ අනුග්රහයෙනි.
ඉතා දීර්ඝ කාලයක් ම ග්රීකයන්ගේ සාහිත්ය අධ්යාපනය යනුවෙන් ගැනුණේ ඉලියඩ්, ඔඩිසි යන දෙකව හැදෑරීමයි. එසේ ම නොයෙකුත් කරුණු සනාථ කරලීමෙහි ලා ඒ දෙකවෙහි සඳහන් දෑ ප්රමාණවත් සාක්ෂ්ය කොට සැලැකිණි. පාරම්පරික ග්රීක ලබ්ධියේ ස්වරූපය මෙන් ම ශෞර්ය්ය වීර්ය්යාදි පුරුෂ ගුණධර්ම පිළිබඳ ග්රීක අදහස් ද හැඩගැසුණේත් මේ දෙකව හා හෙසියොඩ්ගේ 'තියොගොනි' කාව්යය ඇසුරු කොටගෙනය.
පසු කාලයේ දී ආගම හා ආචාරධර්මයත් සාමාන්යයෙන් අධ්යාපනයත් සංශෝධනය කරලීමෙහි උත්සුක වූ සියල්ලන්ගේ ම - විශේෂයෙන් ම සෙනොෆනීස්ගේ හා ප්ලේටෝගේ - දැඩි දෝෂ දර්ශනයට හෝමර් ලක්වූයේ මේ හේතුවෙනි. එසේ වුව ද සටනෙහි අභීතබව මිනිසාගේ පරමෝත්කෘෂ්ට ගුණය කොට ගත්තා වූ ද රණබිම ම එය ප්රකට කිරීමට ලැබෙන මහඟු අවස්ථාව ලෙස සැලකුවා වූ ද ජාතියක් කෙරෙහි ඉලියඩ් කාව්යයේ බලපෑම ලෙහෙසියෙන් අහෝසි වී ගියේ නොවේ. මෑත භාගයේ දී මහා ඇලෙක්සැන්ඩර් රජු විස්මය එළවන සිය යුද විකුම් පෑමට පා නැඟුයේ ඉලියඩ්හි කාව්යනායක සියරැටි ඇකිලීස්ගේ වීරෝදාර ක්රියාවන් සිහි කිරීමෙන් ඔද වැඩී ගිය සිතිනි. අදත් ඇතැම්හු ඉලියඩ් කාව්යයේ නවතර සංස්කරණයක් මුද්රණද්වාරයෙන් ප්රකාශයට පමුණුවමින්, එය මෙතෙක් ලියැවුණු ඉහළ ම යුද–නවකථාව යයි කීමට මැළි නොවෙති.
(කර්තෘ: මර්ලින් පීරිස්)
(සංස්කරණය: 1970)
