ඇන්ත්රැක්ස්
(Anthrax). හීලෑ කරන ලද සියලු සතුන්ට ද මිනිසාට ද බොහෝ කැළෑ සතුන්ට ද වැලඳෙන රෝගයකි. මෙය වැඩි වශයෙන් සෑදෙන්නේ ශාක භක්ෂක සතුන්ටය. ඔවුනතුරෙන් ද වඩාත් ම මේ රෝගයට ගොදුරු වන්නේ හරකුන් සහ බැටළුවන්ය. ඇන්ත්රැක්ස් රෝගයේ ලක්ෂණ නම් අධික උණත් පිලාව ඉදිමීමත් රෝගය ඇති කරන ජීවියා රුධිරයෙහි සිටීමත්ය. ඇතැම් සතුන්ගේ බෙල්ල ඉදිමීම ද සිදුවේ.
ඇන්ත්රැක්ස් රෝගය ලෝකයේ සෑම රටක ම පැතිර පවතී. විශේෂයෙන් ම නිවර්තන සහ අර්ධ නිවර්තන ප්රදේශවල එය බහුලය. ලංකාවෙහි වැඩියෙන් ම තිබෙන්නේ උතුරු පළාතෙහිය. අනෙක් පළාත්වල ද පැතිරී ගිය අවස්ථා වාර්තා වී තිබේ.
ඇන්ත්රැක්ස් සෑදෙන්නේ බැසිලස් ඇන්ත්රැසිස් (Bacillus anthracis) නමැති බැක්ටීරියාව හේතු කොටගෙනය. බැක්ටීරියා ජීවීන් අතුරෙන් විනාශ කිරීමට ඉතා ම දුෂ්කර වනුයේ ඇන්ත්රැක්ස් බැක්ටීරියාවල බීජාණුය. අවුරුදු දෙකක් පමණ යන තෙක් නොවේළී සිටීමේ ශක්තිය මේ බීජාණුවලට ඇත. අව්වට අසු නොවුව හොත් සමහර විට මේවායේ ශක්තිය ඊටත් වැඩි කාලයක් පවතින්නට පුළුවන. අවුරුදු 10කට වැඩි කාලයක් පසෙහි තිබීමෙන් පසුව ද රෝගය ඇති කිරීමට මේවාට පුළුවන්කම තිබේ. ඇන්ත්රැක්ස් බීජාණු විනාශ කිරීම මේසා දුෂ්කර කාර්යයක් වුව ද සාමාන්ය විෂබීජනාශකයකින් පවා ඇන්ත්රැක්ස් බැක්ටීරියාව නම් විනාශ කළ හැකිය. එහෙත් බැක්ටීරියාවට අහිතකර පරිසරයක් ඇති වූ වහා ම ඉන් බීජාණු සෑදෙන්නට පටන්ගනී. ඇන්ත්රැක්ස් රෝගයෙන් මැරුණු සතුන්ගේ මළ කඳන් පුලුස්සා හෝ වළලා දැමීම අවශ්යයෙන් ම කළ යුත්තේ එහෙයිනි. සත්ව ශරීරය තුළ දී බීජාණු නොසෑදෙන බව සොයාගෙන තිබේ.
ගවයන් ඇතුළු පහත් යයි සම්මත කොයි සතුන්ටත් පාහේ ඇන්ත්රැක්ස් බෝවන්නේ මුඛය සහ ආහාර මාර්ගය මඟිනි. ආහාර හෝ බොන දිය හෝ සමඟ ඇන්ත්රැක්ස් බැක්ටීරියා ද එම බීජාණු ද ශරීරගත විය හැකිය. ගෙමැස්සාත් අශ්වයන්ගේ ඇට මැස්සාත් වාහකයන් විය හැකිය. මිනිසාට වැඩි වශයෙන් ම ඇන්ත්රැක්ස් බෝවන්නේ හමේ මාර්ගයෙනි. ධූලි සමඟ ඇන්ත්රැක්ස් බීජාණු ආශ්වාස වීම ද බෝවීමේ මාර්ගයකි.
රෝග ලක්ෂණ
අත්යුග්ර, උග්ර, මන්දෝග්ර යනුවෙන් මේ රෝගය ත්රිවිධ වෙයි. බොහෝ විට දක්නා ලැබෙන ප්රධාන ලක්ෂණය නම් හදිසියේ ලෙඩ වීමත් ඉක්මනින් මරණය පැමිණීමත්ය.
හරකුන්ට ඇන්ත්රැක්ස් සෑදුණු කල රෝග ලක්ෂණ දැකගැනීමට අවස්ථාවක් ලැබෙන්නේ කලාතුරකිනි. බොහෝ විට ප්රකට රෝග ලක්ෂණ නොදක්වා ම හරකා හදිසියේ මැරී සිටිනු පෙනේ. මරණය ඉක්මන් නොවූ අවස්ථාවල දී ඌ ක්ලාන්ත වී, භ්රාන්ත වී, දැක්කූ කල වැනි වැනී ගාටමින්, හුස්ම ගැනීමට දඟලමින් සිටිනු දක්නට පිළිවන. ශරීර උෂ්ණත්වය මොහොතකින් පැ. 106°ට 107°ට පමණ නඟී. නාඩි වැටීම ඉක්මන් වේ. කන්, ගාත් සහ අං ශීතල වේ. ඇස් ද නහය ද ලේ පාට වේ. පැය කීපයකට පසු ඌ බිම වැටී මූර්ජා වී මැරෙයි. මෙකී අවස්ථා දෙකේ දී ම තැටමීම සහිතව සුළු වශයෙන් හෝ සැලකිය යුතු තරමකට හෝ ලේ සහිත පාචනය ඇති විය හැකිය.
එළුවන්ට සහ බැටළුවන්ට සෑදෙන්නේ වැඩි වශයෙන් ම ඉතා අසාධ්ය වර්ගයේ ඇන්ත්රැක්ස් රෝගයයි. මේ සතුන් ද කලින් කිසි රෝග ලකුණක් නොපෙන්වා මැරී සිටිනු දක්නට ලැබේ. වලිගය අවට ලොම්වල ලේ පැල්ලම් සහිත වතුර වැනි සීදම් තැවරී තිබෙන්නට පුළුවන. මළකුණ කුණු වීම ඉතා ශීඝ්රය.
අශ්වයන්ට සෑදෙන ඇන්ත්රැක්ස් රෝගයේ පැහැදිලි ප්රභේද දෙකක් තිබේ. එකක දී උගුර, බෙල්ල සහ පපුව හොඳට ම ඉදිමේ. අනිකෙහි දී දරුණු උදර වේදනාවක් ඇති වන්නේය. පළමු ප්රභේදයේ දී අශ්වයාගේ හිසත් උගුරත් බෙල්ලත් කෙතෙක් ඉදිමේ දැයි කිවහොත් පෙනුමෙන් ඌ හිපොපොටේමසයකු බඳු වෙයි. හිස හා බෙල්ල දරදඬු වේ. ඌට ආහාර ගිලීම බැරි වී අමාරුවෙන්, ඉක්මනින් හුස්ම ගනිමින් සිට අන්තිමේ දී සන්නිය සෑදී මැරී යයි.
අනික් ප්රභේදයේ රෝගය වැලඳුණු විට තදින් වෙව්ලා උණ ගනී. නාඩි වැටීම ඉක්මන් වේ. අශ්වයා නැවත නැවත බිම වැතිරෙමින්, නැඟිටිමින්, බඩට පයින් ගසා ගනිමින්, බිම දිගේ පෙරළෙයි. ඌට නිතර නිතර මළ පහ වෙයි. සතා වේදනාවෙන් වියරු වැටේ. මින් මඳ වේලාවකට පසු භ්රාන්ත වී ගාටමින් සිට අන්තිමේ දී සන්නියෙන් මැරෙයි. රෝගයේ මුල පටන් අවසානය තෙක් ගත වන්නේ පැය 3ටත් 8ටත් අතර කාලයකි.
ඌරන්ට ඇන්ත්රැක්ස් වැලඳීම නිතර ම පාහේ සිදු වන්නේ මස් මඩුවේ සුන්බුන් කෑමෙන් හෝ අඥාත රෝගයකිනැයි සැලකුණ ද ඇත්ත වශයෙන් එසේ වන්නේ ඇන්ත්රැක්ස් රෝගයෙන් ම මළ සතකුගේ මස් කෑමෙනි. ඇන්ත්රක්ස් සෑදීම නිසා බොහෝ විට ඌරාගේ උගුර ඉදිමේ. ඇතැම්විට රෝගය බඩවැලට සම්බන්ධව පවතී. රෝගය වැලඳුණු විට හුස්ම ගැනීම දුෂ්කර වන්නේය. උගුර ඉදිමීම බෙල්ලෙහි පහතට ද බැස අන්තිමේ දී හුස්ම හිර වී ඌ මැරී යන්නේය. රෝගය වැලඳි තැන් පටන් මරණය තෙක් ගත වන්නේ පැය 8ටත් 16ටත් අතර කාලයකි. මරණය සන්සුන් ලෙස සිදුවේ.
බලු බළල් කුකුළු තාරා ආදි සතුන්ට ඇන්ත්රැක්ස් රෝගය නිතර නොවැලඳෙන නමුත් උන්ට වැලෙඳෙන්නේ රෝගයේ උග්ර හෝ අත්යුග්ර ප්රභේදයයි. නිතර ම පාහේ රෝගය සෑදෙන්නේ ඇන්ත්රැක්ස් රෝගයෙන් මළ සතුන්ගේ මස් කෑමෙනි. රෝග ලක්ෂණ හරකුන්ගේ රෝග ලක්ෂණවලට සමානය. එනම්, අධික උණ, හුස්ම ගැනීම අමාරු වීම, තනිවම සිටීමට බැලීම, ගෑටීම හා ශීඝ්ර මරණයයි.
රෝග නිවාරණය හා ප්රතිකාර
ලංකාවේ නිවේද්ය රෝගයක් වශයෙන් නම් කොට ඇති ඇන්ත්රැක්ස් රෝගය ඇති වූ වහා ම රජයේ නියමිත නිලධාරීන්ට දන්වා සිටිය යුතුය. රෝගය පැතිර යෑම වැළැක්වීම පිණිස සෞඛ්යාරක්ෂක විධිවිධාන හා ප්රතිශක්තිකරණය යෙදිය යුතුය.
සෞඛ්යාරක්ෂාව පිණිස කළ යුත්තේ රෝගී සත්වයා මැරුණ තැන අසල ම ගැඹුරට වළක් භාරා මළකුණ වැළලීමයි. වැළලීමට පෙර උගේ හම වැඩකට නොගත හැකි පරිදි දිගට හරහට කපා දැමිය යුතුය. දින කීපයක් ගත වන තෙක් තවත් සතුන්ට රෝගය වැලඳේ දැයි පරීක්ෂ්යකාරි විය යුතුයි. අවශ්ය වුවහොත් විදීමට ගනු පිණිස ආරක්ෂක මස්තු තිබිය යුතුය. සතා මැරුණේ මඩුවක නම් ඌ ලැගි තැන පිදුරු ආදිය ද උගේ කසළ සහ ඌ නොකා ඉතිරි කළ ආහාර ආදිය ද පිලිස්සීමෙන් පසු අවට විෂබීජ නැසීම පිණිස අවශ්ය දෑ කළ යුතුය.
ඇන්ත්රැක්ස් රෝගයෙන් සතකු මැරුණු තැන රෝගීව සිටින සතුන්ට ඇෆ්රැක්ස් මස්තු විද අක්රිය ප්රතිශක්තිය ඇති කිරීමෙන් උන් ආරක්ෂා කිරීම සුදුසු යැයි බොහෝ විට කියති. එහෙත් මෙම ක්රමය එපමණ විශ්වාසදායක නොවේ.
බීජාණු එන්නත් කිරීමෙන් සක්රිය ප්රතිශක්තිය ඇති කිරීම ඉතා සතුටුදායක ක්රමයයි. ලංකාවෙහි බහුලව භාවිත වනුයේත් මෙයයි. ඇන්ත්රැක්ස් රෝගය ඇති වන තැන්වල මෙය හැම අවුරුද්දක් පාසා ම කරති. එන්නත් කිරීම මෝසම් සුළං පටන් ගැනීමට මාසයකට දෙකකට කලින් කරනු ලැබේ. එන්නත් කරන ද්රව්යය සාදා තිබෙන්නේ දරුණුකම අඩු කරන ලද ඇන්ත්රැක්ස් ප්රභේදයක ප්රාණ බීජාණු අවලම්බයකිනි.
එළුවන් එන්නත් කිරීම විශේෂ පරිස්සමකින් කළ යුතුය. විශාල සංඛ්යාවක් එන්නත් කිරීමට පෙර එළුවන් දහ දොළොස් දෙනකු එන්නත් කොට බැලීම නුවණට හුරුය. බැටළුවන් සඳහා ද ඒ ක්රියා මාර්ගය ම නිර්දිෂ්ටය.
(කෘෂිකර්ම දෙපාර්තමේන්තුවේ ලිපියක් ආශ්රයෙනි.)
(සංස්කරණය: 1967)
