උත්තේජක
(Stimulants). ඉන්ද්රියයක ක්රියාකාරිත්වය තාවකාලික වශයෙන් ප්රබෝධ කරවන ඖෂධ මෙනමින් හැඳින්වේ. මේවායින් උත්තේජනය වන්නේ මුළු ශරීරය ම නොව එක ඉන්ද්රියයක් හෝ දෙකක් පමණකි. ඒ ද තාවකාලික වශයෙනි. එහෙයින් මේ රසායනික ද්රව්ය සදාකල් ශරීරශක්තිය දනවන ඖෂධ යයි විශ්වාස කිරීම මුළාවකි.
විවිධ රසායනික ද්රව්යයෝ විවිධ ඉන්ද්රියයන් උත්තේජනය කරති. ආමාශය උත්තේජනය කර ආමාශයික යුෂ වහනය වැඩි කරවන ඖෂධයන්ට ආමාශය උත්තේජක යයි කියනු ලැබේ. මේවාට අග්නිවර්ධක යයි ද කියති. ඛනිජවල වාෂ්පශීල තෛල හා දිවිකදුරු (nux vomica) ඉන් සමහරකි.
ශ්වසන කේන්ද්රස්ථානයේ ක්රියාකාරිත්වය වැඩිකරවන ද්රව්යයන්ට ශ්වසන උත්තේජක යයි කියනු ලැබේ. ප්රධාන ශ්වසන උත්තේජක නම් ස්ට්රික්නීන්, ඇට්රොපීන්, ඇමෝනියා යන ද්රව්යයි. මේවා ප්රයෝජන වන්නේ පෙණහැලි රෝගවල දී ඇති වන ශ්වාසය මැඩපැවැත්වීමටය. හෘද් උත්තේජක යනු හෘදයේ ස්පන්දන වේගය සහ බලය වැඩි කරවන ඖෂධයි. මද්යසාරය සහ ස්ට්රික්නීන් මෙයින් ප්රධාන ඒවායි. මේවා පාවිච්චි කරන්නේ හෘදයේ ක්රියාකාරිත්වය අඩු වූ විටය.
මූත්ර උත්තේජක වකුගඩුව උත්තේජනය කර මූත්රස්රාවය වැඩි කරයි. ජින් හා වාෂ්පශීල තෛල මෙයින් ප්රධාන ඒවායි. පරිවෘත්තිය වර්ධනය කරවන ඖෂධවලට පරිවෘත්ති උත්තේජක හෝ තානක (tonic) යයි කියනු ලැබේ. යකඩ, පාසාණම් හා කෝපි ඉන් සමහරකි.
මස්තිෂ්ක උත්තේජක යනු මොළයේ ක්රියාකාරිත්වය වැඩි කරවන ද්රව්යයි. මද්යසාර, අබින්, ගංජා, දුම්කොළ, තේ, කෝපි හා ක්ලොරොෆෝම් මෙයින් ප්රධාන ඒවායි.
(සංස්කරණය: 1970)
