උදය I
(ක්රි.ව. 797-801). දෙවැනි මහින්ද (සලමෙවන් මිහිඳු) රජුට පසුව රජ වූ ඔහු පුත් I වැනි උදය රජ වීමට පෙර පිය රජු යටතේ උපරාජයකු ලෙස සේවය කෙළේය. ඔහුගේ මව අභිෂේක නොලත් බිසවක වූ නිසා ඔහුට රාජ්යය පිළිබඳ උරුමයක් නොවීය. එහෙත් අභිෂේක ලත් බිසවගේ පුත්රයා අකල් මරණයකට ගොදුරු වූ නිසා ඔහුට උපරාජ ධුරය ලැබිණ. දෙවැනි මහින්ද රජු සිය ඥාති සොහොයුරු දප්පුල හා කළ සටන්වල දී උදය දක්ෂ ලෙස සටන් කිරීමෙන් පිය රජුගේ සිත් දිනාගෙන සිටීම ද උපරාජ ධුරය ලැබීමට හේතු වන්නට ඇත.
චූලවංසයෙහි ඔහු සඳහන් කර ඇත්තේ උදය නමින් නොව දප්පුල නමිනි. සුමංගල නාහිමියන් හා බටුවන්තුඩාවේ පඬිතුමා කළ චූලවංස පරිවර්තනයෙහි ද විජේසිංහ මහතාගේ ඉංග්රීසි චූලවංස පරිවර්තනයෙහි ද ඔහුගේ නම I වැනි දප්පුල ලෙසින් දැක්වෙයි. එහෙත් පූජාවලිය, නිකාය සංග්රහය, රාජාවලිය වැනි සිංහල ග්රන්ථයන්හි ඔහුට උදය යන නම දී ඇත.
I වැනි උදයගේ බිසව සේනා නම් වූවාය. රජ තෙමේ සිය දෙටුපුත් මහින්දට උපරාජ පදවියත් අනෙක් දූපුතුන් සියලු දෙනාහට ම රාජනී හා ආදිපාද තනතුරුත් දුන්නේය.
ඔහු දවස මුළුමනින් ම සාමකාමී නොවූ බව පෙනී යයි. උත්තරදේශයෙහි (උත්තරදේශය බ.) ඔහුට විරුද්ධව කැරලි ඇති වූ බවත් එම කැරලි මැඩලීමට ඔහු තම පුත්රයා හා සේනාපතියා ප්රමුඛ හමුදාවක් යැවූ බවත් පසුව ඔවුන් ද කැරලිකරුවනට එකතු වූ හෙයින් රජු ම විශාල සේනාවක් ගෙන දූරතිස්ස වැව අසලට ගොස් ඔවුන් පරදවා ජීවිතක්ෂයට පත් කළ බවත් චූලවංසයෙහි සඳහන් වේ.
රුහුණේ දාඨාසිව ආදිපාදයාගේ පුත් මහින්ද කුමරා පියා හා අමනාප වී උදය I රජුගේ ආධාර පතා පැමිණි බව ද එහි ම සඳහන් වේ. සමාදරයෙන් ඔහු පිළිගත් රජ ඔහුට තම දේවා නම් දියණියන් පාවා දී සේනාවක් ද රැස් කොට දුන්නේය. එහි ප්රතිඵලය වූයේ දඨාසිව ඉන්දියාවට පලා යාමයි. උදය I රජු මහින්ද කුමරාට ආධාර දීමෙන් හා සිය දියණියන් පාවා දීමෙන් අනුරාධපුරයෙහි හා රෝහණයෙහි රජ පෙළපත් දෙක අතර කිට්ටු සම්බන්ධතාවක් ඇති වී යැයි සිතිය හැකිය.
උදය I රජු යුක්තිය ඉටු නොවීම වළක්වනු සඳහා ධාර්මික විනිශ්චයන් පොත්වල ලියවා රජවාසල තැබවූ බව චූලවංසයෙහි සඳහන් වේ. මහාවිහාරයෙහි ලහබත් ගෙයක් ද අඹඋයනෙහි දප්පුල පබ්බත නම් ආවාසය ද නිල්ගල ආරාමය ද අරිකාරි නම් වෙහෙරෙහි ලහබත්ගෙයක් ද සේනග්ගබෝධි නම් සෑයක් ද කරවූ ඔහු කෝලක්ඛිය නම් පිළිමවහන්සේට පෙරහැර පිණිස මහානාම (මහාමග) නම් ගම ද වඩ්ඪමාන නම් බෝධිවෘක්ෂ රාජයාහට කොටුගම ද නීලාරාම විහාරයට කාළුස්ස නම් ගම ද ලෝහ පිළිමයට ආරමස්ස නම් ගම ද නාවඩුන්නා නම් වෙහෙරට බොහෝ ගම් ද පරිත්යාග කළ බවත් චූලවංසයෙහි දක්වා ඇත. ඔහුගේ පුණ්ය කර්මයන් කියන චූලවංස කර්තෘ “පින් යයි කියන ලද සියල්ලෙන් කිසිවක් නොහැර ඔහු කළේය"යි සඳහන් කරයි. රජුගේ බිසව ද ආගමික ක්රියාවන්හි යෙදුණු බව දැක්වේ.
උදය I රජ පිය රජු කළ ශුභසාධක කටයුතු එලෙස ම පවත්වාගෙන ගියේය. පොළොන්නරුවෙහි හා පඩාවියෙහි වෛද්යශාලා කර වූ ඔහු කුදුන් හා අන්ධයන් සඳහා ද ශාලාවන් කරවීමෙන් පෙනෙනුයේ ඔහු රටවැසියන්ගේ ශුභසිද්ධිය තකා කටයුතු කළ බවය. බොහෝ වෙහෙර විහාර ප්රතිසංස්කරණය කළ හෙතෙම නීලගල්ල විහාරය අසල විශාල ඇළක් ද කැණවීය.
(සංස්කරණය: 1970)
