උඩල
(පණුකොඬොල්) [(ඩියොස්කොරෙයා බුල්බිෆෙරා-Dioscorea bulbifera L.)]. පුරාණ ලෝකයෙහි දේශජ වූ මේ ශාකය තරමක් ලොකු ආරෝහකයකි. අප්රිකාවේ බටහිර වෙරළේ සිට ශාන්තිකර දූපත් දක්වා පැතිර පවතින තෙත් වනාන්තරවල එය වැවේ. ලංකාවේ හා ඉන්දියාවේ තරමක් බහුලය. එහි ප්රභේද දහයක් පමණ ඇත.
උඩල වැල ආධාරකයක් උඩට නඟින්නේ වම් අතට එතීමෙනි. එහි කටු නැත. කොළ සම්මුඛ හෝ ඒකාන්තර හෝ විය හැකිය. ඒවා අඟල් 3 සිට 14 දක්වා දිගය. මල් කුඩාය, ඒකලිංගිකය. පුමංගී මල් ශුකිවල (spikes) ද ජායාංගී මල් කොළ කක්ෂිවලින් (axils) එල්ලෙන ශුකිවල ද තිබේ. ඵලය අඟලක් පමණ දිග ස්ඵෝටිකාවකි. බීජ කෙළවර පක්ෂයකි.
මේ ශාකයේ ආකන්ද දෙවර්ගයකි. මුල් විකරණ වී පොළොව යට සෑදෙන ආකන්ද එක් වර්ගයකි. පොළොවට උඩින් තිබෙන කඳේ කොළ කක්ෂිවල සෑදෙන ඛල්ඛිල හෙවත් වායව ආකන්ද අනික් වර්ගයයි. ඇතැම් විට පොළොව යට හටගන්නා ආකන්ද දුර්වල වී ගබඩා කෙරෙන ආහාර වායව ආකන්දවල සංචිත වී ඒවා ලොකු වේ. මේ ශාකය උඩල යන නමින් හැඳින්වෙන්නේ මේ වායව ආකන්ද නිසාය. උඩල වැල් ප්රචාරණය කිරීමට ආකන්දවල මුදුන් කැබැලි ගනු ලැබේ. ජලය පහසුවෙන් ගලා බැස යන වැලි සහිත ලෝම් පස උඩල වැඩීමට හිතකරය.
උඩල කෑමට ගනු ලැබේ. ආකන්දයේ ලෙල්ල තද දම්පාටය. එහි කුඩා මුල් තිබේ. සමහර ප්රභේදවල වායව ආකන්ද අර්තාපල් මෙන් රසවත්ය. ආකන්ද විශ්ලේෂණය කර ලබාගත් ප්රතිඵල මෙසේය:- කාබොහයිඩ්රෙට් 75-81%; ප්රෝටීන් 7-13%; මේද 0·75-1·28%; අළු 3-7%; කෙඳි 3-9%; P2O5 0.45-0.77%. ඇල්කලොයිඩ, වාෂ්පශීල අම්ල හා කැල්සියම් ඔක්සලේට් ආදි ද්රව්ය අඩංගු හෙයින් සාමාන්යයෙන් කැළේ වැවෙන උඩල වැල්වල ආකන්ද තරමක් විෂ සහිතය. එබැවින් ඒවා කෑමට සුදුසු වන්නේ මේ විෂ ද්රව්ය ඉවත් කොටගැනීමෙන් පසුය. ජපානයේ උඩල ආකන්දවලින් පිෂ්ට නිෂ්පාදනය කරනු ලැබේ. කාශ්මීරයේ මේ ආකන්ද පිටි බැටළු ලොම් සේදීමට හා මසුන් ඇල්ලීමට ද යොදාගනු ලැබේ. පහසුවෙන් අල්වාගත හැකි ස්ථාන කරා මසුන් ළඟා කරවා ගැනීම පිණිස ලංකාවේ ද සමහර ප්රදේශවාසීන් මේ ආකන්ද යොදන බැව් ත්වේට්ස් (බ.) කියයි. අර්ශස්, අතීසාර, ව්රණ යන ආබාධයන්ට වියළා කුඩු කර ගත් උඩල ප්රතිකාරයක් වශයෙන් යොදනු ලැබේ. උඩල වැල ඩියොස්කොරෙයාසේ කුලයට අයත් ශාකයකි.
(සංස්කරණය: 1970)
