උපධි
ජාති ආදි දුකට කාරණ වූ ධර්මයෝ “උපධීයති ඵත්ථ දුක්ඛං” (දුක් මෙහි ධරනු ලැබේ) යන නිරුක්ති වශයෙන් ‘උපධි’ යයි කියනු ලැබෙත්. ඒ ඒ සූත්ර ප්රදේශයන්හි ඛන්ධ-කිලෙස-අභිසඞ්ඛාර-පඤ්ච කාමගුණ යන සතර ධර්මයෝ උපධි යයි දක්වන ලද්දාහුය. එහි රූප-වේදනාදි පඤ්චස්කන්ධධර්මයෝ ඛන්ධමූලක වූ දුකට කාරණ වන හෙයින් උපධි නම් වෙති. ලෝභාදි දශක්ලේශයෝ අපාය දුකට කාරණ වන හෙයින් උපධි නම් වෙති. කුසල-අකුසල-ආනෙඤ්ජ යන තුන් වැදෑරුම් සංස්කාරධර්මයෝ භව දුකට කාරණ වන හෙයින් උපධි නම් වෙති. පඤ්චකාමගුණයෝ විපරිණාම දුකට කාරණ වන හෙයින් උපධි නම් වෙත්.
එහි දු කාමගුණයෝ නම් සත්ව-සංස්කාර වශයෙන් දෙවැදෑරුම් වූ කාමවස්තූහුය. “යං පඤ්ච කාමගුණෙ පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛං සොමනස්සං අයං කාමානං අස්සාදො”යී පස්කම්ගුණ නිසා උපදනා සැප සොම්නස් වේදනාව කාමයන්ගේ ආස්වාද වේ යයි නිද්දේසයෙහි එන හෙයින් කාමගුණයෝ සුඛාස්වාදයට කාරණ වන හෙයින් ද උපධි නම් වූහ. එහෙත් සියලු මැ ප්රිය මනාප වස්තූන්ගෙන් වෙන්වීම නොවැළැක්විය හැකිය. කිසි විටෙක කාමයන්ගෙන් තෙමේ හෝ වෙන් වෙයි. තමාගෙන් කාමයෝ හෝ වෙන් වෙති. ප්රිය මනාප වූ පුත්රදාරාදීන්ගේ ද ස්වර්ණරජතාදීන්ගේ ද වෙන්වීමෙන් ඉවසියැ නොහැකි ශෝකයෙන් පීඩිත වූ සත්වයෝ කිසි විටෙක උමතු වෙති; මරණයට ද මරණමාත්ර දුකට ද පැමිණෙත්. මෙසේ හෙයින් පස්කම්ගුණ උපධීහු දුකට ම කරුණු වෙත්. තවද මේ සතර උපධීන් අතුරෙහි කිලෙසුපධි, අභිසංඛාරුපධි යන දෙක සංස්කාරස්කන්ධයට ද කාමගුණුපධිය රූපස්කන්ධයට ද ඇතුළත් වූවාහු නුයි සියලු උපධීහු පඤ්චස්කන්ධ සංඛ්යාත නාම රූප දෙක්හි ම සංග්රහ වෙත්.
(සංස්කරණය: 1970)
