අනුස්සති (අනුස්මෘති)
නැවත නැවත උපදින සතිය හෙවත් සිහිය අනුස්සති නම් වේ. පැවිද්දකුට අනුකූල වූ හෙවත් සුදුසු වූ සිහිය හෝ අනුස්සති නම් වේ.
අනුස්සති සයක් ගැන අංගුත්තර නිකායාදි ත්‍රිපිටක ග්‍රන්ථවල ද විසුද්ධිමග්ගාදි ප්‍රකරණවල ද සඳහන් වේ.
ඒ අනුස්සති සය නම්: බුද්ධානුස්සති, ධම්මානුස්සති, සංඝානුස්සති, සීලානුස්සති, චගානුස්සති, දේවතානුස්සති යනුයි. මෙහි බුදුන්ගේ අරහාදි ගුණ අරමුණු කොට ගෙන සිතේ උපදින සිහිය බුද්ධානුස්සතියයි. ස්වාක්ඛාතාදි ධර්ම ගුණ සිතන විට සිත තුළ උපදින සිහිය ධම්මානුස්සතියයි. සුපටිපන්නාදි සංඝ ගුණ සිහි කරන්නාගේ සිත තුළ උපදින සිහිය සංඝානුස්සති යයි. ස්වකීය සීලය නොබිඳී නොකෙලෙසි නොපලුදුව පිරිසිදුව පවතින්නේ යයි සිතන සිල්වත් භික්ෂුවකගේ සිතෙහි උපදින සිහිය සීලානුස්සති නම් වේ. තමාගේ ත්‍යාග ගුණය පරිත්‍යාගශීලය මලමසුරුකම නැති බව ගැන සිතන විට උපදින සිහිය චාගානුස්සති නම් වේ. තමාගේ ශ්‍රද්ධාදි ගුණධර්ම පරසිත් දන්නා දෙවිවරු පවා දැන ගනිති යයි සිතන විට හෙවත් ගුණධර්ම පිරීමේදී දෙවියෝ කායශක්ති වෙති යි සිතන විට ස්වකීය ශ්‍රද්ධාදි ගුණධර්ම අරමුණු කොට ගෙන උපදින සිහිය දේවතානුස්සති නම් වේ. මේ අනුස්සති සයෙන් යම්කිසි අනුස්සතියක් දියුණු කරන්නාගේ සිතට රාගාදි කෙලෙසුන්ගේ බලපෑමක් ඇති නොවේ. මෙකී බුදු ගුණ ආදි අරමුණක එල්බගෙන සිත එකඟ කරමින්, සිහිය වැඩි දියුණු කරන්නට මෙහෙයුණු යෝගියකුගේ සිතෙහි රාගාදි කෙලෙස් බලපෑම් ඇති නොවන බැවින් සිත තවදුරටත් සෘජු වේ. එබඳු සිතෙහි පහළ වන විතර්‍ක විචාරයෝ බුද්ධ ධම්මාදි ගුණ කෙරෙහි ම නැමී පවතිත්. එයින් සිතෙහි ප්‍රීතිය ඇති වේ. ප්‍රීතිමත් සිතේ සන්හිදුණු ගති ඇතිවේ. කය සිත දෙක ම සැහැල්ලු වේ. එබඳු සුව ඇත්තහුගේ සිතට බුදුගුණ දහම්ගුණ ආදිය තවදුරටත් අරමුණුව එකඟකම ඇති වේ. ක්‍රමයෙන් ධ්‍යාන්‍යාංග පහළ වේ.
ඇතැම් තැනෙක අනුස්සති දහයක් සඳහන් වේ. මෙහි මුල් අනුස්සති හයට මරණසති, කායගතාසති, ආනාපානසති, උපසමානුස්සති යන සතර වැඩිපුර ඇතුලු වීමෙනි. අනුස්සති දහයක් වශයෙන් ද බුදු රජාණන් වහන්සේ වදාරන ලද බව "1. බුද්ධානුස්සතිං භාවෙති.... 6. දෙවතානුස්සතිං භාවෙති. 7. ආනාපානාසතිං භාවෙති, 8. මරණසතිං භාවෙති, 9. කායගතාසතිං භාවෙති 10. උපසමානුස්සතිං භාවෙති" යන අංගුත්තරනිකාය (එකක නිපාත) පාඨයෙන් පැහැදිලි වේ. මෙහි "මරණය කාටත් සාධාරණය, මම මරණයට ගොදුරු වෙමි" යනාදි වශයෙන් මරණය අරමුණු කොට වඩන සිහිය මරණානුස්සතිය වේ." මේ ශරීරයෙහි දෙතිස් කුණප කොටස් ඇත. මේ කය බිදෙනසුලුය. ආත්මාදි වශයෙන් සුභ සුඛාදි වශයෙන් ගතයුතු යමක් නැත" යනාදි වශයෙන් සිතන විට උපදින සිහිය කායගතානාසති නම් වේ. හුස්ම හෙළීම ගැනීම දෙක අරමුණු කොට සිහිය දියුණු කර ගන්නාහුට උපදින සිහිය ආනාපානසතිය වේ. සියලු කෙලෙස් සංහිදෙන නිවන අරමුණු කොට ගෙන ලබා ගන්නා සිහිය උපසමානුස්සතිය නම් වේ. මේ අනුස්සති හයෙන් හෝ දහයෙන් හෝ යමක් භාවනාකර්මයට අරමුණු ලෙස තෝරා ගත් යෝගියකුට මේ එකක් අනුව සිතා ඉන්ද්‍රිය සංවරයෙහි යෙදී සිත එකඟ කර ගන්නට පුලුවන. එසේ එකඟ වූ සිත විදසුන් වඩා කෙලෙසුන්ගෙන් සම්පූර්ණයෙන් මුදා ගන්නට ද හැකි ය. මේ අනුස්සති පිළිබඳ විස්තර අංගුත්තරනිකායෙහි III, VI නිපාතවල ද දීඝනිකායෙහි සංගීති සූත්‍රයෙහි ද විසුද්ධිමග්ගයෙහි අනුස්සති, අනුස්සති කම්මට්ඨාන නිද්දේසවල ද සවිස්තරව පළ වේ. විශුද්ධි මාර්ගයෙහි පෙනෙන විස්තර කමනීය ද සාරවත් ද වේ. මේ අනුස්සති කථාව වනාහි සතිපට්ඨාන සූත්‍රයෙහි ඇතුළත් කාය, වේදනා, චිත්ත, ධම්ම යන අනුපස්සනා තවදුරටත් පැහැදිලි කිරීමක් වැනි වේ. සතිපට්ඨානසූත්‍රයෙන් මෙන් ම මෙයින් ද කරන්නේ සිහිය දියුණු කර ගැන්මය. නුවණ හෙවත් ප්‍රඥාව ලැබෙන්නේ සිහිය එළඹ සිටි කලටය. මෙහි සැකෙවින් සීල, සමාධි, ප්‍රඥා යන ත්‍රිවිධ ශික්ෂාව ම ගැබ්වී තිබේ. (අනුපස්සනා ද බලනු).
(සංස්කරණය:1963)
