අබ්දු මුහම්මද්
(1849-1905) උසස් අරාබි කවියෙකු මෙන් ම දේශප්‍රේමියෙකු හා බහුශ්‍රැතයෙකු ද වූ මෙතෙමේ රහස්‍යවාදය ගැන විශේෂ සැලකීමක් දැක් වූ ඉස්ලාම් දේවධර්මධරයෙකි.
අරාබි සහ තුර්කි ලෙයින් මිශ්‍ර මිසර ගොවි පවුලක උපන් අබ්දු මුහම්මද් 1872 දී සෙයියද් ජමාල් අල්දීන් අල් ඇෆ්ඝානි නමැති ආචාර්යවරයා ඇසුරු කිරීමෙන් රහස්‍යවාදය හා දේවධර්මය පිළිබඳ අවබෝධයක් ඇති කර ගත්තේය. අරාබි සාහිත්‍ය ක්ෂේත්‍රයෙහි අතිඋච්ච ස්ථානයෙක වැජැඹුණු මොහුගේ මුල් අවධියේ කෘතියක් වන රිසාලත් අල් වරිදාත් නම් ග්‍රන්ථයෙහි රහස්‍යවාදී අදහස් දක්නට ලැබේ. ඔහුගේ කෘතීන් අතර වඩා වැදගත් කොට සැලකෙනුයේ, රිසාලත් අල් තව්හිද් (1897) නම් ග්‍රන්ථයයි. අරාබියේ ශ්‍රේෂ්ඨ මුස්ලිම් දේවධර්මවාදියෙකු හැටියට සැලකෙන මොහු නිදහස් චින්තකයෙකු වශයෙන් ද ගෞරවයට භාජනව සිටියේය. කුරානය පිළිබඳ ඔහුගේ විශිෂ්ට දැනීම අභ්‍යන්තර ගෞරවයට පාත්‍ර වුවේය. මුස්ලිම් ජාතික චින්තකයන් අතර ශ්‍රේෂ්ඨයකු මෙන් ම උසස් දේවධර්ම ශාස්ත්‍රඥයෙකු ද වශයෙන් ඔහුට මහත් කීර්තියක් ළඟා කර දීමට සමත් වූයේ, ඔහුගේ වැදගත් ම කෘතිය ලෙස සලකන යට කී රිසාලත් අල් තව්හිද් නම් ග්‍රන්ථයයි. අබ්දු මුහම්මද්ට 1889 දී යළිත් මිසරයට යෑමට අවසරය ලැබුණේය. ටික කලක් ගතවන තුරු කයිරෝ නගරයේ විනිශ්චයකාරයකු හැටියට සේවය කළ ඔහු 1899 දී මහලේකම් ධුරයට පත් කරන ලදි. එම වර්ෂයේ ම ඔහු ව්‍යවස්ථාදායක මන්ත්‍රණ සභාවේ මන්ත්‍රීවරයෙක් ද විය. අනතුරුව අශ්හාර් දේවස්ථානයේ පාලක මණ්ඩලයේ සාමාජිකයෙකු හා ගුරුවරයෙකු හැටියට සේවය කළ අබ්දු මුහම්මද් 1905 දී ජන්මාන්තර ගත විය. ඔහුගේ ඉගැන්වීම්වල විශිෂ්ට ඵල මේ දක්වා නොනැසී පවතී.
(සංස්කරණය:1963)
