අමීර් ඛුෂ්රාව්
(අමීර් ඛුෂ්රු) 1253-1325. "ඉන්දියාවේ කවිකෝකිලයා". යන ගෞරව නාමයෙන් සම්මාන ලැබුවාවූ මොහු දිල්ලියේ සුල්තාන්වරුන්ගේ කාලයේ දී ඉන්දියාවේ විසූ පර්සියානු ජාතික ශ්‍රේෂ්ඨ කවියෙකි. එමෙන් ම මොහු එකල ඉන්දියාවේ සිටි උසස් ම ඉතිහාසඥයා ද සංගීතඥයා ද විය.
අමීර් ඛුෂ්රාව්ගේ නියම නාමය යමීන් උද්දීන් මුහම්මද් හසාන් යනුයි. ක්‍රි.ව.1253 දී සමර් කාන්ඩ් පළාතේ උපත ලැබූ නමුත් මොහු මුළු ජීවිත කාලය ම වාගේ ගත කළේත්, මොහුගේ මරණය සිදුවූයේත් ඉන්දියාවේය. මොහුගේ පියා දිල්ලියේ සුල්තාන් ඉල්තුත්මිෂ් යටතේ යුද්ධ හමුදාවේ උසස් නිලයක් දැරූ තැනැත්තෙකි. දිල්ලියේ සුල්තාන් බල්බන්ගේ කාලයේ දී ප්‍රසිද්ධියට පත් අමීර් ඛුෂ්රාව්, ඒ රජුගේ වැඩි මහලු පුත්‍ර මුහම්මද් කුමරුගේ ගුරුවරයා විය. ඛිල්ජි (ඛාල්ජි) ගෝත්‍රික ජලාල් උද්දීන් සුල්තාන්ගේ කාලයේ දී දිල්ලියේ අධිරාජ පුස්තකාලයේ භාරය ඛුෂ්රාච්ට පැවැරිණ. ජලාල් උද්දීන්ගෙන් පසු රජ පැමිණි සුල්තාන් අලා-උද්දීන්ගේ කාලයේ දී මොහු රාජවාසල කවියකු හැටියට පත්විය. තුග්ලුක් ගෝත්‍රික සුල්තාන් ඝියාස් උද්දීන්ගේ (1320-1325) කාලයේ ද මේ තනතුර ම ඉසිලූ අමීර් ඛුෂ්රාව්ට එකල මාසික වේතනය වශයෙන් ටංකා 1,000ක් පමණ ලැබුණු බව කියති.
විශ්ව කීර්තිය ලත් ජගත් මහා කවීන් කිහිප දෙනාගෙන් කෙනෙකු ලෙස සැලකෙන අමීර් ඛුෂ්රාව් අතින් පර්සියානු භාෂාවෙන් ග්‍රන්ථ රාශියක් ලියැවි තිබේ. මත්නවිස් නමැති වෘත්තයෙන් බඳින ලදුව, ඔහු අතින් ලියැවුණු විශාල පද්‍ය සංඛ්‍යාවෙන් දැනට ලක්ෂ භාගයක් පමණ ශේෂව ඇත. ඔහුගේ තරුණ වියේ සිට මහලු විය දක්වා ලියන ලද ගී එකතු කොට කරන ලද "දීවාන්" නමින් හැඳින්වෙන කෘති ද සතරකට වැඩි ගණනක් ඇත. මේවායින් සතරක ගැබ්ව ඇති කවි තනා ඇත්තේ, සුල්තාන් බල්ඛාන්, සුල්තාන් මුහම්මද්ඛාන් වැනි රජවරුන්ගේ හා දිල්ලියේ රාජකුමාරවරුන් කිහිප දෙනෙකුගෙන් ද නිලධාරීන් කිහිප දෙනකුනන්ගේ ද ගුණ කථනය සඳහා ය.
අමීර් ඛුෂ්රාව් විසින් කරන ලද තවත් කෘති කිහිපයක් ද ඇත. ක්‍රි.ව.1289 දී මාස හයකින් ලියා නිම කරන ලදැයි සැලකෙන ගී 3,944කින් යුක්ත වූ "කිරානුස් සදෙන්" ("ශුභ ග්‍රහයන් දෙදෙනාගේ-ගුරු සිකුරු-හමුව") නමැති ග්‍රන්ථය ලියා ඇත්තේ දිල්ලියේ සුල්තාන් කයිකුබාද් (1287-90) හා බෙංගාලයේ සුල්තාන් පදවිය දැරූ ඔහුගේ පියා නසීර් උද්දීන් යන දෙදෙනාගේ හමුවීමක් ගැන විස්තර කිරීමටය. මොහුගේ ම කෘතියක් වන "මිෆ්තාහ්-උල්ෆ්පුතුහ්" නමැති ග්‍රන්ථයෙහි සුල්තාන් ජලාල් උද්දීන් කළ විජයග්‍රහණ සතරක් විස්තර වෙයි. "ඛසා-ඉන්-උල්ෆපුතුහ්" ඛුෂ්රාව් අතින් ලියැවුණු උපදේශාත්මක කාව්‍යයයි. එහි දී ද අලා-උද්දීන් ඛිල්ජි සුල්තාන්ගේ රාජ්‍ය කාලය පිළිබඳ තොරතුරු ඇතුළත් කොට ඇත. මේ හැර මොහු විසින් ලියන ද ඓතිහාසකි ප්‍රේම කාව්‍යයක් ද වෙයි "අෂීකා" නමින් දන්නා මෙයට වස්තුව වී ඇත්තේ ගුජරාටයේ රජතුමාගේ දියණි වූ දේවලදේවිය හා සුල්තාන් අලා-උද්දීන්ගේ පුත්‍ර කිසාර් ඛාන් කුමරු අතර වූ ප්‍රේම සම්බන්ධයකි. ඛුෂ්රාව්ගේ නුහ්සිපීර් (එකුන් දස දෙව්ලොව) නමැති ග්‍රන්ථය ඔහු මහලු වයසේ දී ලියන ලද්දකි. එහි සුල්තාන් මුඛාරක් ෂාගේ (1316-1320) රාජ්‍ය කාලයේ දේශපාලන හා සමාජ තත්ත්වය පිළිබඳ තොරතුරු ගැබ්ව ඇත. මොහු ලියූ "තුග්ලුක්නාමෙ" නමැති ඓතිහාසික ග්‍රන්ථයක්ද වෙයි. එහි ඇත්තේ ඝියාස් උද්දීන් තුග්ලුක්ගේ කාලය පිළිබඳ ඉතිහාස ප්‍රවෘත්තියි. ඔහුගේ ම කෘතීන් ලෙස සැලකෙන "ඉ-ජාස්-ඉ-බූෂ්රාවි" නමැති ග්‍රන්ථයෙන් ද, "මටල-උල්-අන්වාර්" හා "අෆ්ඩිල්-උල්-පවාඉද්" නමැති ග්‍රන්ථයන්ගේ ද එකල ඉන්දියාවේ මුස්ලිම් පාලනය පිළිබඳවත් සමාජ තත්ත්වය පිළිබඳවත් වටිනා කරුණු රැසක් හෙළි වෙයි.
පාරසික සංගීතඥයකු වූ ඔහු හින්දුස්ථානි සංගීත ක්ෂේත්‍රයෙහි සාර්වකාලික සිහිවටනයක් පිහිටුවන්නට සමත් වූයේ ය. ඛවාලි ගායන ශෛලිය හාපුරා භාරතයට හඳුන්වා දෙන ලද්දේ ඔහු විසිනි.
උත්තර භාරතීය සංගීතයෙහි නවීන රාග කිහිපයක් ම නිපදවූ ඔහු ජනප්‍රිය ගීත රාශියක් ද ප්‍රබන්ධ කෙළේය. උශ්ශාක, ජීළා සර්පර්දා ආදි රාග නිපදවන ලද්දේ ඔහු විසිනි.
උත්තර භාරතීය සංගීතයෙහි වාද්‍ය භාණ්ඩයන් අතින් ද නවීකරණයක් කිරීමට අමීර් පොහොසත් විය. පැරැණි වීණාව ම තවදුරටත් සකස් කිරීමෙන් සිතාර් නම් වාද්‍ය භාණ්ඩය නිපදවන ලද්දේ ඔහු විසිනි. වර්තමාන සිතාරය එයින් හැඩගැසුණෙකි. පඛ්වාජය දෙකට බෙදීමෙන් තබ්ලාව සකස් කරන ලද්දේ ද අමීර් ඛුෂ්රාව් විසිනැයි ඇතැමෙක් කියති.
(සංස්කරණය:1963)
