අඹන්වැල්ලේ ශ්‍රී සිද්ධාර්ථ සුමංගල ධම්මානන්ද නාහිමි
වර්‍ෂ 1881 අගෝස්තු 21 වන දා නුවරඑළිය දිස්ත්‍රික්කයේ වලපනේ කොට්ඨාසයෙහි අඹන්වැල්ල නම් ග්‍රාමයෙහි උපත ලැබී ය. ධනපාල මුදියන්සේලාගේ ධනපාල නිලමේ සහ මීපනාවේ වික්‍රමසිංහ රන්මැණිකේ කුමාරිහාමි මවු පියෝ වූහ. නිල්දන්ඩාහින්නේ රජයේ විද්‍යාලයෙහි මූලික අධ්‍යාපනය ලැබී ය. 1897 අගෝස්තු මස 11 වෙනි දා ඌව පළාතේ බෝගොඩ රජ මහා විහාරයේ දී අඹන්වැල්ලේ ශ්‍රී සිද්ධාර්‍තථ සුමංගල නා හිමියන්ගේ අචාර්යත්වයෙන් පැවිදි විය. බදුල්ලේ මුතියංගන විහාරස්ථනයේ පිහිටි ‘විද්‍යොත්තංශ’ පිරිවෙන්හි පාළි, සිංහල සහ සංස්කෘත භාෂාව හදාළේ ය. 1903 ජූනි 9 වෙනි දා තිබ්බොටුවාවේ ශ්‍රී සිද්ධාර්‍තථ සුමංගල මහා නායක හිමියන් උපාධ්‍යාය ව මල්වතු මහා විහාරීය සීමා මාලකයේ දී උපසම්පදාව ලැබී ය. 1906 ජනවාරි 11 වෙනිදා පෑලියගොඩ විද්‍යාලඞකාර පිරිවෙනට ඇතුළත් විය. 1908 දී එම පිරිවෙනේ උපාචාර්‍ය්‍යවරයෙක් විය. 1910 දී මාවනැල්ලේ බෙලිගම්මන විද්‍යාවර්‍ධන පිරිවෙනේ ආධිපත්‍යයට පත් විය. 1912 දී මල්වතු මහා විහාරීය කාරක මහා සඞඝ සභාවෙන් කර්‍මාචාර්‍ය්‍ය ධුරයක් ලැබී ය. 1914 දී අලුත් නුවර රජමහා විහාරයේ නායක පදවිය හිමි විය. 1921 දී සතර කෝරළයේ ගල්බඩ සහ කිරිගඬ කෝරළයේ නායක පදවිය ලැබී ය. 1920 දී මල්වතු විහාර කාරක සඞඝ සභාවේ කාරක පදවියක් ලබා ඒ වර්‍ෂයේ දී ම එම සභාවේ සහකාර ලේඛක පදවිය ද ලැබී ය. 1935 දී සතර කෝරළයේ ප්‍රධාන නායක පදවියට පත් විය. 1945 දී දළදා මාලිගයේ තේවා ධුරය ලබා 1956 දී මල්වතු විහාර පාර්‍ශවයේ අනුනායක ධුරයට පත් විය.
මුන් වහන්සේ බෞද්ධ කොමිෂන් සභාවේ සාමාජිකවරයෙක් ද වූහ. බුරුමයේ පැවැති ඡට්ඨ සඞගායනාව සඳහා ලඞකාවෙන් වැඩම කළ ත්‍රිපිටක පරිවර්‍තන කාරක සභාවේ සාමාජිකවරයෙක් ද වූ උන්වහන්සේ 'පුග්ගල පඤ්ඤතිප්පකරණ' නම් අභිධර්‍ම පුස්තකය සිංහල කරන ලදි. අනගාරික ධර්මපාලතුමා සිරි දෙවමිත්ත ධම්මපාල නමින් පැවිදි වූ පසු උන්වහන්සේ උපසම්පදා කිරීම පිණිස දඹදිව වැඩි භික්ෂූන් වහන්සේ කෙනෙකි. 1968 මැයි මස 20 වෙනි දා බෙලිගම්මන රජමහා විහාරස්ථානයේ දී අපවත් වූහ. 25 වෙනි දා රාජ්‍ය ගෞරවය සහිත ව ආදාහනෝත්සවය සිදුකරන්නට යෙදුනේ ය.
(කර්තෘ: හපුගොඩ සුමනතිස්ස ස්ථවිර: 1968)
(සංස්කරණය නොකළ)
