අලි බෙන් අබු තාලිබ්
(ක්‍රි.ව. 600 - 660). මහමත්තුමාගෙන් පසු එතුමාගේ තැන ගත් නායකයන් හෙවත් කාලිප්වරුන් අතුරෙන් සිවුවැන්නාය.
මක්කමෙහි විසූ මහමත්තුමාගේ සුළුපියා වූ අබු තාලිබ් නමැත්තාගේ පුත්‍ර අලි හැදුණේද වැඩුණේ ද ඉගෙන ගත්තේ ද මහමත්තුමා සමීපයේමය. එතුමාගේ දේශනා පිළිගත් දෙවැන්නා අලිය. (පළමුවැන්නා මහමත්තුමාගේ භාර්යාව වූ කදීජාය). මේ නිසා අලිට මහමත්තුමාගේ ප්‍රසාදය හා විශ්වාසය දිනාගත හැකි විය. ඔහු මහමත්තුමාගේ ළඟම ඥාති සහෝදරයා වූ නමුත් පැටිමා (පාතිමා) නම් තම දියණියන් සරණ කරදීමෙන් මහමත්තුමා ඔහු සිය බෑනාද කරගත්තේය.
මහමත්තුමාට පුත්‍රයකු නොසිටි බැවින් ද එතුමා ගේ අභාවයෙන් පසු නායකත්වය ගැනීමට කෙනකුන් නම් කර නොතිබුණ බැවින් ද අලි එම තැනට සුදුස්සා හැටියට සමහරු යෝජනා කළහ. එහෙත් බලවතුන් වැඩි දෙනකුගේ කැමැත්ත ලැබීමෙන් ඉස්ලාම් නායක පදවිය හෙවත් කාලිප් පදවිය අබුබකර්ට (බ.) හිමිවිය. මුලදී මේ තේරීමට විරුද්ධ වූ අලි මඳ කලක් ගත වූ පසු අබුබකර් නායකයා හැටියට පිළිගැනීමට කැමති විය. මහමත්තුමාගේ අයෙෂා නම් වූ වැන්දඹුව ප්‍රමුඛ බලවතුන් වැඩිදෙනකුගේ විරුද්ධත්වය නිසා අලිට කාලිප් පදවිය ලබාගත හැකිවූයේ අබුබකර්, උමර්, ඔත්මන් (උස්මාන්) යන අය කාලිප් පදවිය ඉසුලූ පසුය. ක්‍රි.ව. 656 දී කාලිප් පදවිය දැරූ ඔත්මාන් විරුද්ධ පාක්ෂිකයන් අතින් මැරුම් කෑමෙන් පසු අලි එම පදවියට තෝරා ගනු ලැබීය. ඉක්බිති අයෙෂාගේ පෙළඹවීමෙන් තල්හා සහ සුබෙයාර් යන දෙදෙනා තමාට විරුද්ධව ඇති කළ කැරලි මැඩ පැවැත්වූ අලි ඉරාකයේ කුපා නගරය සිය අගනුවර කර ගත්තේය. ඔහු තමන් කාලිප් වශයෙන් නොපිළිගත් සිරියාවේ බලය අල්ලාගෙන සිටි මුආවියා නමැත්තා සමඟ යුද වැදුණේය. සටන දික්ගැස්සී ගියෙන් බොහෝදෙන තම සහෝදර ඉස්ලාම් භක්තිකයන්ගේ ලේ වැගිරවීමට විරුද්ධ වූහ. එහෙයින් යුද්ධය නවත්වා සමගි සන්ධානයක් ඇති කොට මැදහත් පිරිසක් ලවා ප්‍රශ්නය විසඳා ගැනීමට දෙපක්ෂය ම කැමති විය. මුආවියා වෙනුවෙන් අම්ර් ඉබ්න් අල් ආස් ද අලිතුමා වෙනුවෙන් අබු මූසා ද බේරුම්කරුවන් හැටියට තෝරා ගනු ලැබූහ. බේරුම්කාරයන්ගේ තීරණය ලැබුණේ අලිගේ අවාසියටය. මේ නිසා තවදුරට ද යුද්ධ කළ අලි ක්‍රමයෙන් බෙලහීන විය. මේ අතර මුආවියා සහ අලි යන දෙදෙනාම මැරීමට මාන බලමින් සිටි බරිජි නම් කණ්ඩායමේ තැනැත්තකු විෂ පෙවූ කඩුවකින් මොළය සිදුරු කිරීම කරණකොටගෙන අලි මරුමුවට පත් විය. එතුමා මළ ස්ථානය පසු කලෙක ෂියා නිකායික ඉස්ලාම් භක්තිකයන්ගේ ප්‍රධාන වන්දනාස්ථානයක් බවට පත්විය.
අලිට භාර්යයාවෝ 9 දෙනෙක් ද දරුවෝ 33 දෙනෙක් ද වූහ. ඔවුනතුරෙන් පැටිමාගේ පුත්‍ර හසන්, අලිතුමාගේ ඇවෑමෙන් කාලිප් පදවියට පත් වූ නමුත් හමසකින් ඔහු මුආවියාට ඒ පදවිය පැවැරීය. සුන්නි සහ ෂියා යන ප්‍රධාන නිකාය දෙකට ඉස්ලාම් ආගම බෙදීමට හේතු වූයේ කාලිප් පදවියට උරුමයක් අලිට තිබුණේද නැද්ද යන ප්‍රශ්නයයි. මහමත්තුමා ළඟට කාලිෆ් පදවියට පත් වියයුතු නියම උරුමක්කාරයා අලි යයි පවසන ෂියා නිකායිකයෝ ඔහු මහමත්තුමාට පමණක් දෙවැනි වූ ශ්‍රේෂ්ඨ පුද්ගලයා හැටියටද සලකති. අලිගේ නාමයට ද අවමන් කරන සුන්නි නිකායිකයෝ අබුබකර්, උමර් සහ ඔත්මන් නියම කාලිප්වරුන් හැටියට පිළිගනිති. පාර්සිවරුන් ෂියා නිකායට අයත් වන අතර ඉස්ලාම් භක්තිකයන්ගෙන් බහුතර සංඛ්‍යාව සුන්නි නිකායට අයත් වෙයි.
(සංස්කරණය: 1965)
