අලුත්නුවර දෙවි
අලුත්නුවර දෙවියෝ යයි ප්‍රකාශයට පත්ව සිටිනුවෝ දැඩිමුණ්ඩ දේවතා බණ්ඩාර නම් කෙනෙකි. මොවුන්ගේ උත්පත්ති කථාව සහ වෙනත් විස්තර දේවතාබණ්ඩාර යාදින්නෙහි සඳහන් වේ. එහි දැක්වෙන විස්තරය මෙසේය: පූර්ණක නම් යක්ෂ සේනාධිපතියාට දාව උපන්, මොහුගේ නම සුදුමල්ය. තරුණ වයසට සපැමිණි සුදුමල් යක්කුමරු විෂ්ණු, සමන්, කතරගම යන දෙවිවරුන්ට නිතර පුද පැවැත්වූයේය. ශ්‍රී විෂ්ණු තෙමේ සුදුමල් කුමරු අටකෙළ සැට ලක්ෂයක් යක්ෂයන්ට අධිපති සෙනෙවි තනතුරකට පත් කර ලක්දිව බුදුසසුන රකින ලෙස ඔහුට නියම කෙළේය. පූර්ණකගේ මයිල් වූ කුවේරයා විසින් සිය මුනුපුරු වූ සුදුමල්ට නිල්වන් යගදාවක් දෙන ලදි. බෝසතාණන්වහන්සේට විරුද්ධව වසවතු මරසෙනඟ මෙහෙයු අවස්ථාවෙහි දී සුදුමල් එහි ගොස් දුන්නෙන් මුක්ත ඊයට පස් බිම්බරක් ද ආපසු එන ඊයට පස් බිම්බරක් දැයි මාරයන් දස බිම්බර ම විද හෙළන්ට දැයි බෝසතුන්ගෙන් ඇසුවේය. මහබෝසතාණන් වහන්සේ ඊට අවසර නොදී සුදුමල් යක්සෙනවියාට දැඩිමුණ්ඩ යයි නම් කොළෝල. ඔහුගේ ඇඳුම සුදුය. දකුණතින් රන්දුන්නක් දරයි. හෙතෙමේ වරෙක යකුන් ලවා අලුත් නුවර කළුගල් පව්ව විනාශ කරවා වීරපරාක්‍රමබාහු රජුගේ හැටයාළක් ගවදෙනුන්ගේ ලේ කිරි කොට රජුට අනුහස් දක්වා කෝවිලක් කරවා ගත්තේය. පසු කලෙක එය විනාශ කිරීමට පැමිණි පරංගි සේනාව පලවා හැරීම නිසා එතැන් පටන් අලුත්නුවර දේවතා බණ්ඩාර යයි ප්‍රසිද්ධව උස් පහත් බොහෝ දෙනාගෙන් පුද පඬුරු ලබයි.
ලක්දිවට දේවතාවන් පස්දෙනකු කැඳවා ගෙන ඒම පිණිස සක් දෙව්රජු විසින් පිටත් කරන ලද්දේ දැඩිමුණ්ඩ යයි 'පස්දෙවතා කාව්‍යය' නමැති පොතේ සඳහන් වේ. මුහුණ දෙස බැලීම පමණකින් යකුන් විනාශ කළහැකි බලයක් දැඩිමුණ්ඩට තිබුණේය. දැඩිමුණ්ඩ අවතාරය නම් පොතේ මොහු ගැන තවත් විස්තරයක් ඇතුළත්ය. එහි සඳහන් වන හැටියට ලක්දිව අවුරුදු පන්දහසක් බුදු සසුන රැකීමට පැමිණි දඩිමුණ්ඩ මාරයුද්ධයට ද සහභාගි වූවෙකි. හේ මහමේරු පර්වතය මත වූ මාරයාගේ රන්වන් මණ්ඩපය විනාශ කෙළේය. කාලි කන් නයිරාගනා ද ගොපලු, පිල්ලි, ගිනිජල්, ලවුදි, ගිනිබ්‍රාඩි, මල්ලව, භාග, දෙවොල්, වටුක, ඔමරි, මංග්‍ර යන මොව්හු ඔහුගේ පරිවාර යකුන්ගෙන් සමහරෙකි. ගැබිණියක්ව සිට මියගිය සෝමාවතී දේවියගේ භස්මාවශේෂයන්ගෙන් හෙතෙමේ දරුවකු මැව්වේය. දපුළු නමින් හැඳින්වූ මේ දරුවා පසුකාලයෙහි දෙවිනුවර රජ විය. ඉක්බිති සීනිගම කරා ගිය දැඩිමුණ්ඩ දෙවිහු ඉන් නික්ම උග්ගල් නුවර ද දඹදෙණියෙහි ද රාජගිරියේ ගල්ගුහාවක ද වාසය කළ බව පැවැසේ.
වික්‍රමබාහු රජු ඇම්බැක්කේ දේවාලය සාදවා කඳකුමරුට පූජා කළ බව ද එම දේවාලය බලා ගැනීම කඳකුමරු විසින් දේවතාබණ්ඩාරට භාරදෙන ලදැයි ද ඇම්බැක්කේ අලංකාරය නම් කාව්‍යයෙහි දක්වෙයි. එක් දේවතා බණ්ඩාර කාව්‍යයකට අනුව ඔහු ඇම්බැක්ක දේවාලයේ හා වෙනත් දේවාල දහසක පුදනු ලබන බව ද ඔඩ්ඩි යකු හා වැද්දන් ලෙස විනාශ කළ බව ද සැටදහසක් පිරිවර ඇතිව සිටින බව ද දැක්වේ.
අලුත්නුවර දෙවියන් ප්‍රධාන වශයෙන් පුදනු ලබන්නේ අලුත්නුවර දේවාලයේය. දේවාලය පිළිබඳ පැරණි ඓතිහාසික ලිපියක අලුත්නුවර දේවතාබණ්ඩාර දෙවියන්ට කැප කළ මෙම දේවාලයෙහි පුදසිරිත් පැවැත්වීම සඳහා දඹදෙණිපුර දෙවන පරාක්‍රමබාහු රජතුමා ප්‍රමුඛ වූ සිංහල රජවරුන් කිහිපදෙනකුන් විසින් පිදවිලි ගම්වර දෙන ලද බව සඳහන් වේ. මෙකල ද මේ දේවාලයෙහි තේවා ආදිය පවත්වන්නෝ සිංහල රජුන් විසින් පුද කරන ලද විශාල නිලපංගු බුත්ති විඳින්නෝය. එහි ඇසළ පෙරහැරක් ද වර්ෂයක් පාසා පවත්වනු ලැබේ. අලුත්නුවර දේවතාබණ්ඩාර දෙවියන්ට බාරහාර පඬුරු ඔප්පු කිරීමට අවුරුදු පතා දෙවොල කරා පැමිණෙන ජනසංඛ්‍යාව ද විශාලය. බස්නායක නිලම කෙනෙකු භාරේ පවත්නා අලුත්නුවර දේවාලයේ තේවාව පැවැත්වීම් යාතිකා කිරීම් ආදියෙහි නියුක්ත කපුවන් පිරිසක් ද වෙයි. මෙම දෙවොලේ ශාඛාවක් හඟුරන්කෙත ද පිහිටුවා තිබේ. එය මහනුවර රජුන් සමයෙහි දී පිහිටුවූවකි.
දේවතා බණ්ඩාර කවි, අලුත්නුවර දෙයියන්ගෙ කවි, දේවතාවරම, දේවතාපරලෙ, තිස්පැයේ කීම, හූනියන්යකුන්ගෙ කවි, සලඹ සාන්තිය, ඇම්බැක්ක අලංකාරය, දළුමුර පිදුම්කවි, මල් යහන් කවි යනාදී තොවිල් කවිවල ද ජනප්‍රවාදයෙහි ද මොහු ගැන කරුණු දැක්වේ.
(සංස්කරණය: 1965)
