අෂ්ට පරීක්ෂා
රෝගියකුගේ නාඩිය, මූත්‍රය, මලය, ජිහ්වාය, මුඛය, නේත්‍රය, ශබ්දය, දෘෂ්ටිය යන අට පරීක්ෂා කිරීම අෂ්ට පරික්ෂා යයි සලකනු ලැබේ. සුශ්‍රැත සංහිතාවේ ෂඩ්විධ පරීක්ෂණයන්ට අයත් ත්වක් පරීක්ෂණය හෙවත් ස්පර්ශයෙන් රෝග විනිශ්චය කරන අයුරු මීට ඇතුළත් වී නැත.
සුස්‍රැතසංහිතාවේ සූත්‍රස්ථානයේ දසවැනි විශිඛානු ප්‍රවේශනීය අධ්‍යායයෙහි චක්ෂු, ශ්‍රෝත, ඝ්‍රාණ, ජිහ්වා, ත්වක් යන පඤ්චේන්ද්‍රියයන්ගෙන් හා ප්‍රශ්න කිරීමෙන් දැයි යන ෂඩ්විධ උපායයන්ගෙන් රෝග විනිශ්චය කළ යුතු බව සඳහන් වේ. මලමූත්‍රපරීක්ෂණයක් එහි නොකියවෙයි. මුත්‍රාඝාත ප්‍රමේහ අශ්මරී ආදී මූත්‍රාශයාශ්‍රිත රෝගයන්හි මූත්‍ර තත්වය ගැන පැහැදිලි විස්තර ඒ ඒ නිදානයෙහි සඳහන්ව ඇති බැවින් ෂඩ්විධ රෝග පරීක්ෂණයට මූත්‍ර නොගත් බව පිළිගත හැකිය. මල පරීක්ෂණය අතීසාරනිදානයෙහි සඳහන් වන හෙයින් එය ද අත්හළ නියාවක් පෙනේ. චරකසංහිතාවේ විමානස්ථානයේ රෝග විශේෂ විඥානීය විමාන නම් සතරවැනි අධ්‍යායයේ රෝග විනිශ්චයට ප්‍රධාන උපාය තුනක් දක්වා ඇත. එනම් උපදේශ, ප්‍රත්‍යක්ෂ, අනුමාන වශයෙනි. උපදේශයට මහර්ෂීන් විසින් ප්‍රකාශ ලද නිදාන, පූර්වරූප, රූප සම්ප්‍රාප්ති, උපශය, අනුපශය යන පඤ්චකය ඇතුළත් වේ. අෂ්ට පරීක්ෂාව වෙන් වෙන් වශයෙන් නොදැක්වුණත් ප්‍රත්‍යක්ෂයට හා අනුමානයට ඒ සියල්ල අන්තර්ගතයි.
පටුන
නාඩි පරීක්ෂා
වාදනය කරන වීණාවෙහි තත්වලට නියමිත පරිද්දෙන් ඇඟිලි තැබීමෙන් ස්වරය වටහා ගන්නේ යම් සේ ද එසේ ම විවිධ රෝගයන් පිළිබඳ තතු හස්තගත නාඩියෙන් ද හෙළිදරවු වන්නේ යයි ශාස්ත්‍රයෙහි දැක්වේ. රෝගාතුරයන් කරා යන වෙද තෙමේ රෝගීහුගේ අත ගෙනැ ඇඟිලි දිගහරවා හිරිහරවාපියා මණි බන්ධ සන්ධියට පහතින් මහපටැඟිල්ලට වැටී තිබෙන ජීවසාක්ෂිණී නම් නහරයට තර්ජනී (දබර) මධ්‍යම වෙද යන ඇඟිලි තුනෙහි අග, ධමනියේ රක්ත ධාවන වේගය දැනීමට යුතු ප්‍රමාණයෙන් තරයේ ඔබා නිරවුල් වූ සන්සුන් වූ සිතින් යුතුව නාඩි පරීක්ෂාව කරන්නේය. පුරුෂයන්ගේ දකුණතෙහි ද ස්ත්‍රීන්ගේ වමතෙහි ද නාඩි ඇල්ලිය යුතුය යනු නාඩි ශාස්ත්‍රයේ නියමයකි. නාඩියේ ගමන අනුව රෝගියාගේ ශරීරයේ ත්‍රිදෝෂ තත්වය අවබෝධ කර ගැනීම නාඩිපරීක්ෂණයේ පරමාර්ථය වේ. නාඩියෙහි චලන වේගය සියුම් අයුරින් වටහා ගැනීමට උපායක් වශයෙන් දැක්වෙන්නේ පක්ෂි ආදීන්ගේ ගමන් ලීලා දැන ගැනීමය. නාඩිය පරීක්ෂා කිරීමෙන් කරුණු අවබෝධ කරගැනීමට වෛද්‍යයා තුළ උසස් පළපුරුද්දක් හා තියුණු නුවණක් ද තිබිය යුතුය.
වාත පිත්ත ශ්ලේෂ්ම යන දෝෂයන් අතුරෙන් එක් එක් දෝෂයක්හුගේ හෝ දොස් දෙකක්හුගේ හෝ දෝෂත්‍රයේ ම හෝ ක්‍රියාකාරී ශක්තිය දැන ඒ අනුව රෝගයේ සාධ්‍ය අසාධ්‍ය තත්වයන් නාඩියෙන් ම විනිශ්චය කිරීම ශාස්ත්‍ර නියමයයි.
ආදියෙහි වාතය මධ්‍යයෙහි පිත්තය අන්තයෙහි ශ්ලේෂ්මය යන ක්‍රමයෙන් කෙළවර පටන් වෙන් වෙන් වශයෙන් නාඩි පරීක්ෂා කිරීම තුන්වැදෑරුම් කොට කියන ලදි. දේහරක්ෂණයෙහි රැඳී පවත්නා කූර්ම නම් වාතය තෙම නාභියෙහි තුන් ස්ථානයක ද මුඛයේ වම්පැත්තේ සහ පිට පැත්තේ තුන් ස්ථානයක ද උඩුකයෙහි සහ හස්තපාදයන්හි සිට දකුණු පසට ගමන් කරයි.
මනුෂ්‍යයන්ගේ මුවෙහි නාඩි දෙකෙකි. මුවේ පසුපස දෙකෙකි. හස්තපාදයන්ගෙන් එක එකක පහ බැගින් ද වෙයි. වාතය ආශ්‍රය කරන ප්‍රධාන නාඩි දසයකි. එනම් ඉඩා, පිංගලා, සුෂුම්නා, නාගජිහ්වා, පූෂා, යශා, ගන්ධාරා, ශංඛිනි, කුහු, ව්‍යූෂා යන මොහුය. රාජහංස, මයූර, කොබෙයි, පරවි, කුකුළු යන පක්ෂීන්ගේ පා ගමනෙහි අයුරු දැනෙන්නේ සෙම ඇසුරු කරන නාඩියෙනි. වායුවෙන් නාඩියෙහි වක්‍ර වූ ගමන් ඇතිවේ. පිතෙන් නාඩිය සෙලවීමෙන් යුතුවැ සෙමෙන් නාඩිය දැඩිව වැටේ. වාත කෝපය කරණකොටගෙන නාඩිය පූඩාවන්ගේ හෝ සර්පයන්ගේ ගමන් බඳු වෙයි. පිත්කෝපයෙන් කලිංග පක්ෂි, කවුඩු, ගෙමඩි යන මොවුන්ට බඳු ගමන් ඇත්තේ වේ. සෙම් කෝපයෙන් හංසයන්ට පරෙවියන්ට බඳු ගමන් වෙයි. විටක මඳ වූ ගමනින් ද විටක ශීඝ්‍ර වූ ගමනින් ද යුක්ත වන්නේ දෙදොස් කෝපයෙනි. සන්නිපාත වූ කල්හි තිත් වටුවන්ගේ ගමනට බඳුව නාඩි වැටීම වේ. රළුව නාඩිය වක්‍ර වන්නේ ද නොහොත් කෝප වූ දෝෂයන්ට කී ස්වභාවට වඩා රළුව නාඩිය පවත්නේ ද එකල්හි සාධ්‍යාසාධ්‍යතා දැන අසාධ්‍ය නම් එම රෝගියා අත්හළ යුත්තේය. යම් නාඩියක් නැවති නැවතී සැලේ ද මුහුණ ආදී තැන් ශීතලව පවත්නේ ද ඒ රෝගියා නස්නේය. ජ්වර කෝපයෙන් නාඩිය උණුසුම් ස්පර්ශ ඇතුව වේගයෙන් තියුණුව ගැහෙයි. කාමක්‍රෝධාදි මානසික ව්‍යාකූලත්වයන් කරණකොටගෙන ද නාඩිය වේගවත් වේ.
මඳ වූ කුසගිනි ඇත්තහුගේ සහ ධාතු හීනයාගේ ද නාඩිය අතිශයින් දුර්වල වන්නේය. කඳුළු පිරුණු නුවන් ඇතිව මඳ උණුසුම් සහිත වූ කල්හි ද ගුරු වූ ප්‍රධාන දෝෂාදිය ඇති කල ද නාඩිය දුර්වල වෙයි. කුසගිනි අධිකව පැවති විට නාඩි වේගය ද අධික වන්නේය. නීරෝග අයගේ නාඩිය ස්ථිරව පවතී. බඩසයින් පීඩිතයාගේ සහ පිපාසයෙන් පෙළෙන්නහුගේ ද නාඩිය චංචලව හෝ ස්ථිරව ස්පන්දනය වන්නේය. රසවත් ආහාර ගත් විට ද ලෙය කෝප වූ කල ද මූර්ඡාවෙන් පෙළෙන කල්හි ද බොහෝ රෝගාතුරව සිටැ සුවයට පත් මිනිසාගේ ද නාඩිය මැනවින් පරීක්ෂා කළ යුත්තේය.
මූත්‍ර පරීක්ෂා
රෑ පශ්චිම යාමයේ සිත්පැයක් ඉක්මගිය කල වෛද්‍යතෙම රෝගාතුරයා නැඟුටුවා මූත්‍ර කරවන්නේය. පළමු වන මූත්‍රධාරාව හැර මධ්‍ය ධාරාව ගෙන එය කදාමය (වීදුරු) භාජනයකට වත් කොට මූත්‍ර පරීක්ෂාව කරන්නේය. මේ වනාහි මූත්‍ර පරීක්ෂාවෙහි මූලික නියමය වේ. රැස්කර තබන ලද මූත්‍ර හිරු උදය වේලෙහි ප්‍රකාශ ස්ථානයක තබා පරීක්ෂා කළ යුතුය. ඉක්බිති මූත්‍රයෙහි තල තෙල් බින්දුවක් බහාලන්නේය. ඒ තෙල් බින්දුව මූත්‍රයෙහි පැතිර යයි ද පැහැදිලිව පෙනේද බින්දු රූප මධ්‍යස්ථව දක්නා ලැබේ ද ඒ ආතුරයාගේ රෝගය අසාධ්‍ය යයි දන්නේය. තෙල් බින්දුව මූත්‍රයෙහි ලූ කල මූත්‍රයෙහි ගිලේ ද බින්දුව භ්‍රමණය නොවීම යටට යා ද එකල ද රෝගයෙහි අරිටු බව එයින් දත යුත්තේය. වාත කෝපයෙන් මූත්‍රය ජලය සම වෙයි. බෙහෙවින් නික්මෙන්නේය. පිත්කෝපයෙන් රතුවන්ව හෝ පිඟුවන්ව ස්වල්පයක් පිට වෙයි. සෙම් කෝප වුව සුදු පැහැති වූ ද ඝන වූ ද මූත්‍රය හට ගනී. දෙදොස් කෝපයෙන් දොස් දෙකක්හුගේ ලකුණු ඇති වේ. තුන්දොස් කිපුණු කල තුන්දොසට කී ලකුණු ඇති වන්නේයි. මූත්‍ර පරීක්ෂාවෙහි තවත් මතයකි. උදය කාලයෙහි රෝගියාගේ මූත්‍ර ගෙන පිරිසිදු බඳුනක වත්කොට තණ කොළයකින් තලතෙල් බින්දුවක් ගෙනැ ඒ මූත්‍රයෙහි බහාලන්නේය. එවිට තෙල් බින්දුව මූත්‍රයෙහි විසිර යයි නම් රෝගියාගේ තත්වය සාධ්‍ය යයි දත යුතුය. තෙල් බින්දු ඒ ආකාරයෙන් ම තිබුණොත් අසාධ්‍ය යයි කියන ලදි. තෙල් බින්දුව මධ්‍යයෙහි සිදුරු සේ පෙනේ ද නොහොත් දණ්ඩාකාරව හෝ දුනු හැඩයක් ඇති සේ පෙනේ ද ඒ රෝගියා නස්නේය. හංස පියුම් ඡත්‍ර චාමර තෝරණ ආකාර වූ රූ සටහන් තෙල් බින්දුවෙහි දක්නා ලැබේ ද මඳකලක් ආයු ඇති වන්නේය. ත්‍රිකෝණාකාර සටහනක් ඇති වනුයේ දෙවිදෝෂයෙනි. සිනිඳු වූ වියළි මස් පැහැති හෝ පලාවන් මූත්‍ර ඇති වන්නේ වාත විකාරයෙන්ය. කසාවන් හෝ පියුම් පැහැති හෝ වනුයේ පිත්ත විකාරයෙනි. සුදු වූ ද දිය බුබුලු වැනි වූ ද ජලය වැනි වූ ද පෙණ රහිත වූ ද මූත්‍ර සන්නිපාත විකාරයෙන් ඇති වන්නේය. තලතෙල් බින්දුවක් තණ කොළයකින් ගෙන මූත්‍රයේ බහාලූ කල තෙල් බින්දුව නොවෙනස් වැ දිය බුබුලක් මෙන් තිබේද පිතින් වූ විකාර යයි දත යුතුය. සිනිඳුව ඇඹුල් සහිත මූත්‍ර හටගනුයේ සෙම් වා කෝපයෙනි. සුදු පැහැති මූත්‍රධාරාව සැප දෙයි. පිඟුවන් මූත්‍රධාරා ඇත්තේ මහත් උණෙන් පෙළෙන රෝගියාටය. රතු වූ මූත්‍රධාරාව ඇත්තේ බොහෝ කලක් පවත්නා රෝග ඇතොත් වේ. කළු වූ මූත්‍ර ඇති තැනැත්තේ ජීවත් නොවෙයි. එළුවන්ගේ වැනි මූත්‍ර ඇති වන්නේ අජීර්ණ උණෙන් පෙළෙන්නාටය. ආමවාත රෝගියාගේ මූත්‍රය පිඟුවන් වේ. මස්තෙල් වැනි වූ ද මෝරු වැනි වූ ද මූත්‍රය ආමවාතයෙන් හටගනී. සම වූ ධාතු ඇත්තහුගේ මූත්‍රය ආමවාතයෙන් හටගනී. සම වූ ධාතු ඇත්තහුගේ මූත්‍රය ළිඳක දියර වැනි යයි කියන ලදි. වාතජ ගුණයෙහි ද පිඟුවන් මූත්‍ර ඇති වන්නේය. මූත්‍ර බොහෝ රතු හෝ මඳ රතු පැහැ වේ ද එය අතීසාරයට කී ලක්ෂණයකි. උඩු කොටස නිල්වන් වේ ද යටි කොටස රත් පැහැති වේ ද එය ලේ දොසින් උපන් රෝගයකැයි දන්නේය. මස්තෙල් වැනි වූ ද කළුවන් වූ ද මූත්‍ර ඇද්ද ඒ රෝගියා අසාධ්‍යයි. යමකුගේ මූත්‍ර තද කසා වර්ණයෙන් යුක්ත වේ ද තණපතින් හෙළන ලද තලතෙල් බින්දු නොසැලී පැහැපත්ව තිබේ ද ඒ පිත් කෝප හේතුවෙනැයි දන්නේය. යමකුගේ මූත්‍රය කොළපාට හෝ තල තෙල් පාට හෝ වේ ද ඒ සෙම් කෝපයකැයි දතයුතුය. එසේම ඔහුගේ රෝගයේ අරිටු ලකුණක් ද වේ. යමකුගේ මූත්‍ර අබතෙල් පැහැය ඇති වේ ද ඇඟිලි අගින් හෝ තණ පතින් මූත්‍රයෙහි ලන ලද තෙල් බින්දුව නොසැලී තිබේද ඒ සෙම් කෝපයෙකැයි දන්නේය. යමකුගේ මූත්‍ර කාඩි දිය වැනි වේ ද තෙල් බින්දුව දික් හැඩයට පා වේ ද ඵ් සෙම් කෝපයෙකැයි දත යුතුය. තෙල් බින්දුව යටිකුරුව යයි ද මූත්‍ර නිකුත් වන ප්‍රමාණය අඩුවේ ද ඒ අසාධ්‍ය සන්නිපාත අවස්ථාවේ යයි දත යුතු.
යමකුගේ මූත්‍ර වදමල් පැහැති වේ ද සීනි, පිටි හා රජසට බඳු අරුණුවන් පැහැය ද රන්වන් කසාවන් හෝ කොකුම් පෑයෙන් යුක්ත ද එකල්හි ඔහු පිත්විකාර වූවෙකැයි දැන පිළියම් කළ යුත්තේය. මූත්‍ර මධ්‍යයෙහි බහාලන ලද තලතෙල් බින්දු ඝණ්ඨාකාරව බුලත් කොළ හස්ති කුම්භාකාරව සිටී නම් ඒ රෝගියා ජීවත් වන්නේය. මූත්‍රයෙහි බහාලන ලද තෙල් බින්දුව හස්ති, කූර්ම, වෘක, සූකර රූ සටහන් සේ පෙනේ ද ඒ රෝගියා මිය යයි. තෙල් බින්දුව සතර අතට පැතිර යා ද හේ නීරෝග වන්නේය.
මල පරීක්ෂා
වාත කෝපයෙන් පෙළෙන කල්හි මල පෙණ සහිතය. පහවීම රුජා සහිතය. බද්ධයෙන් ද යුක්ත වේ. පිතින් පීඩා කාලයෙහි මල පිඟුවන් හෝ පලාවන් වේ. වරෙක රත් පැහැයෙන් ද යුක්ත වේ. සෙම් කෝපයෙන් පෙළෙන කල අමුගතිය ඇතිව රුජා සහිතව සුදුපැහැති මල නික්මෙයි. දෝෂත්‍රය ම කෝපයට පත්වීමෙන් උපදනා ව්‍යාධියෙහි දෝෂත්‍රයට ම අයත් ලකුණු මිශ්‍රව දක්නා ලැබේ.
ජිහ්වා පරීක්ෂා
වාත ප්‍රකෝපයෙන් දිව ගෙරි දිවක් මෙන් රළු වූ ස්පර්ශ ඇත්තේ පිඟුවන් වෙයි. දිවෙහි ඉරි තැළීම් හෙවත් පැළීම් ඇති වන්නේය. පිත් කෝපයෙන් දිව පලාවන් හෝ රත් පැහැයෙන් යුක්ත වෙයි. සෙම් කෝපයෙන් දිව ඝනවැ සුදු පැහැති වේ. සෙම අධික වූ කල වැගිරීම ද ඇති වන්නේය. වාත කෝපයෙන් මධුර රසය දැනේ. කෙළ කසාවන් වූයේ වැගිරෙයි. පිත් කෝපය කරණ කොට එය රත්පැහැයෙන් හා තික්තරසයෙන් යුක්ත වේ. දිවේ ප්‍රදාහය ඇති වේ. උගුරේ බූවකින් මෙන් කැසීමක් ඇති වේ. සෙම් දොසින් දිව මහත් වෙයි, බර වෙයි. දිවෙහි යමක් ගැල්වූවාක් මෙන් දැනේ. බොටුව මහත් වේ. බොහෝ සෙම් පිට වෙයි. දොස් දෙකක් කිපුණු කල දෙදොස්හි ලකුණු මුසුවෙයි. තුන්දොස් ම කෝප වුව තිදොසට අයත් උපද්‍රවයන්ගෙන් හා ලකුණුවලින් යුක්ත වන්නේය. සන්නිපාතයෙහි දිව වෙසෙසින්ම කළු පැහැති වේ. එවැනි ජිහ්වාව ඇති රෝගියා අත්හළ යුතු යයි කියන ලදි.
මුඛ පරීක්ෂා
වාත කෝපයෙන් මුඛය රළු වෙයි. පිත් කෝපයෙන් මුඛය රත් පැහැයෙන් නොහොත් කසා වර්ණයෙන් යුක්ත වේ. සෙම් කිපි කල මුඛය බරවැ තෙමරි ගතියෙන් පෙනෙයි. දෙදොසින් හා තුන් දොසින් මිශ්‍ර වූ ලකුණු ඇති වන්නේය.
නේත්‍ර පරීක්ෂා
වාතරෝගීන්ගේ නෙත් රළු වූ දුඹුරු පැහැයෙන් යුක්තයි. කඳුළු වියළෙයි. ඇතුළත කළුවන් ද වෙයි. පිත කිපුණු කල පිඟුවන් හෝ නිල්වන් නොහොත් රතුවන් නේත්‍ර දක්නට ලැබේ. උණුසුම්ය, තාපයෙන් යුක්ත වන්නේය. පහන් ආදි බබළන දෙය බැලීම පීඩාකර වේ. සෙම් කෝපය ඇති වූ කල දීප්තිය හීන වෙයි. නෙත් රුජා සහිතව බර වෙයි. බැලීම නොරුස්නේය. තුන් දොස් කිපුණු කල නිදිබර අයුරු දැක්වේ. නෙත් පලාවන්ව කුඩා වෙයි. යටට ගිලුණු සේ වෙයි. නිතර නෙත් පියාගෙන සිටීමට කැමති වෙයි. නේත්‍රයන්හි වරින්වර වෙනස් වන විකාර ඇති වීම වනාහි මරණ අරිටු යයි දන්නා ලදි. නේත්‍රයන්ගේ පැහැදිලි බව හා ප්‍රකෘති වර්ණය නීරෝග ලකුණුය.
දෘෂ්ටි පරීක්ෂා
පලාවන් වූ හෝ කළු වූ දෘෂ්ටි ඇති වන්නේ වාත කෝපයෙනි. පිත් අධික වූ කල රතු පැහැති දෘෂ්ටිය ඇති වන්නේය. සෙම් කෝපයෙන් දෘෂ්ටිය සුදු පැහැති වේ. නීරෝග වූ කල සෞම්‍ය වූ දෘෂ්ටි ඇත්තේය.
මේ දැක්වුණු අෂ්ට පරීක්ෂාවට අයත් කරුණු විස්තර සහිතවැ ආයුර්වේදයේ උසස් වූ සංහිතාවල සඳහන්ව ඇත්තේය.
පොත්පත්
සුශ්‍රැත සංහිතාව (සූත්‍රස්ථානය)
චරක සංහිතාව (විමාන ස්ථානය)
අෂ්ට පරීක්ෂාව (1867 දී ඈපා අප්පුහාමි සහ සමාගම මගින් ප්‍රකාශිත)
අෂ්ට පරීක්ෂා (කොළඹ කෞතුකාගාරයේ ප්‍රකාශනය)
(සංස්කරණය: 1965)
