ආචාර ගෝචර
සසුන්ගත වූ කුල පුත්‍රයකු හැසිරිය යුතු ආකාරය හා පිණ්ඩපාතාදිය සඳහා එළැඹිය යුතු ස්ථානය ආචාර නමුදු ගෝචර නමුදු වෙයි. මේ වූකලි ප්‍රාතිමෝක්ෂසංවරයට උපකාර වශයෙන් පවත්නා ධර්ම දෙකෙකි. ත්‍රිවිධ කායසුචරිතය ද චතුර්විධ වාක්සුචරිතය ද හැම ශීල සංවරය ද ආචාර නමි. ඇතැම් මහණෙක් ගිහීනට සංග්‍රහ සඳහා සඟ සතු හුණදඬු, කොළ, මල්, ඵල ආදිය දෙයි. චාටුකම්‍යතා මුග්ගසූප්‍යතා ආදි අනාචාර නිර්දේශයෙහි දැක්වූ, බුදුන් විසින් ගරහන ලද මිථ්‍යාජීවයෙන් ජීවත් වෙයි. එබඳු විවිධ වූ අනාචාරයෙන් වෙන්ව විසීම ආචාර නමි. තවද මහණ තෙමේ ගුරුවෘද්ධාදීන් කෙරෙහි ගෞරව සහිතව යටත් පැවැතුම් ඇතිව හිරි ඔතප් දෙකින් යුක්තව වෙසේ නම්, මනා කොට හැඳ පෙරව දුටුවන් පහදනා ඉරියවු ඇතිව ඉන්ද්‍රිය සංවරය, භෝජනයෙහි මාත්‍රඥතාව, නිදිවැරීම ඇතිව සිහි නුවණින් යෙදී අපිස් සතොස් ගුණ සම්පන්නව වෙසේ නම්, කුසල් දහම්හි වැර ඇතිව ආභිසමාචාරිකශීලයෙහි ආදර ඇතිව ගුරුන් කෙරෙහි කරුණා ඇතිව වෙසේ නම්, හෙ ද ආචාර යයි කියනු ලැබේ.
මිත්‍රසන්ථවාදි වශයෙන් පැවිද්දන් විසින් ඇසුරු කිරීමට අයෝග්‍ය වූ ස්ථානය අගෝචරයයි. වෙසඟනුන්, වැන්දඹුවන් ආදීන් වසන තැන පඤ්චකාමගුණ නිශ්‍රිත හෙයින් භික්ෂූන්ට අගෝචරය. රජුන්, රජ ඇමැතියන්, තීර්ථකයන්, තීර්ථකශ්‍රාවකයන් සමඟ අනනුලෝමික සංසර්ගයෙන් යුක්තව විසීමෙන් ලාභ සත්කාරාදිය නිසා ගුණ හානි වන හෙයින් ද එසේ විසීම දෘෂ්ටිවිපත්තියට හේතු වන හෙයින් ද එබඳු අය වෙසෙන තැන ද අගෝචර වෙයි. බුදුසසුන්හි සැදැහැ නැති, නොපහන් වූ, භික්ෂූන්ට ආක්‍රෝශ පරිභව කරන, අහිතයට අනර්ථයට ක්‍රියා කරන කුලද අගෝචර වෙයි. මේ තුන් කොටසට අයත් අගෝචර ස්ථානයන් කරා නොපැමිණ ඊට ප්‍රතිපක්ෂ වූ ගෝචරස්ථානයන් ඇසුරු කරන මහණ තෙමේ "ගෝචරසම්පන්න" යයි කියනු ලැබේ.
තවද ගෝචරය තුන්වැදෑරුම් වෙයි: උපනිස්සය ගෝචර, ආරක්ඛගෝචර, උපනිබන්ධගෝචර කියායි. එහි දශ කථාවස්තු (දශකථා බ.) ගුණයෙන් සම්පූර්ණ වූ කල්‍යාණමිත්‍රයා උපනිශ්‍රය ගොචරයි. ප්‍රියගරුභාවනීයාදි ගුණසම්පන්න වූ කල්‍යාණ මිත්‍රයා ඇසුරු කිරීම සද්ධා සීල සුත වාග පඤ්ඤා යන ගුණයන්ගේ වැඩීමට හේතුවන හෙයින් කල්‍යාණමිත්‍රයා උපනිශ්‍රය ගෝචර යයි කියනු ලැබේ. ඇතුළුගමැ පිඩු සිඟා හැසිරෙන මහණ තෙමේ යට බලාලූ ඇස් ඇතිව වියදඬු පමණ දුර බලමින් සංවරව යෙයි. ඇත්, අස්, රිය ආදිය නොබලා ස්ත්‍රී පුරුෂයන් නොබලා අවට නොබලා සිහි ඇතිව යෙයි. මේ ඉන්ද්‍රිය සංවරයට හේතු වන හෙයින් ආරක්ඛගෝචර නම් වෙයි. උපනිබන්ධ ගෝචර නම් සතර සතිපට්ඨානයයි. කර්මස්ථානයෙහි සිත බැඳ තැබීමට හේතුවන හෙයින් මේ සතිපට්ඨානය උපනිබන්ධගෝචර යයි කියනු ලැබේ. මෙ කියන ලද ආචාරයෙන් හා ගෝචරයෙන් යුක්ත වූ මහණ තෙමේ "ආචාරගෝචරසම්පන්න" යයි කියනු ලැබේ.
(සංස්කරණය: 1965)
