ආවර්ජන
චිත්තසන්තතිය රූපාදි අරමුණකට අභිමුඛ කරන හෙවත් යොමු කරන සිත ආවර්ජන සිතයි. භවාංග වශයෙන් පවත්නා සිත්වැළ එයින් බැහැර කොට චක්ඛු ආදී දොරටුවකින් වැදුණු රූපාදි අරමුණකට නමන මේ සිතට 'ආවර්ජන' යයි කියනු ලැබේ. එය පංඤ්චද්වාරාවර්ජන‚ මනෝද්වාරාවර්ජන වශයෙන් දෙවැදෑරුම් වෙයි. එහි ඇස-කන-නැහැය-දිව-කය යන පස්ද‍ොරට පිළිවෙළින් රූප-ශබ්ද-ගන්ධ-රස-පහස් යන අරමුණු පස හමු වූ කල්හි හෙවත් දොරටුවෙහි ගැටුණු කල්හි භවාංගය සිඳගෙන "මේ කුමක් දැ"යි විමසන්නාක් මෙන් චිත්තසන්තතිය අරමුණට යොමුකරමින් උපදනා සිත පඤ්චද්වාරාවර්ජන නමි. එනම් උපේක්ඛාසහගත පඤ්චද්වාරාවර්ජන අහේතුකක්‍රියාචිත්තයයි. හදවත්ර‍ෑපය ඇසුරු කොට පවත්නා ආවර්ජන සහිත භවාංග සිත මනෝද්වාරය යී කියනු ලැබේ. ඒ මනෝද්වාරයට පසාද-සුඛුමරූප-චිත්ත-චෙතසික-නිබ්බාන-පඤ්ඤත්ති යයි සවැදෑරුම් වූ ධර්මාලම්බනයක් හමුවූ කල්හි භවාංග සන්තතිය ඒ අරමුණට යොමු කරමින් උපදනා සිත මනෝද්වාරාවර්ජන නමි. එනම් උපේක්ඛාසහගත මනෝද්වාරාවර්ජන අහේතුක ක්‍රියාචිත්තයයි. මෙසේ ඇස ආදි සදොරට රූපාදී අරමුණක් හමු වූ කල්හි චිත්තසන්තතිය භවාංග වශයෙන් පවත්නට ඉඩ නොදී අරමුණට නමාලීම මේ ආවර්ජන සිතෙහි ස්වරූපයයි.
තවද ඥානාවර්ජන යැ අභෝගාවර්ජන යැයි ආවර්ජනය දෙවැදෑරුම් වෙයි. සෘද්ධිවිධඥානාදියෙහි ඍද්ධිවිකුර්වණාදිය සඳහා සිත යොමු කිරීම ඥානාවර්ජන නමි. යටකී මනෝද්වාරාවර්ජනය මැයි. පඤ්චද්වාරික අරමුණෙහි සිත එළැවීම් වශයෙන් පවත්නා හෙයින් පඤ්චද්වාරාවර්ජනය ම ආභෝගාවර්ජනය යී කියනු ලැබේ.
ප්‍රථමධ්‍යානාදි ලෞකික ධ්‍යානයන් උපදවා ගත් යෝගාවචරයා විසින් ධ්‍යානය තහවුරු වීම සඳහා පස් අයුරෙකින් ධ්‍යානය තමහට වසඟ කරගත යුතු වෙයි. ආවර්ජනය ද ඒ වසීභාව පසින් එකෙකි. උපදවාගත් ධ්‍යානයෙන් නැඟී සිට එක් එක් ධ්‍යානාංගයක් අරමුණු කොට උපන් ආවර්ජන සිත හසුරුවා ගැනීමේ සමර්ථ බව ආවර්ජන වශීත්වයයි. එනම් ආවර්ජන සිතට අනතුරුව සතරපස් ජවන් සිතක් හා දෙතුන් භවාංග සිතකට වැඩියෙන් නොගොස් අනෙක් ධ්‍යානාංගයක් ආවර්ජන කිරීමෙහි සමර්ථ බවයි. මෙහි ද ආවර්ජනය යට කී මනෝද්වාරවර්ජනය මැයි.
(සංස්කරණය: 1965)
