ආශීවිෂ
දරුණු විෂ ඇති සර්පයෝය. අන්‍යයාගේ සිරුරෙහි වගුරුවන විෂ ඇති හෙයින් ද ඔවුන් විසින් කන ලද ද්‍රව්‍යය පවා විෂ බවට පැමිණෙන හෙයින් ද අන්‍යයන්ගේ මර්මයන් සිඳීමෙහි අසි බඳු (අවියක් වැනි) හෙයින් ද ආශීවිෂ නම් වේ. ආශුවිෂ හෙවත් වහා නැඟෙන විෂ ඇති හෙයින් ආශීවිෂ යයි ද කියනු ලැබේ යයි පැරණි පොතපතෙහි දැක්වේ. එබඳු විෂ ඇති සර්පයෝ සතර දෙනෙකි: කාෂ්ඨමුඛ‚ පූතිමුඛ‚ අග්නිමුඛ‚ ශස්ත්‍රමුඛ යනුවෙනි. කාෂ්ඨමුඛ සර්පයා විසින් දෂ්ට කරන ලද්දහුගේ සියලු සිරුර වියළි දඬුකඩක් මෙන් තද වෙයි; සන්ධි පර්වයන්හි දැඩි වූ යවුල් ගැසූ කලක් මෙන් සිටී. පූතිමුඛ සර්පයා විසින් දෂ්ට කරන ලද්දහුගේ සිරුර කුණු වී‚ ඉදී කුණුවගිය කොස්ගෙඩියකින් වැගිරෙන ඕජාවක් මෙන් ඉන් සැරව වැගිරෙයි. අග්නි මුඛයා විසින් දෂ්ට කළහුගේ සියලු සිරුර දැවී අළුමිටක් මෙන් විසිරීයෙයි. ශස්ත්‍රමුඛ සර්පයා විසින් දෂ්ට කළහුගේ සියලු සිරුර සිඳීයෙයි; සෙණ වැදුණු තැනක් මෙන් ද නියනකින් කැණි තැනක් මෙන් ද වේ.
මෙසේ විෂ වශයෙන් බෙදුණු ආශීවිෂයෝ විෂවේගයෙන් හටගන්නා විකාර වශයෙන් සොළොස් දෙනෙක් වෙති. කාෂ්ඨමුඛ සර්පයා 'දට්ඨවිස‚ දිට්ඨවිස‚ ඵුට්ඨවිස‚ වාතවිස' යයි සතරවැදෑරුම් වෙයි. ඒ සර්පයා විසින් දෂ්ටකළාවූ ද දක්නා ලද්දා වූද ස්පර්ශ කළාවූ ද ඔහුගේ සුළං වැදුණා වූ ද ශරීරය යටකී ලෙසින් තද බවට පැමිණෙයි. අනික් තිදෙනාගේ ද විෂ වේගය එබඳු ම වේ. මෙසේ විෂවේගවිකාර වශයෙන් සොළොස් දෙනෙක් වෙත්. පුද්ගලප්‍රඥප්ති වශයෙන් සූසැට දෙනෙක් වෙති. කාෂ්ඨ මුඛ සර්පයන් සතරදෙනා අතුරෙහි දෂ්ටවිෂකාෂ්ඨ මුඛයා ආගතවිෂ වූ ඝෝර විෂ නොවූයේයැ, ඝෝර විෂ වූ ආගතවිෂ නොවූයේයැ, ආගතවිෂ ද ඝෝරවිෂ ද වූයේයැ, ආගතවිෂ නොවූ ඝෝරවිෂ නොවූයේ යයි සතරවැදෑරුම් වේ. ඔවුනතුරෙහි දැල්වුණු තණහුළක ගින්න මෙන් ඇස දක්වා හිස දක්වා වහා ම නඟින විෂ ඇත්තේ ආගතවිෂ වූ සෝරවිෂ නොවූ සර්පයායි. මිණි පොළඟාගේ විෂ මෙනි. මන්ත්‍ර ජප කොට කනට පිඹ දණ්ඩකින් පහළ කෙණෙහි ඒ විෂ කෑ මුඛයට ම බසී. සෙමින් නඟින විෂ ඇති සර්පයා සෝරවිෂ වූ ආගතවිෂ නොවූයේය. දියබරණාදීන්ගේ විෂ මෙන් අවුරුදු දසදොළොසක් ඇවෑමෙන් ඒ විෂ කන මතුයෙහි උරමතුයෙහි නඟින්නේය. උහුගේ විෂ මන්ත්‍රජල්පනාදියෙනුදු වහා නොබස්නේය. වහා නඟින විෂ ඇති වහා බස්වාලිය නොහැකි විෂ ඇති සර්පයා ආගතවිෂ ද ඝෝර විෂ ද වූයේය. මඳ වූ වහා බැස්විය හැකි විෂ ඇති සර්පයා ආගතවිෂ නොවූ ඝෝරවිෂ නොවූයේය. නිල්සපු ගැරඬි ආදීන් මෙනි. මෙසේ පුද්ගල ප්‍රඥප්ති වශයෙන් ආශීවිෂයෝ සූසැට දෙනෙකි. යළි ඔවුහු අණ්ඩජ, ජලායුජ, සංස්වේදජ, ඖපපාතික යයි යෝනි වශයෙන් දෙසිය සපනසක් වෙති. ජලජ, ථලජ (දියෙහි උපදනා, ගොඩ උපදනා) වශයෙන් දෙගුණ වූවාහු පන්සියදොළොසක් වෙති. යළි කාමරූප, අකාමරූප වශයෙන් දෙගුණව ආශීවිෂ භේදයෝ එක් දහස් සූවිස්සක් වෙති. මේ සියලු ආශීවිෂයෝ මුලින් දැක්වූ කාෂ්ඨමුඛාදි සතර කුලයෙහි ඇතුළත් වෙත්.
(සංස්කරණය: 1965)
