ඇත්දත්

ඇත්දත් වනාහි අලින්ගේ උඩු හනුවේ සිට ඉදිරියට වැඩෙන කෘන්තක (incisor) දත්ය. මේවා සෑදී තිබෙන්නේ ඉතා තද දන්තින (dentine) විශේෂයකිනි. කපාලයෙහි ඇති දළ මුල නැවත නැවතත් දන්තින තැන්පත් වීම නිසා අලියාගේ ජීවිතාන්තය තෙක් ම දළ වැඩෙයි. මේ තද ද්‍රව්‍යයෙහි ඇති සියුම් හිදැස්වල බොහෝ කාබනික ද්‍රව්‍ය තැන්පත්ව තිබේ. ඇත්දතෙහි විශාල ප්‍රත්‍යාස්ථතාවක් (elasticity) ඇත. මෙයට හේතුව සර්පිලතාවකින් යුත් ඉතා ම සියුම් නාලිකා එහි තිබීමයි. මේ නාලිකා එක්තරා විශේෂ ක්‍රමයකට පෙළගැසී තිබිම නිසා ඇත් දතක හරස්කඩක් දෑතට ඉරි ඇඳුණු ගතියක් පෙන්වයි.

විශාල ම ඇත්දත් ලැබෙන්නේ අප්‍රිකානු ඇතුන්ගෙනි. අප්‍රිකානු ඇතාට ද ඇතින්නට ද දළ තිබේ. ලංකාවේ ඇතාට පමණකි දළ තිබෙනුයේ. උන් අතරිනුත් දළ ඇත්තේ සියයට 11කට පමණකැයි කියති. ලංකාවේ ලැබෙන ලොකු ඇත්දතක සාමාන්‍ය දිග අඩි 6, 1/2ක් පමණ ද බර රාත්තල් 80ක් පමණ ද වෙයි. එහෙත් මීට වඩා බරින් ද දිගින් ද වැඩි ඒවා ඇත. තදකම ද උෂ්ණත්වයේ වෙනස්වීම් ඉරි නොතළා දැරීම ද කල්යෑමේ දී කහපාට වීම ද අතින් ඒ ඒ ප්‍රදේශවලින් ලැබෙන ඇත්දත් වෙනස් වෙයි.

අලංකාර කලා කෘතීන් සඳහා මෙන් ම බිලියඩ් බෝල, පියානෝ යතුරු, හැඳි ගෑරුප්පු මිටි හා ඉන්දියන් තීන්ත සෑදීම සඳහා ද ඇත්දත් ගනු ලැබේ.

හිම සමග ඉතිරි වී ඇති නෂ්ටප්‍රාප්ත මැමතයන්ගේ දළ ද අද බහුල වශයෙන් භාවිත කරනු ලැබේ. එහෙත් ඒවා තත්වයෙන් ඉතා බාලය. ඇත්දත් වෙනුවට හිපොපොටේමස්, වොල්රස් සහ ඌරු යන සතුන්ගේ දළ ද සමහර විට ගනු ලැබේ. බොරු ඇත්දත් වර්ගයක් ඇත්දත් තල් ගසෙන් (බ.) ලැබේ.

(සංස්කරණය: 1967)