ඉල්ලුම
ඒ ඒ කාලයේ දී වෙළෙඳපොළෙහි පවත්නා ඒ ඒ මිල අනුව මිල දී ගැනීමේ ශක්තියට පරිවර්තනය කළ හැක්කාවූ, පාරිභෝගිකයා තුළ භාණ්ඩවලට ඇති ආශාව හෙවත් උවමනාව ඉල්ලුම යනුවෙන් අර්ථ ශාස්ත්රයෙහි හඳුන්වනු ලැබේ. භාණ්ඩ සඳහා ඉල්ලුම ඇති වන්නේ ඒවායින් පාරිභෝගිකයාගේ වුවමනාවන් පිරිමසාගත හැකි බැවිනි; උපයෝගීතාවන් (බ.) ලබාගත හැකි බැවිනි. යම් යම් භාණ්ඩ ලබාගැනීමට සහ ඒවායේ භුක්තියෙන් තෘප්ත වීමට පාරිභෝගිකයා තුළ ඇති වන හුදු ආශාව පමණක් ඉල්ලුම නොවන්නේය. යම් භාණ්ඩයක් ලබාගැනීමට පාරිභෝගිකයා තුළ ඇතිවන කිසියම් ආශාවක් නොහොත් වුවමනාවක් ඉල්ලුම වන්නේ අභිමත භාණ්ඩ ප්රමාණය මිල දී ගැනීම පිණිස අවශ්ය මුදල ඔහු වෙත තිබුණ හොත් පමණි. මිල දී ගැනීමේ ශක්තියට පරිවර්තනය කළ හැකි වුවමනාව පමණක් ඉල්ලුම වන්නේය. පාරිභෝගිකයාට අවශ්ය බඩු මිල දී ගැනීමේ ශක්තිය ම පමණක් ඉල්ලුම වන හෙයින් එය සඵල ඉල්ලුමකි. වර්තමාන අර්ථශාස්ත්රයෙහි ඉල්ලුම යනුවෙන් ව්යවහාර වනුයේ මෙකී සඵල ඉල්ලුම මැයි.
වෙළෙඳපොළෙහි අලෙවි වන ඒ ඒ පාරිභෝගික භාණ්ඩයන්ගේ සහ නිෂ්පාදන සාධකයන්ගේ මිල නියම වන ආකාරය විග්රහ කරන මිල න්යායය ඒ සඳහා ප්රධාන වශයෙන් ඉවහල් කොටගන්නේ ඉල්ලුම සහ සැපයුම (බ.) යන ආර්ථික සංකල්පයන්ය. භාණ්ඩවල මිල නිර්ණයනයේ දී ඉවහල් වන බලවේගයන් යථෝක්ත සංකල්පයන්ගෙන් විස්තර වේ. යම් භාණ්ඩයක් සදහා ඉල්ලුමක් නැත්තේ නම් සැපයුමක් ද ඇති වන්නේ නැත. ඉල්ලුම සහ සැපයුම යන බලවේගයන් අතර ඇති වන සමතුලනයෙනි, භාණ්ඩයක මිල නිශ්චය වන්නේ. දහනවවන සියවසේ සිට ‘ඉල්ලුම’ අර්ථශාස්ත්රයෙහි වැදගත් සිද්ධාන්තයක් වූයේ එහෙයිනි. 1920 පමණේ සිට ආර්ථීක කරුණු සංඛ්යාමය වශයෙන් විග්රහ කළ හැකි සේ දියුණු වූ අර්ථශාස්ත්රීය විෂයයෙහි ලා ද ඉල්ලුම් සිද්ධාන්තය බෙහෙවින් ඵලදායී විය. ඉල්ලුම් සිද්ධාන්තය ව්යවහාරික අර්ථශාස්ත්රයෙහි ද ඉතා වැදගත් කොටසකි. මෙසේ ඉල්ලුම් සිද්ධාන්තයට වර්තමානයේ දී අලුත් මුහුණුවරක් ලැබුණ ද එය ඇල්ෆ්රඩ් මාෂල් (1890) හෝ විල්ෆ්රේදෝ පරේතෝ (1906) හෝ විසින් උගන්වන ලද ඉල්ලුම් සිද්ධාන්තයෙන් මූලික වශයෙන් වෙනස් වන්නේ නැත.
පාරිභෝගිකයාගේ ආදායම් තත්වය සහ කිසියම් භාණ්ඩයකට ඇති රුචිය එසේ ම තිබිය දී එම භාණ්ඩයේ මිල අඩු වූ කල ඒ සඳහා වැඩි ඉල්ලුමක් ඇතිවීම නොහොත් එම භාණ්ඩය වැඩියෙන් අලෙවි වීම ස්වභාවයයි. පෙරට වඩා අඩු මිලකට භාණ්ඩය ගත හැකි බැවින් එය මිල දී ගන්නා පාරිභෝගිකයන්ගේ සංඛ්යාව වැඩිවීමෙන් අලෙවි වන භාණ්ඩ ප්රමාණය අධික වන්නේය. එමෙන් ම එම භාණ්ඩයෙහි මිල වැඩි වූ කල්හි ඒ සඳහා ඇති වන ඉල්ලුම අඩු වන්නේය. කිසියම් භාණ්ඩයක මිල අඩු වැඩි වන විට ඒ අනුව එහි අලෙවිය හෙවත් ඉල්ලුම වැඩි අඩු වේය යනු සාමාන්ය ආර්ථික සිද්ධාන්තයයි.
අර්ථ ශාස්ත්රයෙහි අතිශයින් වැදගත්, විශේෂ අංගයක් වශයෙන් ඉල්ලුම් සිද්ධාන්තයක් උපත ලැබුවේ නව පූර්ව සම්මත අර්ථ ශාස්ත්රඥයන්ගේ කෘතීන්හිය. ආන්තික උපයෝගිතා සිද්ධාන්තය භාණ්ඩ වටිනාකම තෝරා දීමට උපයෝග කොට ගත් නව පූර්ව සම්මත අර්ථශාත්රඥයෝ පාරිභෝගික හැසිරීම පිළිබඳ අමුතු ම සිද්ධාන්තයක් ඉදිරිපත් කළෝය. භාණ්ඩ මිල දී ගැනීමේ දී පාරිභෝගිකයා තමා ගන්නා භාණ්ඩ සෑම එකක ම ආන්තික උපයෝගිතාව ඒ ඒ භාණ්ඩවල මිලයන්ට සම කරන බව ඔවුන්ගේ ප්රකාශය විය. නොයෙක් මිල දරන භාණ්ඩ කෙරෙහි ඉල්ලුම ද භාණ්ඩ මිල උස් පහත් වන විට ඒ පිළිබඳ ඉල්ලුම වෙනස් වන අන්දම ද විස්තර කිරීමට යෙදූ මූලධර්මය උපයෝගිතා සිද්ධාන්තයේ අඩංගු වෙයි. පාරිභෝගිකයාගේ රුචිඅරුචිකම් සලකා බැලීම මුල් කොට සැදුණු මෙකී සිද්ධාන්තය කරණකොටගෙන ‘ඉල්ලුම’ ආර්ථික විද්යාව අතින් වඩාත් වැදගත් විය.
ඉල්ලුම් වක්රය
එක්තරා භාණ්ඩයක මිල පහත් කළ විට ඉන් විකිණෙන ප්රමාණය සාමාන්යයෙන් වැඩි වෙයි. භාණ්ඩය පිළිබඳ පාරිභෝගිකයන්ගේ රුචිඅරුචිකම් වෙනස් නොවී තිබේ නම්, එසේ ම ඔවුන්ගේ ආදායම් තත්වය වෙනස් නොවී තිබේ නම් පමණි මෙකී ප්රතිඵලය ඇති වනුයේ. යටකී භාණ්ඩය කෙරෙහි ඔවුන්ගේ රුචිය වෙනස් නොවී තිබෙද්දී විකුණුම්කරුවන් භාණ්ඩ මිල පහත් කළ විට පාරිභෝගිකයන් මිලට ගන්නා භාණ්ඩය ප්රමාණය වැඩිවීම ආර්ථික න්යායයක් කොට අර්ථ ශාස්ත්රඥයෝ සලකත්. පෙර පැවති උස් මිලට භාණ්ඩ ගැනීමට වත්කමක් නොතිබුණ අයට දැන් ඇති පහත් මිලට භාණ්ඩය ගැනීමට හැකි වීමෙන් භාණ්ඩය ඉල්ලුම් කරන පාරිභෝගික සංඛ්යාව වැඩි වෙයි. භාණ්ඩ මිල පහත් වූ විට ඉල්ලුම වැඩි වීමට එක් හේතුවකි මෙය. උස් මිලට සුළු ප්රමාණයක් ගත් පාරිභෝගිකයන් දැන් වඩා විශාල ප්රමාණයක් මිල දී ගැනීම තවත් හේතුවකි. මෙකී ආර්ථික න්යායය බොහෝ සෙයින් බලපාන බව අර්ථශාස්ත්රඥයෝ සිතති. මෙය නිරූපණය කිරීමට ඉල්ලුම් වක්රයක් යෙදිය හැකි බව ඇල්ෆ්රඩ් මාර්ෂල් පෙන්වා දුන්නේය. සිරස් අක්ෂයේ එක්තරා භාණ්ඩයක මිල සටහන් කොට ඉන්පසු තිරස් අක්ෂයේ ඒ භාණ්ඩයෙන් පාරිභෝගිකයන් ගන්නා ප්රමාණ සටහන් කිරීමෙන් වක්රය සාදාගත හැකිය.
සාමාන්යයෙන් ඉල්ලුම් වක්රය වමේ සිට දකුණට නැඹුරු වන්නේ ඉහත කී කරුණු නිසායි. වක්රයක බෑවුමේ ශීඝ්රතායෙන් ම නොයෙක් භාණ්ඩවල ඉල්ලුම ඒවායේ මිල වෙනස් වීම කරණකොටගෙන වෙනස් වන අන්දම වටහාගැන්ම අපහසුය. ලුනු වැනි මිල අඩු භාණ්ඩයක රාත්තලක මිල ශත 28 සිට ශත 24 වූ විට පාරිභෝගිකයාට ඇති වන ලාභය වැදගත්ය. එහෙත් කලින් රුපියල් 250කට මිල කොට තුබුණු රේඩියෝ යන්ත්රයක මිල රු. 249.95 වූ විට ඉන් ඇති වන ලාභය පාරිභෝගිකයාට නොදැනේ. මින් පෙනෙන ඉල්ලුමේ නම්යතාව ඉල්ලුම් වක්රයේ බෑවුමෙන් මැනීමට නුපුළුවන. මෙතැන දී අප ගණන් ගත යුත්තේ භාණ්ඩ මිලේ සාපේක්ෂ අඩුකිරීම මිස නිරපේක්ෂ අඩුකිරීම නොවේ. එහෙයින් භාණ්ඩ වෙනස්වීමේ සමානුපාතිකය හෝ ප්රතිශතය ගෙන මිල වෙනස් වීමේ සමානුපාතිකයෙන් හෝ ප්රතිශතයෙන් බෙදීමෙන් භාණ්ඩයක් පිළිබඳ ඉල්ලුම් නම්යතාව සොයාගත හැකිය (නම්යතාව බ.)
භාණ්ඩයක ඉල්ලුම රඳා පවතින්නේ එහි මිල අනුවය යන්න ඉල්ලුම් වක්රයෙන් පැහැදිලි කෙරේ. කිසියම් භාණ්ඩයක ඉල්ලුම පිළිබඳව කෙරෙන සම්පූර්ණ විග්රහයක දී එය කෙරෙහි බලපාන අන්ය සාධකයන් වන පාරිභෝගිකයන්ගේ සංඛ්යාව, පාරිභෝගිකයන්ගේ ආදායම නොහොත් ඔවුන්ගේ සාමාන්ය වැය ශක්තිය, ආදේශක වශයෙන් යොදා ගත හැකි භාණ්ඩවල මිල, ඉදිරියේ ඇතිවන්නේ යයි සලකනු ලබන මිල, පොළී ප්රමාණය ආදිය නොවෙනස්ව පවතී යයි සැලකිය යුතුය.
යම් භාණ්ඩයක ඉල්ලුම එම භාණ්ඩය වෙනුවට පරිභෝජනය කළ හැකි ආදේශික භාණ්ඩවල මිල අනුව ද අඩු වැඩි වේ. තේ මිල ඉතා අධික ලෙස වැඩිවීම නිසා හෝ කෝපි මිල අධික ලෙස පහත වැටීම නිසා හෝ තේ වෙනුවට කෝපි බීමට පාරිභෝගිකයෝ පෙලඹෙති. එවිට තේ සඳහා ඇති වන ඉල්ලුම අඩු වී කෝපි සඳහා ඇති වන ඉල්ලුම් වැඩි වේ. අනුපූරක භාණ්ඩයක ඉල්ලුම අඩු වැඩි වන්නේ ප්රධාන භාණ්ඩයේ ඉල්ලුම අඩු වැඩි වන ආකාරයටයි. මෝටර් රථ සඳහා ඇති වන ඉල්ලුමේ වැඩිවීමකින් පෙට්රල් සඳහා ඇති වන ඉල්ලුම වැඩිවීම නිදසුනි.
ඉල්ලුමේ ස්වභාවය රඳා පවතින්නේ වෙළෙඳ පොළෙහි පවත්නා මිල, පාරිභෝගිකයාගේ ආදායම, පාරිභෝගිකයාගේ වරණ පරිමාණය යන මේවා අනුවය. වෙළෙඳපොළෙහි පවත්නා මිල අනුව පාරිභෝගිකයා තම වත්කමේ හැටියට බඩු ඒ ඒ ප්රමාණයෙන් මිල දී ගන්නේ ඔහු තුළ පවත්නා වරණ පරිමාණය අනුවය. වැඩියෙන් පරිභෝග කිරීමට කැමැති බඩු සඳහා වැඩියෙන් වැය කිරීමත් අඩුවෙන් පරිභෝග කිරීමට කැමැති භාණ්ඩ සඳහා අඩුවෙන් වියදම් කිරීමත් මෙයින් කියැවේ. ඒ ඒ භාණ්ඩ පිළිබඳව පාරිභෝගිකයා තුළ අඩුවැඩි වශයෙන් ඇති වන ආශාව උපේක්ෂා වක්රයකින් (indifference curve) වර්තමාන අර්ථශාස්ත්රඥයෝ විග්රහ කරති.
(සංස්කරණය: 1970)
