ඉලිනොයි
එක්සත් ජනපද රාජ්යයේ උතුරුමැද පිහිටි ජනපදයක් වූ මෙය උතුරෙන් විස්කොන්සින් ජනපදයෙන් ද දකුණෙන් කෙන්ටකි ජනපදයෙන් ද නැගෙනහිරින් මිචිගන් විලෙන් හා ඉන්දියානා ජනපදයෙන් ද බටහිරින් අයෝවා ජනපදයෙන් ද සීමා වී තිබේ. ව.සැ. 465ක් පමණ වූ ප්රදේශයක් පුරා පැතිර පවත්නා ජලාශයන් ද ඇතුළුව මේ ජනපදයේ සම්පූර්ණ ප්රමාණය ව.සැ. 56,400කි. ප්රමාණය අනුව මෙය එක්සත් ජනපද රාජ්යයේ විසිතුන්වැනි ජනපදය ලෙස සැලකේ.
ප්රේරි බිම්වලින් සමන්විත වීම මේ ජනපදයේ ප්රධාන භූමිලක්ෂණයයි. දක්ෂිණාන්තය හැරුණු විට මුළු ජනපදය ම පාහේ ප්රේරි බිම්වලින් ගහනය. ලුයිසියානා හා ඩෙලවෙයාර් යන ජනපද හැරුණු විට එක්සත් ජනපද රාජ්යයේ බෙහෙවින් ම තැනිතලා ජනපදය මෙයයි. මෙහි සාමාන්ය උස ප්රමාණය මුහුදු මට්ටමේ සිට අඩි 600ක් පමණ වේ. උස ම ස්ථානය ඉලිනොයි විස්කොන්සින් දේශ සීමාවෙහි පිහිටා ඇති චාර්ල්ස් මෞන්ඩ් කන්දයි (1,241’). මේ ජනපදයෙහි කුදු මහත් ගංගා 500කින් පමණ යුත් ප්රධාන ගංගා මණ්ඩල දෙකකි. මේ ගංගාවන් අතුරෙහි ඩෙස් ප්ලේන්ස්, කැංකකී යන ගංගා දෙක එක්වීමෙන් සෑදෙන ඉලිනොයි ගංගාව ප්රධානය. සැ. 273ක් දුර ගලායන ඉලිනොයි ගංගාව ජනපදයේ උතුරුමැද සහ බටහිර කොටස් හරහා වැටී ඇත. ව.සැ. 24,726ක පමණ භූමි ප්රදේශයකට ජලය සපයන මේ ගංගාව සමහර ස්ථානවල දී, විශේෂයෙන් පියොරියා විල් ප්රදේශයේ දී, බෙහෙවින් පුළුල්ය. ඇතැම් ස්ථාන විලක ස්වරූපය දරයි. මෙම ජනපදයේ පස ඉතා ම සාරවත්ය. ප්රේරි බිම් වනාන්තර පෙදෙස්වල පසට වඩා අඳුරුවන් පසින් ද ගංගා නිම්න විශේෂයෙන් සාරවත් දියළු පසින් ද යුක්තය. ගංගා අසල කඳුගැට එළවළු හා පලතුරු වගාවන් සඳහා උචිත ලොයෙස් පසින් යුක්තය.
ඉලිනොයි ජනපදයේ දේශගුණය උෂ්ණත්වයේ අන්තයන් ගැන ප්රකටය. මෙක්සිකෝ බොක්කේ සිට මිසිසිපි ගංගා නිම්නය පිසගෙන එන උණුසුම් සුළඟ නිසා උෂ්ණත්වය අධික වේ. උතුරු දෙසින් හමා එන ආක්ටික් සුළංවල වේගය බිඳීමට කඳු ආදිය නොමැති නිසා ඒවා කෙළින් ම හමන බැවින් අධික සීතල ද ඇති වේ. උතුරු දේශසීමාව අසල පිහිටි විනබේගෝ කෝරළයේ මාධ්ය වාර්ෂික උෂ්ණත්වය පැ. 47°කි; ස්ප්රීංෆීල්ඩ් නගරයේ පැ. 52°කි; ජනපදයෙහි දක්ෂිණ අන්තයෙහි පිහිටි කයිරෝ නගරයෙහි පැ. 58°කි. මාධ්ය වාර්ෂික වර්ෂාපතනය දකුණු කෝරළවල අඟල් 43කි. මෙය උතුරු දෙසට වන්නට ක්රමයෙන් අඩු වේ. වාර්ෂික හිම පතනය දක්ෂිණාන්තයෙහි අඟල් 10 සිට උතුරු කෝරළවල අඟල් 32ක් පමණ දක්වා වැඩි වෙයි.
කෘෂිකර්මය අතින් මේ ජනපදයට අයත් වනුයේ උසස් ස්ථානයකි. මෙහි ලොයෙස්, දියළු, වැලිමැටි ආදියෙන් සෑදුණු ඉතා සරු පස් තට්ටුව අඩි 2 සිට 1,000 දක්වා ගනකම ඇත. ප්රේරි ප්රදේශයට අයිති වන මෙහි ගොවි පළාත අක්කර 30,000,000කටත් වැඩි තරම්ය. තිරිඟු නිෂ්පාදනය අතින් ඉලිනොයි ජනපදය එක්සත් ජනපද රාජ්යයේ ජනපද අතුරෙන් දෙවැනි තැන දරයි. මේ හැර ඕට්ස්, බාර්ලි, රයි ආදි ධාන්ය වර්ග ද සෝයා බෝංචි හා බීට් ආදි එළවළු වර්ග ද ඇපල්, පීච් ආදි පලතුරු වර්ග ද කපු, දුම්කොළ හා තෘණ වර්ග ද මෙහි වවනු ලැබේ. මේ ජනපදය සත්ව පාලනය අතින් ද උසස් දියුණුවක් ලබා තිබේ.
කාර්මික නිෂ්පාදනය අතින් බලන විට ඉලිනොයි ජනපදය එක්සත් ජනපද රාජ්යයේ ජනපද අතුරෙන් සිව්වැනි ස්ථානය ද මස් ඇහිරීමේ කර්මාන්තය හා කෘෂිකාර්මික විදුලි යන්ත්ර නිපදවීම අතින් ප්රමුඛ ස්ථානය ද ගනී. මුද්රණ කර්මාන්තය ද රේඩියෝ, ටයර්, ටියුබ්, සායම් වර්ග ආදිය සෑදීම ද මෙහි දියුණුවට පත් අනෙක් කර්මාන්තය. කාර්මික නගර අතර චිකාගෝ, සිසරෝ, රොක්ෆඩ්, පියෝරියා, සෙන්ට් ලුවිස්, ඩිකේටර්, රොක් අයිලන්ඩ්, චිකාගෝ හයිට්ස්, ග්රැනිට් සිටි සහ ජෝලියෙට් යන නගර ප්රධානය. ජනපදයේ කර්මාන්තායතන අතුරෙන් සතරෙන් තුන් කොටසක් ම පිහිටා ඇත්තේ චිකාගෝ නගරය පිහිටි කුක් කෝරළයෙහිය.
නිව් යෝක් නගරය හැරුණු විට වෙළෙඳ භාණ්ඩ හුවමාරු කරන, එක්සත් ජනපද රාජ්යයේ ඊළඟ ප්රධාන නගරය වූකලි චිකාගෝ නගරයයි. එහෙයින් එය දුම්රිය මාර්ග, ගුවන් මාර්ග හා මුහුදු මාර්ග යන මේවායේ මධ්යස්ථානයක් බවට පත්ව තිබේ. මෙම ජනපදයේ සැතැපුම් එකොළොස් දහසකට අධික ප්රමාණයක දුම්රිය මාර්ග ද එකසිය හතලිහකටත් වැඩි තරම් වූ වෙළෙඳ ගුවන් තොටුපළවල් ද ඇත.
ඉලිනොයි ජනපදය ඛනිජ ද්රව්ය නිෂ්පාදනයෙහි ලා ප්රමුඛ ස්ථානයක් ගනී. මෙහි නිපැදවෙන ඛනිජ ද්රව්ය අතර පෙට්රෝලියම්, ස්වාභාවික ගැසොලීන්, ජතු ගල් අඟුරු, හුනු ගල්, සිලිකා, තුත්තනාගම්, ඊයම් හා රිදී ප්රධානය. විශාල රට අඟුරු නිධි මෙහි වේ. වාර්ෂික රට අඟුරු නිෂ්පාදනය ටොන් 46,000,000ක් පමණ වේ.
ඉලිනොයි ජනපදය පාලනය වනුයේ 1870 දී සම්මත කරගන්නා ලද ආණ්ඩුක්රමය අනුවය. ගැමි සමාජයකට අනුකූල වන පරිද්දෙන් පිළියෙල වූ මේ ආණ්ඩුක්රමය ක්රියාවේ යෙදෙන්නට පටන් ගත්තේ ඉලිනොයි ජනපදය කාර්මික සමාජයකට පරිවර්තනය වෙමින් පැවැති කාලපරිච්ඡේදයක දීය. 1893 දී ජනපදයේ සෙනට් සභාව විසින් මෙම ආණ්ඩුක්රමය එවකට පැවැති ප්රශ්නවලට මුහුණ පෑමට සමත් නොවන බව සම්මත කරගනු ලැබුව ද ආණ්ඩුක්රම සංශෝධන කටයුතුවලට මුල පිරුණේ 1950 දීය. ඉන්පසු සංශෝධන දහතුනක් එකතු කරන ලදි. ජනපදයේ පාලනය සම්බන්ධයෙන් තෝරා පත් කරගනු ලබන නිලධාරි මණ්ඩලය ආණ්ඩුකාර තැන, උපආණ්ඩුකාර තැන, භාණ්ඩාගාර නිලධාරි තැන, ඇටෝර්නි ජනරාල්, ජනපද ලේකම්, මහජන ගිණුම් පිළිබඳ ගණකාධිකාරි, මහජන අධ්යාපන අධිකාරි යන නිලධරයන්ගෙන් සැදුම් ලද්දේ වෙයි.
මෙහි නිදහස් අධ්යාපනයක් ඇති අතර වයස අවුරුදු 7ත් අවුරුදු 16ත් අතර ළමයිනට එය අනිවාර්ය වෙයි. මෙම ජනපදයේ උසස් අධ්යාපනායතන අතර ඉලිනොයි විශ්වවිද්යාලය, නෝර්මල් විශ්වවිද්යාලය, දක්ෂිණ ඉලිනොයි විශ්වවිද්යාලය, උතුරු ඉලිනොයි ජනපද ගුරු විද්යාලය, නැගෙනහිර ඉලිනොයි ජනපද විද්යාලය හා බටහිර ඉලිනොයි ජනපද විද්යාලය ප්රධානය. ඉලිනොයි ජනපදයේ පෞද්ගලික විද්යායතන ද රාශියක් ඇත.
කුක් කෝරළය මෙම ජනපදයේ පමණක් නොව මුළු මහත් එක්සත් ජනපද රාජ්යයේ ම ජනාකීර්ණතම ප්රදේශය ලෙස සැලකේ. චිකාගෝ, රොක්ෆඩ්, ඊස්ට් සෙන්ට් ලුවිස්, ස්ප්රිංෆීල්ඩ්, එවන්ස්ටන්, සිසරෝ, ඕක් පාක්, ජෝලියෙට්, බර්වින්, ඔරෝරා යන නගර අධික ජනගහනයෙන් යුත් ප්රධාන නගර ගණයෙහි ලා ගැනේ.
දැනට ඉලිනොයි ජනපදය නමින් දන්නා ප්රදේශයට මුලින් ම (1673) පිවිසි සුදුමිනිසුන් ලෙස සැලකෙන්නෝ ප්රංස ජාතිකයෝය. 1765 දී මේ ප්රදේශය බ්රිතාන්යයට යටත් වූයෙන් අවුරුදු 13ක් මුළුල්ලේ ම නොයෙක් යුද්ධ ආණ්ඩු යටතේ පාලනය වූයේය. 1778 දී මෙය ඇමෙරිකානු යුද්ධ නිලධාරීන් විසින් අල්ලාගන්නා ලදි. ඉන් පසු මේ ප්රදේශය පිළිවෙළින් ව’ජිනියා ජනපදයේ කෝරළයක් වශයෙන් ද වයඹදිග ප්රදේශයේ කොටසක් වශයෙන් ද ඉන්දියානා ප්රදේශයේ කොටසක් වශයෙන් ද පසුව වෙන ම ප්රදේශයක් වශයෙන් ද පැවැත්තේය. එක්සත් ජනපද රාජ්යයේ 21 වැනි ජනපදය වශයෙන් එය ඇතුළත් වූයේ 1818 දීය. අනතුරුව ඉතා ශීඝ්ර ලෙස දියුණු වන්නට වූ ඉලිනොයි ජනපදය එක්දහස් අටසිය තිස් ගණන්වල දී ආරම්භ කරන ලද එක්සත් ජනපද ජාතික සංවර්ධන කටයුතුවල යෙදෙන්නට වන. ඛේදජනක බ්ලැක් හෝක් යුද්ධය ඇති වූයේ මෙසමයෙහිය. මෙහි ප්රතිඵලය වූයේ රොක් අයිලන්ඩ් (1832) හා චිකාගෝ (1833) යන ගිවිසුම් මගින් රතු ඉන්දියන්වරුන් අවසාන වශයෙන් ඉලිනොයි ජනපදයෙන් පිටමං කරනු ලැබීමයි. සිවිල් යුද්ධ සමයේ දී ඉලිනොයි ජනපදය එක්සත් රාජ්යයට පක්ෂපාත නොවීය. 'ඊජිප්තුව' නමින් හඳුන්වනු ලැබූ දකුණු ඉලිනොයි ප්රදේශය ජනපදයෙන් වෙන් කොට දක්ෂිණ රාජ්ය සන්ධානයට සම්බන්ධ කිරීම සඳහා වූ ව්යාපාරයක් ද පැනනැඟිණි. යුද්ධයෙන් පසු ජනපදයේ කෘෂිකාර්මික කටයුතු බෙහෙවින් ම දියුණු වූයේය. 1870 වන විට මෙය ගොවි ජනපද අතුරෙන් ප්රමුඛස්ථානය ගෙන තිබුණේය. මෙසේ ගොවි ජනපදයක් වශයෙන් ප්රමුඛත්වය ගත් ඉලිනොයි ජනපදය ක්රමයෙන් ගොවි සමාජයකින් කාර්මික සමාජයකට සංක්රමණය වන ලකුණු පහළ කෙළේය. 1893 දී ඉලිනොයි ජනපදය මහා ආර්ථික පරිහානියකට මුහුණපෑවේය. එහෙත් 1939 දී දෙවන ජගත් සංග්රාමය පටන් ගැනීමෙන් පසු ඉලිනොයි ජනපදය ආර්ථික අතින් ලැබූ දියුණුව අතිවිශාලය. 1948 දී ඇඩ්ලී ඊ. ස්ටීවන්සන් ඉලිනොයි ජනපදයේ ආණ්ඩුකාර ධුරයට පත්වීමෙන් පසු ආර්ථික අතිනුත් පාලන කටයුතු අතිනුත් ජනපදයේ තත්වය වඩාත් උසස් වූයේය.
(සංස්කරණය: 1970)
