උපදංශ
උපස්ථකයෙහි (පුරුෂලිංගයෙහි) ක්ෂත (තුවාළ) ලක්ෂණ කොට ඇති රෝගය උපදංශ නමි. සුශ්රැත සංහිතාවෙහි ‘උපදංශ’ නාමය ද චරක සංහිතාවෙහි ‘ධ්වජභංගකෘත ක්ලෛව්ය’ නාමය ද මෙම රෝගය සඳහා ව්යවහෘතය. ‘දංශ’ ශබ්දයෙහි අර්ථය ‘හැපීම’ යනුයි. දත්වලින් හැපීම හෝ නියපොතු වැදීම කරණකොටගෙන පුරුෂලිංගයෙහි ක්ෂත හටගැනීම යනු උපදංශ ශබ්දයාගේ පැහැදිලි අර්ථයයි. විශේෂයෙන් පුරුෂ ලිංගය සඳහන් වතුදු ස්ත්රීන්ගේ යෝනියෙහි හටගන්නා ක්ෂත ද උපදංශ නාමයෙන් ගැනේ. මෙය ප්රධාන වශයෙන් මෛථුන සේවනය හා සම්බන්ධ රෝගයකි.
ප්රභේද
ක්ෂත සහිත ලිඟුවෙහි හටගන්නා ශෝථ (ඉදිමුම) හා ක්ෂත රහිත ලිඟුවෙහි ශෝථයයී ප්රභේද දෙකකි. ත්රිදෝෂ තත්ත්වය අනුව වාතජ, පිත්තජ, කඵජ, සන්නිපාතජ හා රක්තජ විසින් පස් වැදෑරුම්ය.
නිදාන
ලිඟුව (හෝ යෝනිය) හැපීම හෝ නියපොතුවලින් සිරීම ද වැඩිවිය නොපත් කන්යාවන්, මෙවුන්දම් සේවනයෙන් වැළැකී බඹසර රැකීමෙන් සංකුචිත (හැකුළුණු) කර්කශ යෝනි ඇති ස්ත්රීන්, දිගු කලක් මෙවුන්දම් සේවනයේ නොයෙදී සිටි ස්ත්රීන්, අල්ප වූ විවරය සහිත යෝනිය ඇති ස්ත්රීන්, දීර්ඝ, කර්කශ, ඇතුළට පිවිසී ගිය රෝම සහිත යෝනි ඇති ස්ත්රීන් යන මොවුන් සමඟ මෙවුන්දම් සේවනයෙහි යෙදීම ද වැටීම්, පහර වැදීම්, කර්කශ ද්රව්ය හෝ සැත්, උල්, කටු ආදිය ලිඟුවෙහි ගැටීම් යන මේ කරුණු ක්ෂත සහිත උපදංශයට හේතු වේ.
ලිඟුව අතින් මර්දනය කිරීම (හස්තාභිඝාතය), ස්ත්රීයෝනිය හැර වෙනත් ශාරීරීක අවයවයක් මෛථුනයෙහි යෙදීම, සතුරු උපක්රම විසින් ලිඟුව තදින් මිරිකා පොඩි කිරීම, පහර වැදීම, ලිඟුව අතින් ඇඹරවීම ආදිය ක්ෂත රහිත උපදංශයට හේතු වේ.
පිරිසිදු ජලයෙන් නොසේදීම නිසා හෝ ඔසප් ලෙයින් හෝ අපවිත්ර වූ යෝනිය සහිත වූ ද අධික මෛථුනයෙන් හෝ ශාරීරික රෝග හේතුකොටගෙන අධික ලෙස තෙත් වූ රෝගී යෝනිය සහිත වූ ද ස්ත්රීන් සමඟ මෙවුන්දම් සේවනය ද උපදංශයට හේතු වෙයි.
මලමූත්රශුක්ර වේග දැරීම ද ලිඟුව නිරතුරු පිවිතුරු ජලයෙන් නොසේදීම ද මෙවුන්දම් සේවනයෙන් පසු ලිඟුව පිවිතුරු ජලයෙන් නොසේදීම ද අධික මෛථුන සේවනය ද විෂ සහිත ලිංගවර්ධක ආලේපන භාවිතය ද ක්ෂත සහිත වූ හෝ රහිත වූ උපදංශය හටගැනීමට කරුණු වේ.
ඉහත සඳහන් රෝගකාරක හේතූන් (නිදාන) කරණකොටගෙන ලිඟුව ආශ්රිත වාතය, පිත, සෙම හෝ තිදොස ම ද නැතහොත් රක්තය ද දූෂිතව කුපිත වී ලිඟුව ඇසුරු කොට ඇති සම, මස, මේදස, රක්තවාහී නාලිකා ආදි පදාර්ථයන් දූෂණය කොට ක්ෂත සහිත හෝ රහිත ලිංගශෝථයක් පහළ කෙරේ ද එය උපදංශය යී හැඳින්වේ. ක්ෂත රහිත ශෝථය වුව ද කල්යාමේ දී ක්ෂත සහිත බවට පැමිණේ.
ලක්ෂණ
ලිඟුවෙහි ඉදිමුම, වේදනාව, රතුබව, අඳුරු ලේ පාට තියුණු බිබිලි නැඟීම, මස් වැඩීම, තුවාළ හටගැනීම, ලිඟුව පිම්බීම, උණ, පිපාසය, වමනය, මූර්ඡාව යන ලක්ෂණ පහළ වන අතර වස්ති, අණ්ඩ, සේවනී, ඉකිළි යන ස්ථානයන්හි ගින්නෙන් දවන්නාක් වැනි තියුණු දැවිල්ල ද හටගනී . ලිඟුවෙන් රතු, කළු, නිල් ආදි වර්ණවත් බෙලසුල් පඬුවන් ද්රව පදාර්ථයක් නික්මෙයි. ඉදිමුම මඳක් තෙත හා ස්වල්ප වැගිරිම් සහිත ද වේ. එම ඉදිමුම කල්ගතව හෝ ශීඝ්රව හෝ පැසවීමට යෙයි.
වාතජ උපදංශයෙහි දී ලිඟුවෙහි පරුෂ (කොරසැඩි) බව, ලිංගචර්මය පිපිරීම (ඉරි තැළීම) හා තදවීම යන ලක්ෂණ සහිතව ඉදිමීම ද නොයෙක් ආකාර වාත වේදනා පහළ වීම ද සිදු වන්නේය. ඉදිකටු අනින්නාක් වැනි වේදනා සහිත කළුවන් බිබිලි මතු වෙයි. පිත්තජ උපදංශයෙහි දී ඉදුණු අට්ටික්කා ගෙඩි (දිඹුල්ගෙඩි) පැහැයට සමාන වර්ණවත් ශෝථය ද දැවිල්ල සහ ඉක්මනින් පැසවනසුලු ස්ඵෝට (බිබිලි) මතු වීම ද උණ හා නොයෙක් ආකාර පිත්තජ වේදනා ද ඇති වේ. කඵජ උපදංශයෙහි දී ලිඟුවෙහි ඉදිමුම, කැසීම, තදබව හා සිනිඳුබව සහිත ව මහත් සුදු ඝනස්රාව සහිත බිබිලි මතු වෙයි. රක්තජ උපදංශයෙහි දී මස් වැනි තඹපාට, නැතහොත් කළුපාට, ලේ ගැලීම් හා වේදනා සහිත බිබිලි හා ශෝථය හටගනී. ත්රිදෝෂජ (සන්නිපාතජ) උපදංශයෙහි දී ඉහත ප්රකාශ කරන ලද තිදොසට ම අයත් ලක්ෂණ සහිත නානා ප්රකාර ස්රාව හා වේදනා සහිත බිබිලි සමඟ ශෝථය ද පහළ වන අතර එය අසාධ්ය ද වන්නේය. ලිඟුව පැළීයෑම හා පණුවන් ඉපදීම ද ඒ හේතුවෙන් මරණය ද සිදු වෙයි.
ලිංගව්රණයන්හි විෂ වංක්ෂණ (ඉකිළි) ග්රන්ථි කරා පැතිරී යාමෙන් එම ග්රන්ථි ඉදිමී පැසවීමට යෙයි. සුදුසු අවස්ථාවෙහි ලිංගව්රණයන්ට සුදුසු ප්රතිකාර නොයෙදීම හේතුකොටගෙන ලිංගමුණ්ඩය (ලිඟු මොට්ටුව) සහිත සම්පූර්ණ ලිඟුව ම සඞ්කෝථභාවයට (කුණුවීමට) පැමිණ අණ්ඩ ග්රන්ථි ද්වයය ම හෝ එකක් හෝ පැසවා පිපිරීමට පත් වෙයි. මෙම ලක්ෂණ පහළ වූයේ අසාධ්ය උපදංශයයි.
ප්රතිකාර
දෝෂ බහුල බලවත් උපදංශයෙහි රෝගාරම්භයෙහි ම ස්නේහකර්ම හා ස්වේදකර්ම යොදා ලිංග මධ්යයෙහි වූ සිරා විද ලේ ඉවත් කිරීම ද අල්පදෝෂවත් උපදංශයෙහි කූඩැල්ලන් ලවා ලේ ඉවත් කිරීම ද ප්රධාන චිකිත්සාව වේ. සැමට ම වඩා අවශ්ය වනුයේ පැසවීමට අවකාශ නොදීමය. ක්ෂත හට ගතහොත් දිනපතා ත්රිඵලා කෂායෙන් හෝ කීකිරිඳිය යුෂින් සේදීම ද විෂනාශක දුම් බෙහෙත් දවා දුම් ඇල්ලීම ද කළ යුතුය.
රසදිය, හිරියල්, මනෝසිල, මුද්රාශංඛ, සින්දුර, පල්මානික්කං, සීනක්කාරං, යවක්ෂාර, බළල් ලුණු, පුස්කර, ගම්මිරිස්, එළවරා මුලේ පොතු යන මේ ද්රව්ය මංචාඩි 4 බැගින්; සාදිලිංගං කලං 3 යි. සියල්ල සිනිඳුව චූර්ණ කොට ගිතෙලින් අනා දවා තුවාළවලට දුම් අල්ලන්නේය. දරුණු විෂ සහිත උපදංශ ව්රණ වහා සුවපත් කෙරේ.
(කර්තෘ: ඩී.ඇම්. ජයසිංහ)
(සංස්කරණය: 1970)
