ඩ්‍රේස්ඩන්
(Dresden) නැගෙනහිර ජර්මනියේ සැක්සනි (Saxony) ජනපදයේ (Land) ඓතිහාසික අගනුවර ය. බර්ලින් (බ.) සහ ලයිප්සිග් (Leipzig) (බ.) නගරද්වයෙන් පසු නැගෙනහිර ජර්මනියේ තුන්වන විශාලතම නගරයයි. ජර්මනියේ විශාලතම කාර්මික, ප‍්‍රවාහන සහ සංස්කෘතික මධ්‍යස්ථානයකි. මයිසන් (Meissen) සහ පර්නා (Pirna) දෙනුවර අතර එල්බ් (Elbe) නදියේ පුළුල් ද්‍රෝණියේ චෙක් ජනරජ දේශසීමාවෙන් කිමී.30ක් උතුරටත් බර්ලින් නුවරින් කිමී.160ක් දකුණටත් වන සේ පිහිටියේ ය. එල්බ් ද්‍රෝණියේ උතුරින් සහ දකුණින් පිහිටි සෙවණ සලසන කඳු නිසා මෙහි මෘදු දේශගුණයක් බලපවත්වයි. එල්බ් නදිය ඔස්සේ මෙහි උද්‍යාන සහ සංස්කෘතික ස්මාරක රාශියක් පිහිටුවා ඇත. ඒ අතර යකඩ පාලම (1891-93), කේබල් දුම්රිය මාර්ගය (1898-1901) සහ ෆර්නික්‍යුලර (1894-95) ද වේ. එල්බ් නදී ද්‍රෝණියේ ඩ්‍රේස්ඩන් කලාපය යුනෙස්කෝ සංවිධානය විසින් 2004 දී ලෝක උරුම ස්ථානයක් ලෙස ප‍්‍රකාශයට පත් කරනු ලැබුණ ද මංතීරු හතරකින් යුත් පාළමක් එල්බ් නදිය හරහා ඉදිකිරීම නිසා 2009 දී මේ නගරය එකී ලැස්තුවෙන් ඉවත් කරනු ලැබිණ. ජනගහනය 547,172 (2013) කි.
මේ නගරය සම්භව වූයේ එල්බ් නදියේ උතුරු ඉවුරේ පිහිටි, තැනි බිමේ වනවාසියෝ යනරුතැති ඩ්‍රෙඩ්සනි (Drezdzany) නමින් යුතු ස්ලාව් ජනයාගේ ගම්මානයකිනි. එල්බ් නදියේ දකුණු ඉවුරේ, දෙඉවුර යා කරන තොටක් පිහිටි ස්ථානයක වූ ජර්මානු කොලනියක් වශයෙන් 1216 දී මෙම නගරය පිළිබඳ මුල් ම ලිඛිත සඳහන කර තිබේ. මුලින් පිහිටැවුණු ස්ලාව් ගම්මානය දැන් නව නගරය යන නාමයෙන් හැඳින්වෙන අතර ජර්මානු ජනාවාසය පැරණි නගරය ලෙස හැඳින්වේ. පරිපාලනමය පහසුව තකා දිස්ත‍්‍රික්ක 19කට බෙදා තිබේ.
1270 දී මයිසනයේ අගනුවර බවට පත් මෙම නගරය ඉක්බිති බොහීමියාවටත් යළිත් මයිසනයටත් සැක්සෝනියාවටත් අයත් නුවරක් ව පැවති මෙය 1539 දී රෙපරමාදු ප‍්‍රතිසංස්කරණය පිළිගත්තේ ය.
1491 ඇති වූ ගින්නෙන් විනාශපත් මෙම නගරය පුනස්ථාපනය කොට බලකොටු ප‍්‍රාකාරයෙන් ශක්තිමත් කරනු ලැබිණ. 17 වන සහ 18 වන සියවස්හි දී බැරොක් (බ.) සහ රොකොකෝ (බ.) ශෛලීන් අනුයමින් මෙම නගරය නවීකරණය කෙරුණි. ඒ 1685 දී ගින්නෙන් විනාශපත් නව නගරය ප‍්‍රතිසංස්කරණය කරමින් ද පැරණි නගරයට වයඹ දිගින් ෆෙඞ්රික්ස්ටාඞ් (Friedrichstadt) ඉදිකරමිනි. ප‍්‍රැසියාව, සැක්සෝනියාව සහ ඔස්ට්‍රියාව අතර පැවති දෙවන සිලේසියානු (Silesian) යුද්ධය, සිලේසියාව ප‍්‍රැසියාවට අයත් බූමියක් ලෙස පිළිගනිමින් අවසන් කරන ලද්දේ 1745 දී මෙම නගරයේ දී අත්සන් තැබුණු ඩ්‍රේස්ඩන් ගිවිසුමෙනි (Treaty of Dresden). හත් අවුරුදු යුද්ධයෙන් (1756-63) මෙම නගරයෙන් 2/3ක් පමණ විනාශ වූයෙන් පසුව මෙහි වූ බලකොටුව කඩාබිඳ ඉවත් කරන ලදි. පළමු නැපෝලියන් 1813 දී මෙය යුද මෙහෙයුම් මධ්‍යස්ථානයක් බවට පත් කොට ගෙන සිටියේ ය. අගෝස්තු 26-27 දෙදින තුළ තමා ජයගත් අවසාන මහා සටන මෙහෙයැවී ය. බර්ලින් සහ ලයිප්සිග් යා කරමින් දුම්රිය මාර්ග ඉදිකිරීම නිසා 19 වන සියවසේ දී මෙම නගරය වේගවත් ආර්ථික සමෘද්ධියක් අත්කර ගත්තේ ය. මේ කාලයේ දී විශේෂයෙන් දකුණු ඉවුරේ නගරාසන්න කාර්මික ප‍්‍රදේශ දියුණුවන්නට විය. දෙවන ලෝක මහා සංග‍්‍රාමයට පෙර එල්බ් නදී තෙර ෆ්ලොරෙන්සියාව යන විරුදය දැරී ය. මෙහි තිබූ වාස්තු විද්‍යා සහ කලා නිධාන නිසා ලෝකයේ ම ඇති අත්‍යලංකාර ම නගරයක් ලෙස කීර්තියට පත් ව තිබූ හෙයිනි. දෙවන ලෝක සංග‍්‍රාමය නිමා වීමට ආසන්නයේ දී 1945 පෙබරවාරි 13-14 දිනවල එංගලන්ත-ඇමෙරිකානු හමුදා විසින් එල්ල කරන ලද දැඩි බෝම්බ ප‍්‍රහාරයෙන් මු`එමනින් ම පාහේ විනාශයට පත්විය. 21 වන සියවස ආරම්භයේ දී නිල ජර්මානු නොමිසමක් විසින් කරන ලද ගණන්බැලීම්වලට අනුව මෙම ප‍්‍රහාරයෙන් 25,000ක සිවිල් ජනයා මරා දැමිණ. 1945 අපේ‍්‍රල් 17 වන දින දක්වා මෙම බෝම්බ ප‍්‍රහාර ක‍්‍රියාත්මක වුවත් යුදමය වශයෙන් එයින් අත්කර ගැනීමට හැකි වූ ප‍්‍රතිඵලය ඉතා සුළු යැයි සඳහන් වේ.
යුද්ධය නිමා වීමෙන් පසු සැක්සෝනියාවේ ස්වින්ගර් (Zwinger) රාජ මාලිගය සහ ඒ වටා පිහිටි බැරොක් සම්ප‍්‍රදායයේ ගොඩනැඟිලි පුනරුත්ථාපනය කිරීමටත් නව නගරයක් ගොඩනැඟීමටත් එකඟතාවක් ඇති කර ගනු ලැබිණි. අනතුරුව මෙම නගරයේ වැඩි කොටස නවීන පන්නයේ ගොඩනැඟිලි, පුළුල් මංමාවත්, චතුරශ‍්‍ර සහ විවෘත හරිත භූමි සහිත ව පැරණි නගරයේ ලක්ෂණ හැකිතාක් දුරට ආරක්ෂා කරමින් මෙම නගරය ප‍්‍රතිසංස්කරණය කරනු ලැබිණ.
දෙවන ලෝක සංග‍්‍රාමයෙන් පසු මෙහි ශීඝ‍්‍ර කාර්මික සංවර්ධනයක් ඇති විය. එහෙත් අමුද්‍රව්‍ය ඌණතාව නිසා මෙහි බැර කර්මාන්ත සංවර්ධනයක් සාම්ප‍්‍රදායිකව ම සිදු නොවී ය. එහෙත් අගය එකතු කළ නිෂ්පාදනයන්ට ප‍්‍රමුඛතාව දෙමින්, නිරවද්‍ය සහ ප‍්‍රකාශවිද්‍යා උපකරණ (precision and optical instruments), විදුලි උපකරණ, විශේෂ රසායන, ඖෂධ, මෝටර් රථ, ගුවන් යානා සහ ආහාර නිෂ්පාදන කර්මාන්ත ක්ෂුද්‍ර ඉලෙක්ට්‍රොනික උපාංග වෙළෙඳ පොළ අරමුණු කොටගත් එළවළු වගාව අපනයන මල් සහ පඳුරු වගාව මෙහි උසස් ලෙස සංවර්ධිත ය. යුරෝපයේ පොසිලේන් කර්මාන්තයේ උපත සිදුවූයේ මෙම නගරයේ වුවත් 1710 දී එය ඊට කිමී 24ක් එපිටින් පිහිටි මයිසන්වලට ගෙන යනු ලැබිණි.
වැදගත් දුම්රිය මාර්ග පද්ධතියක් ඇති මෙම නගරයේ ගුවන් තොටක් ද ඇත. එල්බ් නදිය ඔස්සේ හැම්බර්ග් තරම් ඈත නගරයක් දක්වාත් චෙක් ජනරජය දක්වාත් යාත‍්‍රා කිරීමේ පහසුකම් ඇත. කෙසේ වෙතත් මෙහි හදවත වනුයේ එල්බ් නදියේ දකුණු ඉවුරේ පිහිටි පැරණි නගරයේ බැරොක් සම්ප‍්‍රදායයට ඉදි කෙරුණු දේවස්ථාන සහ රොකොකෝ ශෛලියෙන් ඉදිවුණු ස්වින්ගර් මාලිගයයි. ජර්මනියේ පිහිටි විශාලතම රෙපරමාදු දේවස්ථානය වූ අපේ ආර්යාවගේ දේවස්ථානය (Frauenkirche) දෙවන ලෝක සංග‍්‍රාම සමයේ දී විනාශයට පත් විය. 1990 ගණන්වල දී ඇරඹි එහි ප‍්‍රතිසංස්කරණය නිමාවට පත් වූයේ මේ නගරයට බෝම්බ හෙළුෑ ගුවන් නියමුවකුගේ පුතකු බ්‍රිතාන්‍ය රිදී ලෝකුරුවකු විසින් 2004 දී කුරුසියක් නිර්මාණය කර පළඳවා 2005 දී මහජනයා සඳහා විවෘත කිරීමෙනි. සුදු කුරුස දේවස්ථානය සහ විනිසුරු දේවස්ථානය (Court Church) යුද්ධය අවසන් වූ වහා ම පිළිසකර කෙරුණි.
මෙම නගරයේ ප‍්‍රධාන කෞතුකාගාර සහ කලාගාර රාශියක් වෙයි. සුප‍්‍රකට ස්වින්ගර් මන්දිරයේ පිත්තල සහ පෝසිලේන් එකතූන් ඇත ෂත්ත්ව විද්‍යා ඛනිජ විද්‍යා ගණිග සහ විද්‍යා උපකරණ කෞතුකාගාර යනාදී වශයෙන් කෞතුකාගාර රාශියක් යළිත් විවෘත කර තිබේ. විනාශපත් සෙම්පර් චිත‍්‍ර කලාගාරය 1960 දී යළි විවෘත කෙරිණ. එහි ප‍්‍රතිසංස්කරණ කටයුතු 1990 ගණන් දක්වා ම ක‍්‍රියාත්මක විය. එහි ඉතාලි, ඕලන්ද සහ ෆ්ලෙමිෂ් (බ) නිර්මාණ ශිල්පීන්ගේ පුනරුද යුගයේ නිර්මාණ මෙන් ම බැරොක් ශෛලියේ නිර්මාණ ද ප‍්‍රදර්ශනයට තබා තිබේ. ඒ අතර 1513 කළ රෆායෙල්ගේ Sistine Madonna නමැති සුප‍්‍රකට චිත‍්‍රය ද වේ. අත්පිටපත් එකතුවේ සහ සිතියම් පුස්තකාලයේ නිවස්නය වූ ජපාන නමින් නාමිත මන්දිරය දැන් මානවවිද්‍යා සහ මානවවංශවිද්‍යා කෞතුකාගාරයයි. මහා ඔපෙරා සංගීත සම්ප‍්‍රදායයක් ඇති මෙම නගරයේ පිහිටි විනාශපත් ඔපෙරා මන්දිරය ප‍්‍රතිසංස්කරණය කෙරිණ. ඩ්‍රේස්ඩන් රාජ්‍ය රංගශාලාව සහ 1870 ස්ථාපිත ෆිලැර්මොනික වාද්‍ය වෘන්දය මෙහි ඇති වැදගත් සංගීත ක්ෂේත‍්‍රය හා බැඳි වැදගත් ස්ථාන වේ.
සංගීත විද්‍යාලයයක් ද වෛද්‍ය විද්‍යාලයයක් ද ප්ලාස්ටික් කලාව ප‍්‍රවාහනය ගුරු අභ්‍යාස විද්‍යාලයය සුප‍්‍රකට කලා ඇකඩමිය ආදිය මෙහි වෙයි. විශේෂයෙන් න්‍යෂ්ටික පර්යේෂණ ද ඇතුළු විද්‍යා අධ්‍යාපනය සහ පර්යේෂණ මධ්‍යස්ථානයක් ලෙස ද මෙම නගරය ප‍්‍රසිද්ධ ය. 1828 දී පිහිටුවා ගැනුණු මිලියනයකට අධික ග‍්‍රන්ථ එකතුවකින් සමන්විත තාක්ෂණික විශ්වවිද්‍යාලයය මෙහි ඇති වැදගත් අධ්‍යාපන ආයතනයකි. තවද න්‍යෂ්ටික භෞතික විද්‍යා මධ්‍යම අධ්‍යයනායතනය ජර්මානු සෞඛ්‍ය කෞතුකාගාරය (විනිවිද පෙනෙන ප්ලාස්ටික්වලින් නිර්මිත ව්‍යුහච්ඡේද විද්‍යාත්මක ආකෘති නිෂ්පාදනය අතින් ජාත්‍යන්තර කීර්තියක් උසුලන) 1676 ඉදිකළ Grosse Garten උද්‍යානය ද ඇතුළු ඓතිහාසික උද්‍යාන කිහිපයක් ද සත්ත්ව විද්‍යා සහ උද්භිද විද්‍යා උද්‍යාන ද වෙයි.
කර්තෘ: රන්ජන දේවමිත‍්‍ර සේනාසිංහ
(සංස්කරණය නොකරන ලද-2022)
