ධර්මරුචි නිකාය
වජ්ජි පුත්‍රක නිකායේ ශාඛාවෙකි. වජ්ජීන් යනු විශාලා මහනුවර විසූ ලිච්ඡවීන් ම ය. දෙවැනි ධර්ම සංගායනාවට හේතු වූ දස අකැප වස්තූන් ඉදිරිපත් කරනු ලැබුවේ වජ්ජි භික්ෂූන් විසිනි. මොවුන් සතුව තුබූ එකමුතුකම හා ශාස්ත්‍රීය නැඹුරුව එම පිරිසේ කැපී පෙනෙන ලක්ෂණයක් විය.
සම්බුද්ධ පරිනිර්වාණයෙන් වසර 454කට පසුව ධර්මරුචි නම් වජ්ජි පුත්‍රක භික්ෂූන් තම පිරිසකුත් දකුණු ඉන්දියාවේ පල්ලරාරාමයේ සිට ලංකාවට සැපත් වූහ. මේ යුගයේ ම එතෙක් ඒ කීය ථේරීය නිකාය ලෙස පැවතුනු ලාංකික සංඝ සමාජය දෙකඩ වීමට අවශ්‍ය පසුබිම සැකසෙමින් තිබිණ.
මහා වංශයේ (5 පරි. 13 ගාථාව) හා නිකාය සංග්‍රහයේ (11 පිට) සඳහන් වන ආකාරයට බුද්ධ වර්ෂ 454ක් වූ අනුරාධපුර රජකම් කළ වට්ට ගාමිණි අභය (වලගම්බා) රජගේ රාජ පදවි ප්‍රාප්තියෙන් පසළොස් වන වර්ෂයේ දී ලංකාවේ මුල් ම නිකාය භේදය ඇති විය. ඒ සඳහා එම රජතුමාගේ ක්‍රියා කලාපය ද තරමක් දුරට උපස්ථම්භක වූ බව මූලාශ්‍ර අනුව පෙනේ. වලගම්බා රජු සිය වනගත සමයේ දී උපකාර කළ කෙම්ගලු වාසි මහා තිස්ස තෙරුන්ට අභයගිරිය තනා පූජා කළේ ය. රජතුමා පෞද්ගලික දෙයක් ලෙස කළ අභයගිරිය භාර ගැනීම සම්බන්ධයෙන් මහා විහාර වාසී භික්ෂූහු මහා තිස්ස තෙරුනුවන් කෙරෙහි එරෙහි වූහ. මහා විහාර සීමාවට රැස් වූ එම භික්ෂූහු කෙම්මගලු වැසි මහා තිස්ස භික්ෂුවට කුල සංඝට්ඨාව වෙසෙති'යි යන චෝදනාවෙන් පබ්බාජනීය කර්මය කළෝ ය. (“කුල සංසට්ඨ” යන්නට විවිධ අර්ථකථන දී ඇත. ගිහියන් හා අනවශ්‍ය ලෙස ඇසුරු කිරීම ලෙසත් මෙය විග්‍රහ කර ඇත.) මහා තිස්ස තෙරුන්ගේ ශිෂ්‍ය මහ දැළියා තිස්ස නම් භික්ෂුව තම ගුරු දේවයන්ට සිදු කළ අකටයුත්ත පිළිබඳ කිපී කටයුතු කිරීම නිසා ඔහුට අශුද්ධානුවර්තක චෝදනාවෙන් චෝදනා කොට උත්ක්‍ෂේපනීය කර්මය සිදු කරන ලදි. ඉන් ප්‍රකෝපයට පත් එම භික්ෂුව තවත් භික්ෂූන් පන්සිය නමක් ද සමඟින් ථේරීය නිකායෙන් භින්නව අභයගිරියට විත් එහි වෙන් කර ගත් කොටසක විසීම ඇරඹී ය.
මෙවැනි වාතාවරණයක් ලාංකේය භික්ෂු සමාජයේ උද්ගතව පවත්නා සමයේ ය, පෙර කී දකුණු ඉන්දියාවේ පල්ලවාරාමගේ සිට ධර්මරුචි භික්ෂුව ප්‍රමුඛ භික්ෂූ පිරිස ලංකාවට සැපත් වූයේ. එම භික්ෂු පිරිස ලංකාවට විත් අභයගිරියට සම්බන්ධව ථේරීය නිකායෙන් භින්නව ගිය භික්ෂු පිරිස හා එක්වූයෙන් එතැන් පටන් ඔවුන්ගේ ඒ පිරිස සහ ඔවුන්ගේ අනුගාමිකයන්ගෙන් ද සමන්විත ධර්මරුචි නිකාය ඇති වූයේ ය. මහාවංශ ටීකාවේ සඳහන් වන ආකාරයට ථේරීය නිකායෙන් වෙන් වූ භික්ෂු පිරිස එම වෙන් වූ අවස්ථාවේ සිට ම 'ධර්මරුචි නිකාය' යන නම භාවිතා කොට ඇත. (මහාවංශ ටීකාව 176 පිට)
අභයගිරි ශිලා ලේඛනය අනුව ධර්මරුචි නිකාය හැර තවත් නිකාය තුනක සඟුන් අභයගිරියෙහි විසූ බව පෙනේ. "චතුර් මහා නිකායේ" යනුවෙන් එම සංස්කෘත ශිලා ලිපියෙන් නිකාය හතරක් ගැන කිය වෙතුදු ඒවායේ නම් වෙන් වෙන් වශයෙන් නොකිය වේ. ධර්මරුචි, ථේරීය, සාගළිය යන තුන ඒ අතර වෙතැ'යි සැලකෙන නමුත් සිවුවන නිකාය කුමක් ද යන්න ගැටලුවකි. 7 වන ශත වර්ෂයට අයත් ඉත්සිංගේ ලේඛනවල සාර්වස්තිවාදී, මහා සාංඝික, ස්ථවිරවාදී, සම්මිතිය යන නිකාය හතර පමණි. එකී චතුර් නිකාය ලෙස දක්වා ඇත.
ධර්මරුචි නිකායට අයත් විනය පිටකය, ථේරවාදී විනයට වඩා වෙනස් වූ බව මහාවංශ ටීකාව (176 පිට) පවසයි. විනය පිටකයට අයත් ඛන්ධක (චුල්ල වග්ග, මහා වග්ග) හා පරිවාර දෙකේ ඇරත් හා පාඨ ථේරිය නිකායට වඩා වෙනස් කිරීම නිසා එය සිදුව ඇත. ඛුද්දක ශික්ෂා පදවල යම් යම් වෙනස්කම් තිබූ බව සඳහන් වේ. (676 පිට ඉදිරියට) දීපවංශය මේ පිළිබඳ ව කිසිවක් සඳහන් කොට නැත. මහාවංශයේ 33 වන පරිච්ඡේදයේ 97 වන ගාථාව අනුව අභයගිරිය පිළිගත් මහා තිස්ස තෙරුන්ට මහා විහාර වාසීන් විසින් දිනූ කළ පබ්බාජනීය කර්මය නිසා අභයගිරි නිකාය (ධර්මරුචි නිකාය) බිහිවූ බව පැවසුවත් එම දෙනිකාය අතරේ ධර්ම විනය සම්බන්ධයෙන් පැවති මතභේද සඳහන් නොවේ. ඒවා පිළිබිඹු වනුයේ පශ්චාද් කාලීන කෘතීන් තුළිනි. බුද්ධ ඝෝෂාචාරීන් සිය විශුද්ධි මාර්ගය මඟින් මහා විහාරය හා අභයගිරිය අතර එතෙක් ඇති ව තිබූ ධර්ම විනය පිළිබඳ ගැටලු විසඳූ බව පෙනේ. විශුද්ධි මාර්ගයේ “අපරේපණකයකේචි ඒකමේව” යනුවෙන් සඳහන් වනුයේ අභයගිරිය හෙවත් ධර්ම රුචි නිකාය පිළිබඳවයි. (විශුද්ධි මාර්ග සන්නය 45 පිට) සමන්තපාසාදිකාවේ ද අභයගිරියේ විනය මත පිළිබඳව සඳහන් වේ. (සමන්තපාසාදිකා 155 පිට)
කුල සංඝට්ඨ දේහය නිසා අභයගිරි නිකාය බිහි වූ බව මහා වංශය සඳහන් කළ ද යථෝක්ත භේදය ඇති වී ඇත්තේ විනය පිළිබඳ වූ විවාදයක් නිසයි. මහාවංශ ටීකාකරු පවසන ආකාරයට අභයගිරිය නිර්මාණය කිරීමට පෙර සිට ම ධර්මරුචි නිකාය පැවතුණු අතර වලගම්බා රජු අභයගිරිය තැනූ පසු ධර්මරුචි භික්ෂූන් එහි ගොස් පදිංචි ව ඇත.
ශ්‍රී ලාංකීය රජුන් මහා විහාරීය භික්ෂු සංඝයාට මෙන් ම අභයගිරිවාසී භික්ෂූන්ට ද අනුග්‍රහය දැක්වූ බව ඉතිහාසයෙන් පෙනේ. ඇතැම් රජුන් අභයගිරියේ විසූ දුර්ලබ්ධි ගත් භික්ෂූන්ට දඩුවම් කොට රටින් ද පිටුවහල් කළ අවස්ථා හමු වේ. මේඝවණ්නාභය (ගෝඨාභය) රාජ්‍ය සමයේ අභයගිරිකයෝ (ධරම් රුචි නිකායිකයෝ) බලසම්පන්න බවට පත් වූහ. රජතුමා සිය මහමැති ලවා විමර්ශනයක් කොට දුර්මතවාදීන් හැට දෙනකු වෙර ලකුණු යොදා සසුනෙන් නෙරපූ බව සඳහන් වේ. එහෙත් එම භික්ෂූ පිරිස හා සම්බන්ධකම් ඇති ව විසූ සංඝමිත්‍ර නම් ධර්මරුචි භික්ෂුවක් දකුණු ඉන්දියාවේ කාවේරි පටුනේ සිට අවුත් රජුගේ අධිකතර විශ්වාසය දිනාගැනීමට සමත් ව රජුගේ කුමරුවන් දෙදෙනාට අක්ෂරාභ්‍යාස කරවීමේ කාර්යය ලබා ගත්තේ ය. මොහු යකැදුරුකම් පිළිබඳ ව ද හසලයකු විය. “සංඝ සිත්තාති නාමෙන භූත විජ්ජාදි කොවිදො” යනුවෙන් ඒ බව මහාවංශයේ සඳහන් වේ. ඔහුගෙන් ඉගෙනීම ලැබූ දෙටුතිස් මහසෙන් යන දෙරජකුමරුන් අතුරෙන් දෙටුතිස් ඔහුගේ අණට නොනැමුණත් මහසෙන් ඔහුට බෙහෙවින් පක්ෂපාතී විය. දෙටුතිස් කුමරු රජබවට පත් වූ කල්හි දකුණු ඉන්දියාවට ගිය සංඝමිත්‍ර ඔහු ඇවෑමෙන් සිය සුවච ශිෂ්‍ය මහසෙන් සිහසුනට පත් වූ කල්හි පෙරළා ලක්දිවට පැමිණියේ ය. ස්වකීය ආචාර්යවරයාට අවනත වූ මහසෙන් රජු ඔහුගේ උපදෙස් අනුව ක්‍රියා කරමින් මහා විහාරය මුලිනුපුටා බිඳදමා එම විහාර භූමියේ උඳු මුං වැපිර වූ බව ශාසන ඉතිහාසයේ ප්‍රකට කරුණකි. (මහා වං. 37 පරි. 17 ගාථාව) මහා විහාර වාසී භික්ෂූහු මලය දේශයට පැන ගියහ. එහෙත් මේ විහාර විලෝපනය ගැන මහා විහාර පාක්ෂික ප්‍රභූන් හා මහජනයා කිපී මේඝවර්ණාභය ඇමතියා ප්‍රධාන කොට ගෙන රජුට විරුද්ධ ව විශාල උද්ඝෝෂණයක් කළහ. රජු එයින් සසල වී නැවත මහා විහාරය ගොඩ නැගීමටත් එම භික්ෂූන්ට පක්ෂ වූ එම රජුගේ ම බිසවකගේ උපකාරයෙන් මේ අතුරතුරේ සංඝමිත්‍ර ඝාතනයට පත්විය. වෛතුල්‍යවාදී ග්‍රන්ථ ගිනිබත් කෙරිණ. (මේ තොරතුර නිකාය සංග්‍රහයේ සඳහන් ය.) එහෙත් ධර්මරුචි නිකායකයින් මෙම විපත තුළින් ඇති වූ අනුකම්පාව නිසා විවිධ වාසි ලබා ගත් බව පෙනේ. ධාතුසේන රජුගේ රාජ්‍ය සමයේ දී චේතිය පබ්බතයේ අම්බන්ථල විහාරය රජුගේ අනුග්‍රහයෙන් තනා අභයගිරියේ ධර්මරුචි භික්ෂූන්ට පිදූ බව මහා වංශයේ 38 පරි. යේ 75 ගාථාවෙන් පෙනේ. එසේ ම එහි 41 වන පරිච්ඡේදයට අනුව සියලු සැප පහසුකම් සහිත ව තැනූ දළ්හ නම් විහාරය I වන මුගලන් රජු විසින් ධර්ම රුචික නිකායට පුදනු ලැබ ඇත. V වන අග්‍රබෝධි රජු රාජිනා දීපිකා නම් විහාරයක් කරවා ධර්මරුචි නිකායට පිදූ බව මහා වංශයේ 68 පරි. ගේ 1 ගාථාවේ සඳහන් ය. IV වන සේන රජුගේ ඉලාශ නම් ඇමති කුඩා ධර්මරාම හා හද්‍යුන්න නම් පිරිවෙන් තනවා ධර්මරුචි නිකායට සිදු බව මහා වංශයේ 92 පරියේ 17, 18 ගාථාවල කියවේ. ධර්මරුචි නිකායෙන් භින්න වූ සාගළික නම් නිකායක් ද පදු කාලීනව ඇති විය. I වන පරාක්‍රමබාහු රජ ද නිකාය සමගිය දක්වා ම දේශදේශාන්තරවල පැතිරුණු කීර්තියක් ධර්මරුචි නිකාය සතුව පැවතුණි. පශ්චාත් අනුරාධපුර යුගයේ දී අභයගිරි මූලස්ථානයට අයිති ආයතන අටක් ගැන කියවේ. උතුරු මුල, ගලතුරු මුල, මහසෙන් පාමුල, වැඳුම් මුල, දකුණු මුල, සෙනවිරත් මුල, විල්ගම් මුල, කපාර මුල යනු ඒ අෂ්ට මූලායතනයි. වට්ටගාමිණී අභය යුගයේ සිට වසර 1,254ක් තිස්සේ භින්නව පැවති නිකායන් සමඟි කොට සියලු ම භික්ෂු සංඝයා පරාක්‍රමබාහු මහ රජුන් විසින් මහා විහාරය යටතට ගෙනෙනු ලැබූහ. 13 වන සියවස වන විට අනුරාධපුරයත් අභයගිරිය වනගත වී ගිය නමුදු ඊට අයත් උතුරොල මුල හා මහසෙන් පාමුල යන ආයතන දෙකෙන් 16 වන ශත වර්ෂය දක්වා ම සාහිත්‍ය සේවය සිදු වූයේ ය. පෘතුගීසි ආගමනයත් සමඟ ම එම ආයතන දෙක ද වැනසී ගියේ ය.
අභයගිරිවාසීන් වජ්ජි පුත්‍රක නිකායට සබදකම් දැක්වූ ඔවුහු පුද්ගලවාදීහු වූහ. මෙම පුද්ගලවාදීන්ගේ ධර්ම ග්‍රන්ථ ලියැවුණේ පාලියෙන් නොව සංස්කෘත භාෂාවෙනි. ඔවුන් මුල සිට ම අධ්‍යයනය කළේ ද සංස්කෘත භාෂාව ම ය. හ්‍යුං සාං පවසන ආකාරයට අභයගිරි භික්ෂූන් මහායානය පමණක් නොව හීනයානය ද හැදෑරුවෝ ය. මේ නිසා බෞද්ධ සංස්කෘතියේ උන්නතියට ධර්මරුචි නිකාය ප්‍රමුඛ අභයගිරි නිකායෙන් වූ සේවය නොතකා හරිනු බැරි ය.
(කර්තෘ: ඉන්දිරා කේ. පෙරේරා)
(සංස්කරණය නොකළ)
