නියාම ධර්‍ම
'නියාම' යන්න, නි යාම් ධාතුවෙන් නිපන්නකි. මජ්ක්‍ධිම නිකායාදී පෙළ සාහිත්‍යයේ ඇතැම් තැන්වල 'නියම' යනුවෙන් ද මෙය හඳුන්වා ඇත. මෙහි අර්ථය 'නියමිත පිළිවෙල' යන්නයි.
“උතුබීජ නියාමෙ ච කම්මධම්මනියාමතා
චිත්තස්ස ච නියාමො’ති ඤෙය්‍යා පඤචනියාමතා”
“පුෂ්පාදිධරණං තුල්‍යං ඵලුප්පාදෙ විපාකතදා
මහීකමෙපා චිතුප්පත්තී හිදස්සනමිදං කමා”
මෙසේ බුදුදහමට අනුව පස් වැදෑරුම් ආකාරයක් හෝ පිළිවෙලක් ස්වාභාවික වස්තූන් සම්බන්ධයෙන් හා සිත සම්බන්ධව පවතී. ඒවා භෞතික ලෝකයේ මෙන්ම මනෝ ලෝකයේ ද ක්‍රියාත්මක වෙමින් පවතී. කාලීන නීතිය උතුනියාමය ලෙසත් ජීව විද්‍යාත්මක නීතිය බීජ නියාමය ලෙසත් කර්‍ම නීතිය කම්මනියාමය ලෙසත් ස්වාභාවික සංසිද්ධීන් ධර්‍මමනියාමය ලෙසත් සහ මනෝ නීතිය චිත්ත නියාමය වශයෙනුත් විස්තර වේ.
උතු නියාමය
සංස්කරණය කරන්නෙක්, අණකරන්නෙක් නැති ව ම ඍතුහුගේ ආනුභාවයෙන් ඒ ඒ ඍතුවට බක්, වෙසක් ආදි මාසවල ඒ ඒ ජනපදයන්හි වනාන්තරයෙක් පාසා සුදුසු පරිද්දෙන් එකවිට ම මල්හට ගන්නා ගස්වල මල්හට ගැනීමත් ගෙඩිහට ගන්නා ගස්වල ගෙඩිහටගැනීමත් දළුලන ගස්වල දළුලෑමත් නෙළුම්, මහනෙල් ආදී මල් හිරු රැසින් දහවල් පිබිදීමත් සවස හැකිලීමත් කුමුදු ආදී මල් රාත්‍රී විකසිතවීමත් සෙන්දිරික්කා ආදී මල් සවස පිබිදීමත් තව ද සුළං හැමීම හා නොහැමීම, අව්වෙහි සැඩ බව හා මද බව, වැසි වැටීම හා නොවැටීම ආදී ලෝකයේ සිදුවන්නා වූ බොහෝ දේ ඍතු නියාමයට අනුව සිදුවන දේවල් ය.
බීජ නියාමය
ජීව විද්‍යාත්මක නීතිය බීජ නියාමය වශයෙන් හඳුන්වා ඇත. කිසිවකුගේ සංස්කරණයක් නැතිව ම සංස්කරණය කරන ලද්දක් මෙන් බීජයන්ගේ ආනුභාවයෙන් ඒ ඒ වෘක්ෂ ලතාවන්ගේ පරම්පරා වශයෙන් ඒකාකාරව නොපෙරලී පැවැත්ම බීජ නියාමයයි. ඒ ඒ බීජ වර්‍ග රෝපණය වී (පැලවී) හටගන්වා විට ද අංකුර, ගස්, අතු, රිකිලි, කොල, දළු, කැකුළු, මල්, ගෙඩි, ඇට, මද, සිවි, පොතු, ඵලේ, හරය, වර්‍ණ, ගන්ධ, රස යනාදී සියල්ල බීජ නියාම ධර්‍මයට යටත් ව පහළ වේ. කඩල (කොල්ලු) ගසෙහි අංග උතුරු දෙසට නැමී පැවතීම ය. 'දක්ෂිණාවල්ලි' නම් වැල් වර්‍ගය දකුණු පසින්ම ගසට නැගීම ද සූර්‍ය්‍යකාන්ත මල් හිරු දෙසට හැරී සිටීම ය. 'මාළුවා' නම් වැල් වර්‍ගය ගසක් දෙස බලා යම් වීම ද අකුල් වී වැපිරීමත් ඇල් වී හට ගැනීමත් අඹ දඹ ආදී මිහිරි පලයන්හි ඇට සිටුවීමෙන් මිහිරිඵල ද කොහොඹ ආදී තිත්ත පලයන්හි ඇට සිටුවීමෙන් තිත්ත ඵල ද ලැබීම බීජ නියාමයි.
කම්ම නියාමය
ක්‍රියාව හා ඵලය සම්බන්ධව පවතින්නා වූ ධර්‍මතාව කම්ම නියාමයයි. සත්වයින් විසින් පෙර කරන ලද කුශලා කුශල දෙකක් හැටියට විපාක ලබාදීම මෙයින් සිදු වේ. කුශලය ඉෂ්ට විපාක ලබාදීමත් අකුශලය අනිෂ්ට විපාක ලබාදීමත් කර්‍ම නියාමය යනුවෙන් හඳුන්වා ඇත.
අලෝහ, අදෝස, අමෝහ යන හේතු තුන යෙදීමෙන් ඇතිවන්නා වූ කුශලය ත්‍රිහේතුක කුශලය වේ. එය දිව්‍ය මනුෂ්‍ය ලෝකවල නොයෙක් යස ඉසුරු හා සැප සම්පත් ලබා දෙන මහානුභාව සම්පන්න කුශලයකි. අලෝභ අදෝස හෝ අලෝභ අමෝහ යන හේතු දෙකක් යෙදීමෙන් ඇතිවන කුශලය ද්විහේතුක කුශලය වේ. එය ද දිව්‍ය මනුෂ්‍ය දෙක්හි නොයෙක් සැප විපාක ලබාදෙන කුශලයකි. එහෙත් මෙය ත්‍රිහේතුකයට තරම් ප්‍රබල නොවේ. අකුසල් සම්බන්ධයෙන් සලකන විට එහි ත්‍රිහේතුක අකුශලයක් දක්නට නැත. ලෝභ මෝහ දෙකින් යුත් අකුශලය ද, දෝෂ මෝහ දෙකින් යුත් අකුශලය ද ද්විහේතුක අකුශලය වේ. මේ ද්විහේතුක අකුසල්වලින් දරුණු වූ අපාය දුක ඇති කරවයි. ත්‍රිහේතුක කුශල කර්‍මයෙන් ඇතැම්විට ද්විහේතුක සැප ද ලබාදෙයි. එහෙත් ද්විහේතුක කුශල කර්‍මයෙන් ද්විහේතුක කුශලයක් මිස ත්‍රිහේතුක කුශල විපාකයක් ලබා නොදේ. ඇතැම් විට අහේතුක විපාක ලබාදිය හැකිය.
මේ අනුව බලන විට කුශල කර්‍මයේ ලක්ෂණය සැප විපාක ලබාදීමත් අකුශල කර්‍මයේ ලක්ෂණය දුක්ඛ විපාක ලබාදීමත් ය. මිහිරි ඵල ලබාදෙන බීජයකින් මිහිරි ඵලයක් (මී අඹ ඇටයකින් මී අඹ ඵලයක්) ලබා ගන්නාක් මෙන් ම, අමිහිරි ඵල ලබාදෙන බීජයකින් අමිහිරි ඵලයක් (කොහොඹ ඇටයකින් තිත්ත ඵලයක්) ලබාදෙයි. මේ ආකාරයට අකුශල කර්‍මවලින් අනිෂ්ට විපාකත් කුශල කර්‍මයකින් ඉෂ්ට විපාකත් ලබාදීම කිසිවකුගේ මෙහෙයවීමක් නොමැතිවම සිදුවීම කම්ම නියාමයයි.
කර්‍මයේ බලය දක්වනු සඳහා අක්ෂසාලිනී අටුවාවේ කථා ප්‍රවෘත්ති තුනක් ඉදිරිපත් කොට ඇත. ඒවා මෙසේය.
බුදුන් දවස සැවැත්නුවර දොරටුව සමීපයේ එක්තරා ගමක් ගිනිගෙන දැවෙන විට එම ගින්නෙන් නැගි තණ කරලක් අහසේ පියාසර කරන්නා වූ කවුඩෙක් දා මරුමුවට පත් කළේ ය. සමුදුරෙහි ගමන්ගත් නැවක් යාත්‍රා නොකොට මුහුද මැද නතර විය. නැවේ ගමන් කරන්නවුන් විසින් පිරිස අතරේ පව්කාරයෙක් ඇත්තේ යැයි සිතා කථිකා කොට කුසපත් දමන ලදි. වාර තුනක දී ම ප්‍රධාන නාවිකයාගේ භාර්‍ය්‍යාව පව්කාර කුසපත ලදින්, බොහෝ දෙනකුට පැමිණෙන විපතින් බේරීම සඳහා ඇඟේ ගෙලෙහි කලයක් බන්දවා මුහුදට දැම්මේ ය. ඉන්පසු නැවතත් නැව පෙර සේ යාත්‍රා කළේ ය. එක්තරා භික්ෂුවක් පර්‍වත ගුහාවක් තුළ වාසය කරන අතර තුර පර්‍වත මතුවේ තිබූ ගලක් ඉබේම පෙරළී අවුත් ගුහාදොර වැසුණි. දින හතකට පසු නැවත එම ගල ඉබේම ඉවත් විණි.
මෙම කථා ප්‍රවෘත්ති තුනට ම හේතු වී ඇත්තේ පෙර කරණ ලද කර්‍මවල විපාකයන් ය. එක්තරා මිනිසෙක් කිපී තම මෙල්ල කල නොහැකි ගොනෙකු මෙල්ල කිරීමට බෙල්ලෙහි පිදුරු ඔතා ගිනි තැබීමෙන් ගොනා මරණයට පත් වීම, එක් විපාකයකි. ප්‍රධාන නැවියාගේ භාර්‍ය්‍යාව පෙර භවයක තමා පිටුපසින් නිතර ගමන් ගත් සුනඛයාගෙන් බේරීම සඳහා බෙල්ලේ වැලි කලයක් බැඳ දියේ ගිල්වා මැරීම දෙවන විපාකයයි. එක්තරා ගොපල්ලෙක් තුඹසකට තලගොයෙකු වදිනු බලා තුඹසේ සිදුරු වැසෙන සේ අවුරා සතියකට පසු නැවත සිදුරු ආවරණය කලවිට තලගොයා බොහෝ විඩාවට පත්ව එළියට එනු දැක ඔහු කෙරෙහි අනුකම්පාවෙන් ඔහු ව නොමරා හැරීම යන තෙවෙනි විපාකයයි. මෙම අනිටු විපාක මේ අත්බැව්හි ඔවුන්ට පලදුන් බව බුදුරජාණන් වහන්සේ විචාල භික්ෂූන්ට දේශනා කළ බව අටුවාවේ සඳහන් වේ.
කර්‍ම නියාමයට අනුව සිදුවන දේ වැලැක්මට සමත් මිනිසෙකු හෝ දෙවියෙකු හෝ නැති බවත් තමා කළ පාපකර්‍මයෙන් ලැබෙන විපාක දුකින් බේරී සැඟවී සිටීමට සුදුසු තැනක් ලොවේ අහසේ, මුහුද මැද හෝ ජීවිත කුහරයක් වත් නැති බවත් දැක්වීමට
“න අන්තලිකඛෙ න සමුද්දමජෙඣ
න පබ්බතානං විවරං පවිස්ස
න විජ්ජති සො ජගතිප්පදෙසො
යත්‍ෂටයි තො මූ ඤෙචය්‍ය පාපකම්මා”
මේ ගාථාව දේශනා කොට ඇත.
ධම්ම නියාමය
පාරමී ධර්‍මතා ගුණ මහිමයෙන් ලොව්තුරා බුද්ධත්වයට පත්වන්නා වූ බෝධිසත්වයන් වහන්සේලාගේ මව්කුස පිළිසිඳ ගැනීම, මව්කුසින් බිහිවීම, ලොව්තුරා බුද්ධත්වයට පත්වීම, ආයු සංස්කාරය හැරීම, පිරිනිවන් පෑම යන කරුණුවල දී දසදහසක් සක්වල කම්පාවීම ධම්මනියාමයට අනුව සිදුවන්නකි.
දීඝ නිකාය, මහාපදාන සූත්‍රයේ දී බෝසත් උපන් සත්වෙනි දින මව කළුරිය කොට තුසිත දෙව්ලොව ඉපදීම, බෝසතුන් පුරා දසමසක් කුසේ සිටීම, බෝසත් මව එතුමා සිටගෙන ප්‍රසූත කිරීම, සැමට පළමු දෙවියන් පිළිගැනීම, උපන් කෙණෙහි සත් පියවරක් උතුරු දෙසට පියවර තැබීම සහ ලෝ ඇඳිරිනිරි ඒකාලෝක වීම වැනි සිදුවීම් ද ධම්ම නියාමයේ මහිමයෙන් සිදුවන ඒවා ලෙස දක්වා ඇත.
චිත්ත නියාමය
සිත සම්බන්ධ ව පවතින්නා වූ නියමය මෙනමින් හඳුන්වනු ලැබේ. රූප ශබ්දාදී අරමුණු චක්‍ෂුරාදී සදොර හා ගැටුණු කල්හි නිර්මාණ කරන්නාක් පිළිවෙල යොදවන්නෙක් නැති වද පඤචද්වරා වජ්නය, පඤචවිඤ්ඤාණය, සම්පටිච්ඡනය හා සන්තීරණය ආදී වීථි චිත්තයන්ගේ දැනීම්, මෙනෙහි කිරීම් ආදී තම තමන්ගේ කෘත්‍ය පිළිවෙල නොඉක්මවා ඉපදීමේ නියමය ධම්මනියාමය වේ.
ආශ්‍රිත මූලාශ්‍ර
1. මහාපදාන සූත්‍රය (දීඝ නිකාය)
2. සුමංගල විලාසිනී (දීඝනිකායට්ඨ කථා)
3. අක්ෂසාලිනී අට්ඨ කථා
(කර්තෘ: විල්ඔයේ විමලජෝති හිමි)
(සංස්කරණය නොකළ)
