නිල්ලක්ගම බෝධිඝරය
කුරුණෑගල දිස්ත්‍රික්කයේ වන්නි හත්පත්තුවේ නැගෙනහිර හතළිස් පහ කෝරළේ නිටොලවට නුදුරු ව පිහිටි නිල්ලක්ගම බෝධිඝරය පුරාවිද්‍යාත්මක වශයෙන් මෙන් ම වාස්තු විද්‍යාත්මක හා කලාත්මක වශයෙන් ද අතිශයින් වැදගත් ස්මාරකයකි.
බෙහෙවින් නෂ්ටප්‍රාය ව පැවති මෙම ස්මාරකය 1895 වැන්නේ දී පරීක්ෂා කළ එච්.සී.පී. බෙල් මහතා විසින් එහි නටබුන්වල චිත්‍ර අන්දවන ලදි. එතැන් පටන් නැවතත් අවුරුදු හැටක් පමණ කාලයක් වනයට ගොදුරු ව පැවති ඒ නටබුන් 1954 වැන්නේ දී පරීක්ෂා කළ සෙනරත් පරණවිතාන මහතා එම ස්ථානය කැණ එම ස්මාරකය දැනට දක්නා ලැබෙන පරිදි පුනර්ස්ථාපනය කරවී ය.
මෙම බෝධිඝරය ගල්පුවරු අල්ලන ලද මාලක දෙකකින් සමන්විත ය. පාත මාලකය පැත්තක් අඩි 34ක් දිග චතුරශ්‍රයකි. එහි නැගෙනහිර හා බටහිර පැති දෙක මැද පිළිවෙළින් අඩි 9,1/2X4 ද අඩි 7,1/2X2, 1/2 ද අයම් විතරින් යුතුව ඉදිරියට නෙරවා ඉදිකරන ලද සෙල්මුවා දොරකොටු දෙකකි. ඒ දොරකොටු මුදුනේ ගල්පුවරුව බැගින් එළා තිබේ.
පාත මලුවේ ගල් අත්තිවාරමෙන් පැන නගින ගල් බිත්ති සතරේ පාදම වටා උඩුකුරු පද්මාකෘතික බොරදමක් ද කුණ්ඩාකාර බොරදමක් ද දිවෙයි. ඊමත ඇතුන්ගේ ඉදිරි කය කැටයම් කළ පට්ටිකාවකි. පොළොවේ සිට අඩි දෙකක් උස පාතමලුවේ බිම ඇත් රූප සහිත පට්ටිකාවේ මුදුනට පහළ මට්ටමක පිහිටියේ ය. ඇත් රූප සහිත පට්ටිකාව මත පීත්ත බොරදම සහිත ගල් පටියක් ද ඊමත උඩුකුරු හා යටිකුරු පද්මාකෘතික බොරදම් සහිත කපිශීර්ෂයක් මුදුන්කොටගත් ගල් බිත්තිය ද වේ. කපිශීර්ෂයේ යටි පැත්තෙහි හංස රූප කැටයම් කර තිබේ. පොළෝ මට්ටම් සිට කපිශීර්ෂය දක්වා පාත මලුවේ උස අඩි 6 අඟල් 9කි. පාත මලුවට නැඟීම සඳහා සඳකඩ පහණක් සහිත ගල් පඩි දෙකක් වේ. ඒ දෙපස කුඩා කොරවක් ගල් දෙකක් ඇති නමුදු අනුරාධපුර හා පොළොන්නරු ගෘහයන්හි කොරවල් ගල්වල සාමාන්‍යයෙන් දක්නට ලැබෙන මකර රූප ඒවායේ නොදක්නා ලැබේ. මෙකී ගල්පඩිවලින් පාතමලුවට ඇතුළු වීමට ඇති දොරටුවේ උස අඩි 7යි අඟල් 5ක් ද පළල අඩි 5ක් ද වේ. මේ දොරටුවේ උළුවස්ස තරම් විසිතුරු ලෙස කැටයම් කරන ලද උළුවස්සක් 9 වන සියවස තරම් ඈත කාලයට අයත් වෙනත් ස්ථානයකින් ලැබී නැති බව පරණවිතාන මහතා පවසයි. (උළුවස්ස බ.)
පාතමලුවට සමකේන්ද්‍රිකව පාතමලුව මැද පිහිටි සමසතරැස් උඩුමලුවේ පැත්තක දිග අඩි 13කි. බිම සිට එහි උස අඩි 6, 1/2කි. එහි පාදමේ පිහිටි ගල් පුවරුවෙහි සිරස් මුහුණතෙහි හංස පේළියක් ද එහි මුදුන් තලයෙහි ලියවැල් රටාවක් ද කැටයම් කර තිබේ. මේ පුවරුව සිව් පැත්තෙන් පැනනඟින උඩුකුරු පද්මාකෘතික හා කුමුද හෙවත් බණ්ඩි බොරදම් මත පිහිටි බිත්ති සතර සිංහ රූප කැටයම් කරන ලද ගල්පුවරු සතරකින් සෑදිණ. මේ ගල්පුවරුවල කවිශීර්ෂය උඩුකුරු පද්මාකෘතියකින් කෙළවර වේ. යටි පැත්තෙහි උඩු අතට නැමුණු බාල්ක කොන්වල හැඩයට කරන ලද කැටයමකි.
උඩමලුවේ බිත්තියත් පාතමලුවේ බිත්තියේ ඇතුළු පැත්තත් අතර ප්‍රදේශය අයත් පාතමලුවේ බිම එක් එක් හැඩයන් ද එක් එක් ප්‍රමාණයන් ද ඇති ගල්පුවරු අතුරන ලදි. ඒ ගල්පුවරුවල මුදුන් පැත්ත පමණක් කපා මට්ටම් කර තිබේ. මේ සලපතල මලුවෙහි ගල් වැටි 16ක් විය. එයින් 12ක් පාතමලුවේ බිත්තියට හේත්තුවන පරිදි ද ඉතිරි ටැම් හතර උඩමලුවේ බිත්තියේ සිට අඩියක් ඉදිරියෙන් උඩමලුවේ බිත්ති සතරට සමාන්නතරව ද පිහිටුවා තිබිණ.උඩමලුවේ පිහිටි බෝධි වෘක්ෂයෙහි අතු ඒ පියස්සට උඩින් පැතිරී සිටින්නට ඇති බවත් සිතිය හැකි ය. එබඳු බෝධිඝරයන්හි නටබුන් හා එබඳු බෝධිඝර දැක්වෙන අල්පෝන්නත කැටයම් දඹදිව පැරණි බෞද්ධ සිද්ධස්ථාන පිහිටි සාංචි හා අමරාවතී යන ස්ථානයන්හි දක්නා ලැබෙන හෙයිනි.
බටහිර දිග දොරටුවේ වම් පස අත්තිවාරම් ගලෙහි “මොනොරගල බුද්ධි මෙ දස ඇතුන් කරවා මහබොහි පිද පිනින් අනුත්තර සම්මා සම්බු...” යන සෙල්ලිපි පාඨය දක්නා ලදි. මේ සෙල්ලිපියේ අක්ෂර 8 වන හෝ 9 වන සියවසට අයත් වන හෙයින් මෙම ස්මාරකය ඒ වකවානුවේදී කරවන ලද්දක් බව ද මහබොයි යන්න සෙල්ලිපියෙහි ඉඳුරා ම සඳහන් වන හෙයින් මෙම ස්මාරකය බෝධිඝරයක් බව ද හෙළි වේ.
බෞද්ධයන්ගේ ආදිතම පූජනීය වස්තුවක් වූ පැරණි බෝධිඝරයක නිර්මාණය මෙතරම් පැහැදිලි ලෙස පෙන්නුම් කරන වෙනත් ස්මාරකයක් මුළු බෞද්ධ ලෝකයෙහි ම නොදක්නා ලැබෙන හෙයින් නිල්ලක්ගම බෝධිඝරයට බෞද්ධ ගෘහනිර්මාණ ශිල්පයෙහි අද්විතීය ස්ථානයක් හිමි වේ.
(කර්තෘ: ජිනදාස ලියනරත්න)
(සංස්කරණය නොකළ)
