නිශ්ශංක ලතා මණ්ඩපය

පොළොන්නරුවේ පිහිටි නටබුන් අතර අපූරු නිර්මාණයක් වශයෙන් කැපී පෙනෙන මෙම සෙල්මුවා ගොඩනැඟිල්ල කීර්ති නිශ්ශංකමල්ල රජතුමා (1187-1196) විසින් කරවන ලද්දක් බවත් එහි නාමය නිශ්ශංක ලතා මණ්ඩපය බවත් එම රජතුමා එහි සිට පිරිත් දේශනාවන්ට සවන් දුන් බව හා දළදා හිමියන් පිදූ බවත් එම ගොඩනැඟිල්ලේ ගල් ටැම්වල කොටන ලද ශිලා ලේඛනයන්ගෙන් හෙළි වේ.

පරසතුරන් විසින් සුණුවිසුණු කර දමා තිබුණු එම ගොඩනැඟිල්ල ලංකාවේ පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුව මඟින් දැනට විද්‍යමාන අයුරින් පුනර්ස්ථාපනය කරන ලද්දේ 20 වන සියවසේ මුල් භාගයේ දී ය.

නිශ්ශංක ලතා මණ්ඩපය පිහිටියේ නැගෙනහිර සිට බටහිරට අඩි 34කුත් අඟල් 3ක ද උතුරේ සිට දකුණට අඩි 24කුත් අඟල් 6ක ද අයම් විතරින් යුතු භූමි භාගයක් මධ්‍යයේ ය. ‘බෞද්ධ වේදිකා’ නමින් හැඳින්වෙන වර්ගයේ ගල් වැටකින් එම භූමිය සීමා වෙයි. එම ගල් වැටට අයත් ගල් කණු සංඛ්‍යාව 28කි. එම භූමියට ඇතුළුවන එකම දොරටුව පිහිටියේ නැගෙනහිර දිසාවෙහි ය.

එම භූමියෙහි පිහිටි මණ්ඩපය නැගෙනහිර සිට බටහිරට සාමාන්‍යයෙන් අඩි 20කුත් අඟල් 9ක ද උතුරේ සිට දකුණට අඩි 15කුත් අඟල් 9ක ද අයම් විතරින් යුක්ත ය. ගල් වැටත් මණ්ඩපයත් අතර ප්‍රදේශයෙහි ගල් අතුරා තිබේ. මණ්ඩපය පැනනඟින පීඨය පද්ම හා කුමුදු බොරදම්වලින් යුක්ත ය. ඒ බොරදම් මත අඩි දෙකක් පළල, ඉදිරියට නෙරා සිටින කපිශීර්ෂයක් සහිත බඳකි. එම කපිශීර්ෂය ගල්පුවරුවලින් සැදුණු බවත් ඒ ගල්පුවරුවල පනේල පන්තියක් අලංකාර ලෙස කපන ලද බවත් කපිශීර්ෂයෙහි කඩාබිඳ දමා තිබුණු කැබලි එක් කර ගැනීමෙන් පසු හෙළිවිය. එක් එක් පනේලයෙහි විකසිත පියුමකින් අඩක් පමණ ද නෙළුම් පොහොට්ටු ද ඇතුළත රාමුවක් වශයෙන් ලියවැලක් ද කැටයම් කර තිබේ.

මණ්ඩපයේ විශේෂ අංගය වනුයේ කපිශීර්ෂයේ ඇතුළු දාරය එකේල්ලේ පිහිටුවන පද ටැම් අටයි. නටුව සහිත නෙළුම් මලක හැඩයට නෙළන ලද මේ ටැම් අද්විතීය නිර්මාණයක් වේ. (කුලුන බ.)

එම ටැම් සහිත මණ්ඩපය මධ්‍යයෙහි කුඩා ස්තූපයකි. යට කී ටැම් මත දැවමුවා පියස්සක් තිබෙන්නට ඇති බව සිතිය හැකි ය.

නිශ්ශංක ලතා මණ්ඩපයේ නටබුන් අතර ඉතා අලංකාර ලෙස කොටන ලද ශිලා ලේඛනයක කැබලි ද විය.

ගෘහ නිර්මාණ ශිල්ප විෂයෙහි නවතම නිර්මාණ බිහි කිරීමෙහිලා ආශාවක් දැක්වූ කීර්ති නිශ්ශංකමල්ල රජතුමාගේ රසිකත්වයත් එය නිම කළ ශිල්පීන්ගේ කලා කෞෂල්‍යයත් මේ නිශ්ශංක ලතා මණ්ඩපයෙන් මොනවට පිළිබිඹු වේ.

(කර්තෘ: ජිනදාස ලියනරත්න)

(සංස්කරණය නොකළ)