මඩුගල්ලේ නිලමේ
1818 දී බ්‍රිතාන්‍යයන්ට විරුද්ධ ව උඩරට ඇති වූ මහා කැරැල්ලේ නායකයෙක් විය. මඩුගල්ලේ වන්නකු නිලමේගේ පුත්‍රයකු වූ මෙතෙම 1816 දී බ්‍රිතාන්‍යයන්ට විරුද්ධ ව ඇති වූ කුමන්ත්‍රණයේ දී ඉහගම තෙරුන්වහන්සේ සමඟ ඊට සම්බන්ධ ව කටයුතු කළේ ය. එවකට උඩගබඩා නිලමේ හැටියට සේවය කළ ඔහු මහනුවරින් දන්ත ධාතුව රැගෙන යන ලෙස මහානායක හිමියන්ට රහසින් උපදෙස් දුන් බවත්, බ්‍රිතාන්‍ය ආණ්ඩුවේ විනාශය යදිමින් බින්තැන්නේ හා කතරගම දේවාලවලට පුද පඬුරු යැවූ බවත් බ්‍රිතාන්‍යයන්ට සැලවිය. එහෙයින් ඔහුට විරුද්ධව නඩු පවරන ලදි.
නඩුව විභාග කොට වරද ඔප්පු වූ පසු රැකවරණ යටතේ මඩුගල්ල නිලමේ වහා ම කොළඹට යවන ලෙස ඩොයිලි අණ කළේ ය. ඔහුට දියයුතු දඬුවම නියම කිරීම බ්‍රවුන්රිග් ආණ්ඩුකාරයා වෙත පවරන ලදි. රජවාසලෙහි පවත්වන ලද රැස්වීමක දී ඔහුට දෙවර්‍ෂයක සිරදඬුවමක් නියම කරන ලද අතර ඔහු යාපාපටුනට යවා එහි යුද කඳවුරෙහි සිර අඩස්සියේ තබා දඬුවම ක්‍රියාවේ යෙදවීමට නියම විය. ඔහු ආණ්ඩුකාරයා වෙත ප්‍රසිද්ධියේ කැඳවා සිවිල් නිලධාරීන් හා ගම්පතීන් ඉදිරියේ දඬුවම ප්‍රකාශයට පත් කළ යුතු බවත් ඔහුගේ වරදට නියම දඬුවම වන මරණ දණ්ඩනය හා දේපල රාජසන්තක කිරීම, ඔහුට හා ඔහුගේ පවුලට ඇති අනුකම්පාව නිසා ලිහිල් කළ බව ද ඩොයිලි දන්වා සිටියේ ය.
1817 අගොස්තු 12 වෙනි දා රාජාධිරාජ කුමාරයාගේ ජන්ම උත්සවය නිමිත්තෙන් බ්‍රවුන්රිග් විසින් ඔහුට සමාව දෙන ලදි.
1818 කැරැල්ලේ ද නායකයකු වශයෙන් කටයුතු කළ මොහුට විල්බාවේ විසින් දෙවන අදිකාරම් තනතුර හා ඊට අයත් විරුදනාමය ද ප්‍රදානය කරන ලදි. බින්තැන්න ප්‍රදේශයෙහි කැරැල්ලේ ප්‍රධාන සංවිධායකයා වූයේ ද ඔහු ය.
1818 සැප්තැම්බර් මාසය පමණ වන විට විල්බාවේ රජුගේ නෑයකු නොව හීරළුවකු බව ප්‍රකට විය. එහෙයින් පිළිමතලව්වගේ උපදෙස් පරිදි 1818 සැප්තැම්බර් 6 දින මඩුගල්ලේ විසින් විල්බාවේ හා කැප්පෙටිපොළ සිරභාරයට ගන්නා ලදි.
ඉංග්‍රීසීහු ක්‍රමයෙන් කැරැල්ල මැඬපවත්වමින් සැප්තැම්බර් මාසයේ තෙල්දෙණිය ප්‍රදේශය යටත් කර ගත්හ. එහි දී මඩුගල්ලගේ විදුනේ කෙනෙකු ඔහු අල්ලා ගැනීමට බ්‍රිතාන්‍යයන්ට ආධාර දීමට ඉදිරිපත් විය. එහෙත් මඩුගල්ලේ ඔවුන්ට අසුනොවී පලා ගියේ ය.
ඔක්තෝම්බර් මාසයේ දී කර්නල් හාඩි මඩුගල්ලේ අල්ලා ගැනීමට ප්‍රයත්න දැරී ය. ඔහු යැවූ පිරිස මඩුගල්ලේගේ ආරක්‍ෂකයන් සිරභාරයට ගෙන යුද්ධෝපකරණ ද විශාල ප්‍රමාණයක් අයත් කර ගත්හ. එහෙත් එම අවස්ථාවේ දී ද මඩුගල්ලේ බින්තැන්න දෙසට පලා ගියේ ය.
ලෙප්ටිනන්ට් ඕනිල් යටතේ වූ කපිතාන් ප්‍රේසර්ගේ හමුදාවේ කොටසක් පරවහගම දී කැරැල්ලේ ප්‍රධාන නායකයන් වූ කැප්පෙටිපොල හා පිළිමතලව්ව අල්ලාගත් අතර තෙවැනි නායකයා වූ මඩුගල්ලේ ඒ අවස්ථාවේ දී ද පලා ගියේ ය.
ඔහු අල්ලා දුන් අයෙකුට තාරකා පගෝදි 1,000ක් දෙන බව බ්‍රිතාන්‍ය රජය විසින් නිවේදනය කරන ලදි.
1818 නොවැම්බර් මස 2 දා මාතලේ කයිකාවල මුරපලේ විශේෂ බළ පිරිසක් තදාසන්න ගම්වාසීන්ගේ ද සහාය ඇතුව මඩුගල්ලේ අල්ලා ගත්හ. නඩු විභාගයේ දී මඩුගල්ලේට මරණීය දණ්ඩනය නියම කරන ලදි. ඔහු 1818 නොවැම්බර් මස 26 වැනි දින මහනුවර දී හිස ගසා දැමීමෙන් මරණ ලද්දේ ය. බ්‍රිතාන්‍යය රජය ඔහුගේ ගම්බිම් රාජසන්තක කොට බිරිඳ හා දරුවන් සතරදෙන කළුතරටත් මව හා සොහොයුරිට කොළඹටත් යැවූහ. ඔහුගේ පුතුන් වූයේ ටිකිරි බණ්ඩා, උඩිප්පත්තුවේ නොතාරිස් තැන වූ මද්දුම බණ්ඩාර හා ඇල්ලේපොල මඩුගල්ලේ ලොකු බණ්ඩා ය.
(කර්තෘ: දේවිකා ප්‍රියදර්ශනී එදිරිවීර)
(සංස්කරණය නොකළ)
