මේඝ දූත
1. මෙඝයක්, වැහිවලාකුළක් දූතයකු කොට තැනූ හෙයින් මේ කාව්‍යයට මෙඝදූතකාව්‍යය යන නාමය යෙදේ.
2. යක්ෂාධිපති කුවෙරය විසින් උදහසට පත්ව රාමගිරි ආශ්‍රමයෙහි සිර කරනු ලැබූ යක්ෂ තරුණයකු සිය බිරිඳට පණිවුඩයක් යැවීම මේ කාව්‍යය තැනීමේ නිමිත්තයි.
3. මෙඝදූතය කාලිදාසයන්ගේ කෘතියකි. කාලිදාස නමින් පතළ ග්‍රන්ථ ඔහුගේ ද නැද්ද යනු විවිධ මතභෙදවලට භාජනවූවකි. එහෙත් මේ කාව්‍යය ඔහුගේ ම කෘතියක් ය යනු විචාරකයන් හැමදෙනා ම එකඟ වන මතයකි.
4. මෙඝ පූර්‍වමෙඝ 1-63 උත්තර මෙඝ 1-55 වශයෙන් දෙකොටසකට බෙදා තිබේ. මේ බෙදීම කතුවරයාගේ ද යනු ඉඳුරා කීම අපහසු ය. මුළු කාව්‍යයේ ම පද්‍ය ගණන 108කි. ඇතැම් සංස්කරණවල තවත් පද්‍ය කීපයක් අධිකව පෙනේ.
5. සංස්කෘත භාෂාවෙහි ප්‍රවීණත්වය ලැබිය හැක්කේ මෙබඳු කාව්‍ය කියවීමෙනි. මිනිස් සිතෙහි ප්‍රබල දුබල තැන් විනිවිද දුටු, ස්වාභාවික සෞන්දර්යය සියුම් ලෙස වටහා ගත් කවියකුගේ මේ කාව්‍යය පරිශීලනය කරන අයට මානුෂික ගතිගුණ ද ස්වාභාවික සෞන්දර්යය ද පිළිබඳ මනා දැනීමක් ලද හැකි ය.
6. කාලිදාස ගුප්ත යුගයෙහි කීර්තිධර කවියා හෙයින් මෙඝදූතය නිර්මාණය කිරීමේ කාලය ද එය ම විය යුතු ය.
7. මේ වනාහි කාලිදාසයන්ගේ ශ්‍රේෂ්ඨතම කාව්‍යය නොවේ නම් ශ්‍රේෂ්ඨ කෘති දෙක තුනින් එකකි. අභිඥානශාකුන්තලයි, රඝුවංශය හා මෙඝදූතය අතරින් කවරක් උසස් දැයි කීමට නුපුළුවන.
වැඩිදෙනෙක් ශාකුන්තලයට ඒ ගෞරවය පිරිනමති. එහෙත් සමහර විවේචකයෝ මෙඝදූතය ඔහුගේ ප්‍රෞඪ ප්‍රශස්ත කෘතිය යයි පවසති. මෙය මන්‍දක්‍රාන්‍තා විරිතින් බැඳ තිබේ.
මෙහි කථාව හෘදයාඞගම ය. සිත්කාවදිනසුලු ය. මිනිස් සිතට තදින් කාවැදෙන පුවතක් හෙවත් තරුණ යක්ෂයකුගේ වියොග දුක මෙහි ආශ්‍රය වේ. යක්ෂාධිපතියාගේ සෙවකයෙක් වූ තරුණ යක්ෂයා අලුත විවාහ වූවෙකි. ඔහු සිය බිරිඳ කෙරෙහි කෙතරම් ස්නෙහයෙන් ක්‍රියා කළේ ද යත් රාජකාරිය පවා ඔහුට අමතක විය. යක් රජ එයින් උදහසට පැමිණ ඔහු වර්‍ෂයකට රාමගිරියෙහි හිර කොට තැබුවේ ය. මෙය තරුණ යක් යුවළට දැරිය නොහැකි ශාපයකි. දිනක් පිය බිරිඳ වියොග දු:ඛනේ මිය යතියි සොවින් තැවුණු යක් සෙනෙවියාගේ ඇසට වැහි වලාකුළක් පෙනුණේ ය. හෙතෙම ඒ වළාකුලේ සචෙතන අචෙතනභාවය ගැන හෝ නොතකා එය ලවා සිය බිරිඳට සන්දේශයක් යවයි.
මේ පණිවුඩය යවන ව්‍යාජයෙන් මෙඝදූත නම් මනහර කව තැනූ කාලිදාස කිවිඳු තරුණ සිතක පහළ වන විවිධ සිතිවිලි සිතියම් කරන්නේ කමනීය බසිනි. ඔහු ස්වාභාවික වස්තු කෙරෙහි ද දක්නේ හිමි-අඹු සබඳකමකි. සමෙභාග හෝ විරහ රසයකි. ගංගා පර්‍වත වන මාර්‍ග ජනපද හා නගර වර්‍ණනා කිරීමෙහි කවියාගේ ශක්තිය අප්‍රතිහත ය. ඔහුගේ භාෂාව ව්‍යක්ත ද මධුර ද වේ. ඔහුගේ රචනා විලාසය ප්‍රෞඪ ද ප්‍රශස්ත ද වේ. ඔහුගේ සිත සප්‍රාණක අප්‍රාණක වස්තුවල තතු සොයා බැලීමේ සහජශක්තියෙන් අනූන ය. කවියා තමාගේ අත්දැකීම් මේ කාව්‍යයෙන් පළ කරතියි ඇතැම් විචාරකයෝ සිතති. ඒ කෙසේ වුව ද වර්‍ණනා ශක්තිය හා මිනිස් සිතේ විශේෂයෙන් පෙම්වතුන් තුළ හට ගන්නා හැඟීම් කිවි ඇසින් පමණක් නොව පළපුරුද්දෙන් ද ළගන්නා නියායෙන් මවා පෑමට කාලිදාස සමර්‍ථ බව මෙඝදූතය පැහැදිලි කරයි. ඔහුගේ ඍතුසංහාරය ද භාවගීත කාව්‍යයක් වුවත් මෙඝදූතය තරම් ගැඹුරු සියුම් තැන්පත් බවක් එහි නොපෙනේ. මේ කාව්‍යය දූතකාව්‍යයකි, ඛණ්ඩකාව්‍යයකි, භාව ගීතයෙකි. මේ වනාහි භක්තිය, ප්‍රේමය, ක්‍රොධය, වීරත්වය වැනි ආවෙග පිළිබිඹු කොට කථාවස්තු වින්‍යාසයට වඩා භාවය හැඟීම මතු කොට නිපදවන කාව්‍ය විශේෂයකි. කාලිදාස ශෘඞගාර රසය අගය කළ කවියෙකි. මෙහිදු එහි හැම අවස්ථාවක් ම පළ කොට ඇත. මෙහි කථාශරීරය කවියා ම නිපදවූවක් නොවේ. දූතකාව්‍ය තැනීමේ ආදිමයාත් කාලිදාස නොවේ. එහෙත් පුරාතන කාව්‍යකෘති විශේෂයෙන් රාමායණය ඇසුරු කොට මොහු මේ රමණීය කාව්‍යය තනන ලද්දේ ස්වකීය නිර්‍මාණ ශක්තිය විදහා පාමිනි.
සිංහල කවීන් සන්දෙශකාව්‍ය රචනා කිරීමට පෙළඹුණේ මෙඝදූතය නිසා ය යනු ප්‍රකට ය. එය එසේ ම දැයි කීමට නුපුළුවන් වුවත් සන්දේශ කාව්‍ය ලියූ බොහෝ සිංහල කවියන් මේ කාව්‍යය පරිශීලනය කළ බව පිළිගත හැකි ය. මහාබෝධීවංශ ග්‍රන්ථීපදවිවරණ ආදියෙන් ද පෙර ලක්දිව උගතුන්ට මේ කාව්‍යය ඉතා පුරුදු බව පෙනේ. මේ කාව්‍යයට පොළොන්නරු යුගයෙහි සිටි වියතකුගේ යයි සිතිය හැකි ප්‍රශස්ත සිංහල සන්නසක් ද ඇත.
8. මේ කාව්‍යයට පුරාතනයෙහි සිංහලයන්ගේ සම්භාවනය ලැබුණු බව යට කී සිංහල පුරාතන සන්නයෙන් හා සිංහල සන්දේශවලින් පළ වේ. මෙකල ද මේ කාව්‍යයට සිංහල අනුවාද හා ව්‍යාඛ්‍යාන කීපයක් ලියා තිබේ.
මෙඝදූත කාව්‍යය - කේ. එච්. ද සිල්වා
මෙඝදූත කාව්‍යය - හිස්සැල්ලේ ඥාණසීහ
මෙඝදූත සන්නය - නාපාගොඩ සීලරතන
මෙඝදූත සන්නය - රඹුක්වැල්ලේ පඤඤසාර
9. මෙඝදූතය ලොකයෙහි ප්‍රසිද්ධ ප්‍රශස්ත හැම භාෂාවකට ම පෙරළා ඇත.
10. මෙඝදූතසංශොධන හා ටිකාදිය සුලභ ය. ඒ අතර මල්ලභදෙව මෙඝදූතටිකාව ඉතා පැරැණිය. මල්ලිනාථ ටිකාව සවිස්තර ය.
(කර්තෘ: කොටහේනේ පඤ්ඤාකිත්ති හිමි: 1956)
(සංස්කරණය නොකළ)
