සංඝරක්ෂිත මහාස්වාමි
බුදුන් පිරිනිව් අටළොස් වැනි සියවසෙහි ලංකා බුද්ධ ශාසනය හොබවාලූ මහතෙරවරුන් අතුරෙන් අග්‍රස්ථානයේ වැජඹුණ තෙර කෙනෙකි. දඹදෙණිපුර රජ පැමිණි වත්හිමි විජයබාහු මහාරජාණන් දවස මේ තෙරණුවෝ මාහිමි පදවිය ඉසූලූහ. මේ මහාස්වාමීන්ගේ ජාතග්‍රාමය, මාතෘපිතෘ වංශාදිය පිළිබඳ තොරතුරු සෙවීමේ උත්සහය නිරර්ථක ය. සංඝරක්ෂිත මහාස්වාමීහු එකශ්‍රැතීන් නෛකසහස්‍ර ග්‍රන්ථධාරණයෙහි සමත් වූ ටීකාචාර්ය ශාරිපුත්‍ර මහාස්වාමීන්ට අතවැසි වූහ. නිකායසංග්‍රහයෙහි “ශාරීපුත්‍ර මහාස්වාමීන්ගේ ශිෂ්‍ය තත්කාල ශාසනානුශාසක සංඝරක්ෂිත මහාස්වාමීන් හා දිඹුලාගල වනවාසී මේධංකර මහා ස්ථවිර ප්‍රමුඛ මහා සංඝයා වහන්සේ ජම්බුද්‍රෝණි නම් පුරවරාසන්නයෙහි තමන්ගේ නමින් කර වූ විජයසුන්දරාරාම නම් මහා විහාරයේ රැස් කරවා... අමුතු කතිකාවතකුදු කරවා” (1907 මුද්‍රණය, 20පිට) යනාදි වාක්‍යයෙන් තුන්වැනි විජයබාහු රජු සංඝ සමගිය ඇති කොට කතිකාවතක් කර වූ බව කියැවේ. එවකට ශාරීපුත්‍ර මාහිමියන් නොසිටි බව හා සංඝරක්ෂිත තෙරුන් මාහිමි පදවිය කර වූ බව ද හෙළි වෙයි.
තවද උන් වහන්සේ විසින් රචනා කළා වූ වුත්තෝදයෙහි, “සෙලනතරායතත වාසික සීලථෙර-පාදොගුරූ ගුණගුරූ ජයතං මමෙසො”යි ගලතුරු මුල වැසි සීල නම් තෙර කෙනෙක් තමන් වහන්සේට ගුරු වූහ’යි දක්වති. මෙහිලා අනුමානයෙන් බැසගත හැකි නිගමනය නම් සංඝරක්ෂිත මාහිමියෝ ගලතුරු මුල සීල තෙරුන් වෙත පැවිදි ව ශාරිපුත්‍ර මාහිමියන් අසුරු කොට ධර්මශාස්ත්‍ර හදාළ බවයි. උන් වහන්සේගේ ජීවන සමය නිශ්චය කරනු සඳහා කතිකාවත් වහල් කර ගත හැකි ය. මහලු පැරකුම්බා මහරජාණන් දවස ශාසනශෝධනය හා නිකාය සාමග්‍රිය කිරීමෙන් පසු ඇති කළ කතිකාවතෙහි එකල වැඩහුන් සංඝ ස්ථවිරයන් ලෙස දැක්වෙනුවෝ උදුම්බරගිරි නිවාසී මහාකාශ්‍යප ස්ථවිරයන් වහන්සේයි. මෙය සිදුවූයේ බුදුන් පිරිනිවී අටළොස් වැනි සියවසේ පුර්ව භාගයේ දී ය. ඊට පසු එම සියවසේ අවසාන භාගයෙහි තුන්වැනි විජයබා රජුගේ කලයේ සිදු කළ ශාසන ශෝධනයට ප්‍රමුඛ වූවෝ සංඝරක්ෂිත මහාස්වාමි මේධංකර මහා ස්ථවිර යන ග්‍රාමවාසී තෙරවරුන් හා වනවාසී වූ උදුම්බරගිරිනිවාසී මේධංකර මහා ස්ථවිරයන් වහන්සේත් ය. මෙකල සංඝරක්ෂිත තෙරණුවෝ මාහිමි පදවිය දැරූහ. එකුන් විසිවැනි සියවසේ පූර්ව භාගයෙහි දෙවැනි පැරකුම්බා රජුගේ ශාසන ශෝධනාවස්ථායෙහි මුන්වහන්සේ නොසිටියහ. එහි දී ප්‍රමුඛ වූවෝත් එවක මාහිමි පදවිය දැරූවෝත් යට කී ආරණ්‍යක මේධංකර මහස්ථවිරයන් වහන්සේයි. මෙසේ හෙයින් සංඝරක්ෂිත මාහිමියෝ ක්‍රි.ව. දොළොස්වැනි සියවසේ මධ්‍ය භාගය තෙක් ජීවත් වූ යැයි සිතිය හැකි ය.
මහාවංසයෙහි අටවැනි පරිච්ජේදයෙහි තුන්වැනි විජයබාහූ රජතුමා විසින් ස්වකීය පුත්‍ර වූ පැරකුම්බා කුමාරයා සංඝරක්ෂිත මාහිමියන් ප්‍රමුඛ මහාසංඝයා වහන්සේට භාර කරන ලද බව පැවසෙයි. සංඝරක්ෂිත මහාස්වාමීන්ද්‍රයෝ වනාහි ප්‍රාතිමෝක්ෂ සංවරාදි ලෞකික ගුණරත්නයෙන් විරාජමාන වූවාහූ ඒකශ්‍රැතියෙන් නෛකග්‍රන්ථසහස්‍ර ධාරණයෙහි (එක් වරක් ඇසූ පමණින් ගාථා දහස් ගණනක් පාඩම් කර ගැනීමෙහි) සමර්ථ වූහ. උන්වහන්සේ විසින් ම වුත්තෝදය නිගමනයෙහි, “අවලෝකිතමත්තෙන යථා ඡප්පච්චයා මයා, සාධිතා සාධයනත්වෙව මිච්ඡිතත්ථම්පි පාණිනො” යනුවෙන් තමන්ගේ අලාමක වූ ප්‍රතිභා සම්පත්තිය ප්‍රකාශ කළහ. ඡන්දශ්ශාස්ත්‍රයෙහි ෂට් ප්‍රත්‍ය සාධනය ඉතා දුෂ්කර වෙයි. බුද්ධිමතුන් විසිනුදු ගුරූපදේශ රහිත ව සිදු කළ නොහැකි වෙයි. එහෙත් මේ තෙරණුවෝ “මා විසින් නිබන්ධනයක් බැලූ පමණින් ෂට් ප්‍රත්‍යයෝ සිද්ධ කරන ලද්දාහ”යි තම අද්විතීය වූ ප්‍රතිභා මහිමය දැක්වූහ. සංඝරක්ෂිත මාහිමියන්ගේ නිර්මාණ ශක්තිය දැක්වෙන තැනෙකි: සුබෝධාලංකාරය. ව්‍යාඛ්‍යානකාරයන් විසින් මෙසේ කියන ලදි: “මෙහි බොහෝ සෙයින් හැම ලක‍්ෂණයක් ම තථාගතගුණ වර්ණනා වාරයෙන් දැක්වීම අන්‍ය ශාස්ත්‍රයන්හි නොපෙනෙන ප්‍රධාන විශේෂයකි. එයින් ස්වකීය ශ්‍රඬා ශ්‍රැත්‍යාදී ගුණ සමූහය හා ශුද්ධසංයමීත්වය ප්‍රකාශ කරනුවෝ ශාස්ත්‍රෝද්ග්‍රහණය කරන්නවුන් ද විෂය රතියෙන් බැහැර කොට ශ්‍රද්ධාදි ගුණයෙන් වැඩෙන්නවුන් කළහ” යනුයි.
ධර්මවිනයෙහි මෙන් ම ඡන්දෝලංකාර ව්‍යාකරණාදි ශාස්ත්‍රාන්තරයෙහි ද පරතෙරට පැමිණි සංඝරක්ෂිත මාහිමියන් විසින් වුත්තෝදය, සුබෝධාලංකාරය, සුසද්දසිද්ධි, යෝගනිච්ඡය, සුමගංලප්පසාදනී නම් බුද්දකසික්ඛා ටීකාව ද යන ග්‍රන්ථයෝ රචනා කරන ලද්දාහ. සංඝරක්ෂිත මාහිමියන් වෙත උගත් ශිෂ්‍යවරයන් අතුරෙහි පදසාධන සන්‍යකාරක ආනන්ද තෙරුන් හා ආනන්ද තෙරුන්ගේ ප්‍රව්‍රජ්‍යාචාර්ය වූ දිඹුලාගල මේධංකර තෙරණුවෝ ද ග්‍රන්ථකරණයෙහි දැක්වෙති.
ථෙරවාදී බෞද්ධාචාර්යවරයෝ නමැති ග්‍රන්ථයෙහි සංඝරක්ෂිත මාහිමියන්ගේ චරිතය සංග්‍රහ වේ.
(කර්තෘ: ලබුගම ලංකානන්ද හිමි: 1956)
(සංස්කරණය නොකළ)
