සර් හම්ප්‍රි ඩේවි
(Sir Humphry Davy). එංගලන්තය බිහි කළ ඉතාමත් සුප්‍රසිද්ධ විද්‍යාඥයෙකි. වර්ෂ 1788 දෙසැම්බර් 17 දින එංගලන්තයේ කොන්වෝල් හි උපත ලබා 1829 මැයි 29 දින ජිනීවා නුවර දී අභාවප්‍රාප්ත විය. රසායන විද්‍යාඥයෙක් වූ අතර, වැදගත් මූලද්‍රව්‍ය ගණනාවක් සොයාගත් තැනැත්තා හැටියට ඉතිහාසගත වේ.
ඩේවිගේ විද්‍යාත්මක රැකියාව පටන් ගත්තේ 1797 දී ය. නයිට්රස් ඔක්සයිඩ් හෙවත් සිනාසෙන වායුව ඔහු විසින් සාදා පර්යේෂණ පවත්වන ලදි. ඉන් අනතුරුව වෙනත් වායු වර්ග ගණනාවක් සාදා අත්හදා බැලීම් කරන ලදි. මේවා අතර ක්ලෝරීන් සහ අයඩින් ද විය. වර්ෂ 1800 වන විට සිදුකළ පළකිරීම් නිසා ඩේවි පිළිගත් විද්‍යාඥයෙක් ලෙස සම්මත විය. මේ නිසා ම ඩේවි ලන්ඩන් නුවර රාජකීය ආයතනයේ දේශකයෙක් ලෙස ද කටයුතු කළේ ය. හම්පදම් කිරීම, කෘෂිකාර්මික රසායන විද්‍යාව සහ වෝල්ටාගේ කෝෂය පිළිබඳව පර්යේෂණ රාශියක් ඔහු මෙහෙයවී ය.
පසුව විදුලිය ගැන වැඩි උනන්දුවක් දැක්වූ ඩේවි වෝල්ටා විදුලි කෝෂ පිළිබඳව පර්යේෂණ රාශියක් කරන ලදි. ඔහු විසින් විශාල විදුලි කෝෂයක් සාදන ලද අතර, බලවත් විදුලි ධාරාවක් යම් යම් ද්‍රව්‍ය තුළින් යැවීමට ඩේවි සමත් විය. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස අද ඉතා වැදගත් මූලද්‍රව්‍ය වන සෝඩියම්, පොටෑසියම්, මැග්නීසියම්, කැල්සියම් සහ බේරියම් සොයාගන්නා ලදි. මෙම ශ්‍රේණියේ තවත් සාමාජිකයෙක් වන ස්ට්‍රොන්සියම් ද ඔහු විසින් පළමු වරට නිපදවන ලදි. එකල වන විට ස්ට්‍රොන්සියම් ඇති බවට විශ්වාස කරන ලද නමුත් ඒ වන තුරු කිසිවෙක් එය වෙන් කරගෙන නොතිබිණි. ක්ලෝරීන් ද වෙනම ම මූලද්‍රව්‍යයක් බව ඩේවි මෙම පර්යේෂණ මාලාවේ දී පෙන්වා දෙන ලදි.
වර්ෂ 1807 ගණන්වල දී කරන ලද මෙම පර්යේෂණ ඉතා වැදගත් මූලද්‍රව්‍ය ගණනාවක් ම සොයාගැනීම කෙරිණ. ක්ලෝරීන්වල විරංජන ක්‍රියාව සොයාගෙන විස්තර කළ පළමු තැනැත්තා ලෙස ඩේවි පිළිගැනේ. ක්ලෝරීන් වායුවේ සංයෝග දෙකක් ඔහු විසින් සොයා ගත්ත ද ඒවා මූලද්‍රව්‍ය ලෙස හඳුනා ගැනීමට ඔහු අසමත් විය. බෝරැක්ස් සහ පොටෑසියම් රත් කිරීමෙන් බොරෝන් නම් මූලද්‍රව්‍යය ද ඩේවි සොයා ගන්නා ලදි. ඇලුමිනියම් සොයා ගැනීමට ඔහු උත්සාහ ගත්තේ ය. ඒ බව දැන නොගත්තේ වුව ද ඇලුමිනියම් පළමුවෙන් සොයාගත් තැනැත්තෙක් ලෙස ඩේවි නම් කර ඇත. ඊට හේතුව ඇලුමිනියම් යන නම එම මූලද්‍රව්‍යයට තබන ලද්දේ ඔහු විසිනි.
වර්ෂ 1812 දී රසායන විද්‍යාවේ මූලධර්ම (Elements of Chemical Education) නම් ග්‍රන්ථයේ පළමු කොටස ඩේවි විසින් පළකරන ලදි. එය අවසන් නොකර ම පළවීම සිදුවිණ. වර්ෂ 1813 ඩේවිට මයිකල් ෆැරඩේ මුණ ගැසිණි. ඉන් අනතුරුව 1813-1815 කාලය තුළ දී ඩේවි සහ ෆැරඩේ යුරෝපයේ සංචාරයක යෙදුණාහ. එහි දී අයඩින් හැදෑරීමට ඔහු සමත් වූ අතර දියමන්ති, කාබන් මූලද්‍රව්‍යයේ ස්ඵටික රූපයක් බව පෙන්වී ය.
එංගලන්තයට පැමිණීමෙන් පසු ස්පොටන (පුපරණ) වායුව පිළිබඳ ව හේ අධ්‍යනය කෙළේ ය. මෙහි ප්‍රතිඵලයක් ලෙස පතල් තුල පාවිච්චි කිරීම සඳහා ප්‍රවේසම් සහිත පහනක් ඔහු විසින් නිපදවන ලදි. එතෙක් පතල් තුල වායු ගිනි ගැනීම නිසා මහත් විනාශ සිදුවිය. ඇත්ත වශයෙන් ම සර් හම්ප්‍රි ඩේවි යන නම වඩාත් ප්‍රකට වී ඇත්තේ මෙම ප්‍රවේශම් සහිත පහන නිපදවීම නිසාය.
(කර්තෘ: උපාලි එම්. සේනානායක)
(සංස්කරණය නොකළ)
