සාමණේර ප්‍රශ්නය
ගෞතම බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ශ්‍රාවකයන් අතුරෙහි සෝපාක නම් සාමණේරයන් වහන්සේ උපසපන් වීමේදී ප්‍රශ්න ඇසීම් වශයෙන් උපසම්පදාව ලබා දීමේ දී බුදුරදුන් විසින් අසන ලද ප්‍රශ්න දහය හා ඊට එම සාමණේරයන් වහන්සේ විසින් දෙන ලද පිළිතුරු මෙනමින් හැඳින්වේ. මෙම ප්‍රශ්න අසා ඊට පිළිතුරු දෙනවාත් සමඟ ම සෝපාක ස්වාමීන් වහන්සේ උපසපන් වූහ. උපසම්පදා ක්‍රම අතුරින් සුවිශේෂී උපසම්පදාවක් වූ මෙම ක්‍රමයෙන් ගෞතම බුද්ධ ශාසනයෙහි උපසම්පදාව ලබා දුන් ප්‍රථම හා එක ම අවස්ථාව මෙයයි. මෙය බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් පමණක් දෙනු ලබන විශේෂී උපසම්පදා ක්‍රමයකි.
බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ශ්‍රාවකයන් අතර මහා ශ්‍රාවකයකු වූ සෝපාක ස්වාමීන් වහන්සේ සත්හැවිරිදි වියේ දී ම රහත් බවට පත් ප්‍රඥාවන්ත ශ්‍රාවකයෙකි. ඒ සාමණේරයන් වහන්සේට ප්‍රශ්න-ව්‍යාකරණයෙන් උපසම්පදාව අනුදැන වදාරනු කැමැති වූ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඒ සාමණේරයන් තමන් වහන්සේ අදහස් කළ අර්ථයට අනුරූප කොට ප්‍රශ්න විසඳීමට සමත් බව දැන 'එක නාම කිං' යනාදි ප්‍රශ්න දහයක් පුළුවුත් සේක. සෝපාක තෙරණුන්දෑ ද "සබ්බේ සත්තා ආහාරට්ඨිතිකා" යනාදින් ඒ ප්‍රශ්න විසඳූහ. මෙසේ සවීඥතාඥානය හා සංඝන්දනය කොට ප්‍රශ්න විසඳීම ම ඒ සෝපාක සාමණේරයන් වහන්සේට උපසම්පදාව මැයි. බෞද්ධ විනයෙහි වන අට වැදෑරුම් උපසම්පදාවන් අතුරෙහි 'පඤ්හ ව්‍යාකරණ උපසම්පදා' නමුදු මෙය මැයි. කිසි තැනෙක 'කුමාරපඤ්හ' යැයි ද ව්‍යවහාර කෙරෙන 'සාමණේර ප්‍රශ්නය' මහා කාශ්‍යපාදි ධර්ම සංග්‍රාහක මහතෙරවරුන් විසින් ඛුද්දක නිකාය (=කුදුගත්සඟිය)ට අයත් 'බුද්ධකපාඨ' නම් ප්‍රථම ග්‍රන්ථයෙහි ලා සඞ්ග්‍රහ කරන ලද්දේ ය. එහි 'ඒක නාම කිං' (එක නම් කිම?), 'ද්වේ නාම කිං' (දෙක නම් කිම?) යනාදී ප්‍රශ්න දශයෙක් හා විසඳුම් දශයෙක් ද වෙයි. ඒ මෙසේ ය.
1. එක නම් කිම? (එක නම කිං)
- හැම සත්හු ආහාරයෙන් සිටුනාහ (සබ්බේ සත්තා ආහාරට්ඨිතිකා).
2. දෙක කම් කිම? (ද්වේ නාම කිං)
- නාමය හා රූපය යැ (නාමඤ්ච රූපඤ්ච).
3. තුන නම් කිම? (තීණි නාම කිං)
- තුන් වේදනා යැ (තිස්සෝ වේදනා).
4. සතර නම් කිම? (චත්තාරි නාම කිං)
- සතර ආර්ය සත්‍යයෝ යැ (චත්තාරි අරියසච්චානි).
5. පස නම් කිම? (පඤ්ච නාම කිං)
- පංචුපාදානස්කන්ධයෝ යැ (පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා).
6. සය නම් කිම? (ඡ නාම කිං)
- ආධ්‍යාත්මික ෂඩයාතනයෝ යැ (ඡ අජ්ඣත්තිකානි ආයතනානි).
7. සත නම් කිම? (සත්ත නාම කිං)
- සත්තබොජ්ඣංගයෝ යැ (සත්ත බොජ්ඣංගා).
8. අට නම් කිම? (අට්ඨ නම කිං)
- ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ග යැ (අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගෝ).
9. නවය නම් කිම? (නව නාම කිං)
- නව සත්‍යවාසයෝ යැ (නව සත්තාවාසා).
10. දසය නම් කිම? (නව නාම කිං)
- දස අංගයන්ගෙන් යුත්තේ රහතැ'යි කියනු ලැබේ යැයි (දසහඞ්ගේහි සමන්නාගතෝ අරහාති වුච්චති).
මේ විසඳුම් බලත හොත් ත්‍රිපිටක පර්යාපන්න සකල බුද්ධවචනය ම එහි ඇතුළත්ව ගියා සේ පෙනේ. එහෙයින් සාමණෙර ප්‍රශ්නය අර්ථ හෙයින් ඉතා ගැඹුරු ය. බුද්ධ කාලයහි හා එයින් මෑත ද මහාවාදකරුවන්, ත්‍රිවේදයෙහි විශාරදයන් පවා සාමණේර ප්‍රශ්නයට පැමිණ දුර්මුඛ වැ ගිය සැටි නොයෙක් ප්‍රවෘත්තිවලින් පෙනේ. සච්චක කථාපුවත හා නාගසේන - බුද්ධඝෝස ආදීන්ගේ චරිතකථා ද මෙහිලා විමසිය යුතු ය.
සාමණේර ප්‍රශ්නයෙහි එන ගැඹුරු වූ ධර්මාර්ථ වර්ණනා කෙරෙමින් 'සාමණේර ප්‍රශ්න ව්‍යාකරණය' යන නාමයෙන් සිංහලයෙන් ලියන ලද ග්‍රන්ථයෙක් වෙයි. විශාල ධර්ම ව්‍යාඛ්‍යානයක් වූ මේ ග්‍රන්ථය කවර කලෙක කිනම් ආචාර්‍යවරයෙකු විසින් ලියන ලද දැ'යි සඳහන් ව නැත. එහෙත් ග්‍රන්ථය පිළිබඳ තතු විමසීමේ දී එය පොළොන්නරු යුගයෙහි හෝ ඊට සමිප කාලයක විසූ ත්‍රිපිටක පර්යාප්තියෙහි විශාරද වූ ආචාර්‍යවරයකු විසින් ලියන ලද්දක් බව නම් කිව හැකි ය. එහි "ද්වේ නාම කිං" යන ප්‍රශ්නයෙහි විසඳීම වූ "නාමඤ්ච රූපඤ්ච" යන්න වර්ණනා කිරීමට ගොස් ශාරිපුත්‍ර සංඝරාජයන් විසින් ලියන ලද අභිධර්මාර්ථ සංග්‍රහ ව්‍යාඛ්‍යානය පාලිය හැර අර්ථය පමණක් ගෙන සම්පුර්ණයෙන් මේ ග්‍රන්ථයෙහි ඇතුළත් කළ බව පෙනේ. මේ වටිනා ධර්ම ග්‍රන්ථයෙහි කොටසක් බෙන්තර ශ්‍රි සරණංකර නායක ස්වාමින්ද්‍රයන් වහන්සේගේ සංස්කරණයෙන් මුද්‍රණයට පමුණුවා ඇත්තේ ය.
(කර්තෘ: ලබුගම ලංකානන්ද හිමි: 1959)
(සංස්කරණය නොකළ)
