සැකය
බුද්ධාදි අටතැන්හි උපදනා සංශය ලක්‍ෂණ වූ විචිකිත්සාව (විචිකිච්ඡා, පා.) සැකය යි. විචිකිත්සා (විචිකිච්ඡා) සංඛ්‍යාත සැකය තුදුස් අකුසල චෛතසික අතුරෙහි වැටෙත්. චිකිත්සා (චිකිච්ඡා) යනු ප්‍රතිකාරයයි. විචිකිත්සා (විචිකිච්ඡා) යන ප්‍රතිකාර නොකළ හැකි බවයි. ඒ අනුව මෙහි සාමාන්‍ය අදහස නම් අධ්‍යාත්මික ගමනට ප්‍රතිකාර නොකළ හැකි බව යන්නයි. නීවරණ විෂ්කම්භන වශයෙන් යටපත් කොට ධ්‍යාන අභිඥා ලබා බඹලොව යාමට හෝ සංයෝජන සමුච්ඡේද වශයෙන් ප්‍රහීණ කොට සෝවන් ආදි මගඵල ලැබීමට ද මෙම සැකය හෙවත් විචිකිච්ඡාව (විචිකිත්සාව) බාධාකයකි. විශේෂයෙන් තම ආධ්‍යාත්මික ගමන් මග ඉදිරියට යාමේ දී සිය ශාස්තෘවරයාගේ වචනය විශ්වාස කිරීම (සැක නොකිරීම) හෙවත් ශ්‍රද්ධාව (සද්ධා පා.) අත්‍යවශ්‍ය සාධකයකි. 'සැකය' යනු ශ්‍රද්ධා (සද්ධා) යන ද වැටෙත්. අරමුණු ස්වභාව විමසමින් වෙහෙසට දුකට පැමිණේනු'යි විචිකිත්සා නමි (සභාවං විචිනන්තෝ ශෝභන චෛතසිකයට ප්‍රතිපක්ෂ ධර්මයෙකි.
'සැකය' පංච නීවරණ අතුරෙහි ද දශසංයෝජන අතුරෙහි ඒතාය කිච්ඡති කිලමතී'ත' විචිකිච්ඡා). නැතහොත් විගත වූ චිකිත්සා පිළියම් ඇත්නුයි විචිකිත්සා නම් (විගතා චිකිච්ඡා ඤණාප්පාතීකාරෝ ඒතිස්සාති විචිකිච්ඡා). විචිකිත්සාව සැකය ලක්‍ෂණ කොට ඇත්තී ය. සිතෙහි කම්පනය ඇති කරයි. අරමුණ නිශ්චය කළ නොහෙයි. අයෝනිසෝ මනසිකාරය අනුවණින් මෙනෙහි කිරිම සැකයට සමීප ව සිටි. විචිකිත්සා සංඛ්‍යාත සැකය ප්‍රතිපත්තියට අන්තරායකර වෙයි.
විචිකිත්සා සංඛ්‍යාත සැකය බුද්ධ, ධම්ම, සංඝ, සික්ඛා, පුබ්බන්ත, අපරන්ත, පුබ්බන්තාපරන්ත, ඉදප්පච්චතාපටිච්චසමුප්පන්නධම්ම යන අට තැන්හි උපදනා හෙයින් අට වැදෑරූම් වෙයි.
1. බුදුරදුන් කෙරෙහි සැක කෙරෙනුයේ ශරීරයෙහි හෝ ගුණයෙහි හෝ එ් දෙකෙහි ම හෝ සැක කෙරෙයි (බුද්ධෙ කංඛති). සිරුරෙහි සැක කෙරෙනුයේ දෙතිස් මහ පුරුෂ ලක්‍ෂණයෙන් ප්‍රතිමණ්ඩිත වූ ශරීරයෙක් නම් ඇද්ද හෝ නැද්දැ'යි සැක කෙරෙයි. ගුණයෙහි සැක කෙරෙනුයේ අතීතානාගත ප්‍රත්‍යුත්පත්ත ධර්ම දැක ගැනීමෙහි සමත් වූ සර්වඥානය ඇද්දෝ හෝ නැද්දැයි සැක කෙරෙයි. ගුණ-ශරීර දෙතැන්හි සැක කෙරෙනුයේ අසූ අනුව්‍යඤ්ජනක හා ව්‍යාමප්‍රභාකේතුමාලායෙන් අලංකෘත වූ ශරීර ශක්තියෙන් සමන්විත වූ සකල ඥෙය්‍ය ධර්ම දැනීමෙහී සමර්ථ සර්වඥතාඥානය ප්‍රතිවේධ කළ ලෝක සත්වයා සසර කතරින් තරණය කරන බුදු කෙනෙක් නම් ඇද්දෝ හෝ නැද්දැ'යි සැක කෙරෙයි. මෙසේ බුදු රදුන්ගේ ආත්මභාව සම්පත්තියෙහි හා ගුණසම්පත්තියේ විචිකිත්සා උපදවයි. නිශ්චය කරන්නට නොහැකි ව පීඩාවට වෙහෙසට පැමිණෙයි. එහි අධිමෝක්ෂ සංඛ්‍යාත නිශ්චය නොලබයි, නොපහදී.
2. සමුච්ඡේද විසින් කෙලෙසුන් දුරලන සතර ආර්ය මාර්ගය, දුරු කළ කෙලෙස් ඇති සතර ශ්‍රමණ ඵලය හා මාර්ගඵලයන්ට ආලම්භන වූ අමෘත මහානිර්වාණය යන නව ලොව්තුරු දහම් ඇද්දෝ හෝ'යි ද තථාගත ප්‍රවිදිත වූ පර්යාප්තිධර්මය නෛර්යාණික දෝ හෝ අනෛය්‍යණික දෝ හෝ'යි ද සැක උපදවනුයේ ධර්මයෙහි සැක කරනු නම් වෙයි (ධම්මෙ කංඛති).
3. සතර මාර්ගස්ථ, සතර ඵලස්ථ සංඝ රත්නය ඇද්ද නැද්දැ'යි කියා ද මේ සංඝරත්නය සුප්‍රතිපත්න ද සංඝයාට දුන් දැයෙහි විපාක ඵල ඇද්ද නැද්දැ'යි කියා ද සැක කරනුයේ සංඝයා කෙරෙහි සැක කරනුයේ නම් වෙයි (සංඝෙ කංඛති).
4. යළි අධිශීල, අධිචිත්ත, අධිප්‍රඥා යන ත්‍රිවිධ ශික්ෂා ඇද්ද නැද්දැ'යි කියා ද ත්‍රිවිධ ශික්ෂාවෙහි හික්මීම හේතුකොට අනුසස් ඇද්ද නැද්දැ'යි කියා ද සැක කරනුයේ ශික්‍ෂායෙහි සැක කරනුයේ නම් වෙයි (සික්ඛාය කංඛති).
5. අතීත වූ ස්කන්ධ ධාතු ආයතනයෝ ප්‍රබ්බන්ත නමි. ඒ අතීත ස්කන්දාදියෙහි, අතීත භවයෙහි සැකකරනුයේ පූර්වාන්තයෙහි සැක කරනු නම් වෙයි (පුබ්බන්තෙ කංඛති).
6. අනාගත ස්කන්ධ, ධාතු, ආයතනයන්හි, අනාගත භවයෙහි සැක කරනුයේ අපරාන්තයෙහි සැක කරනු නම් වෙයි (අපරන්තෙ කංඛති).
7. ඒ අතීත, අනාගත දෙතැන්හි මැ සැක කරනුයේ පූර්වාන්තාපරාන්තයෙහි සැක කරනු නම් වෙයි (පුබ්බන්තාපරන්තෙ කංඛති).
8. ජරාමරණාදීන්ට ප්‍රත්‍යය භාවය 'ඉදප්පච්චතා' නම් වෙයි. ජාති ආදි ප්‍රත්‍යය ධර්මයන්ට නමෙකි. ඒ ඒ ප්‍රත්‍ය නිසා ප්‍රත්‍යයට පැමිණ උපදනාහු නුයි 'පටිච්චසමුප්පන්න' නම් වෙති. ඒ ඉදප්‍රත්‍යයතා ප්‍රතීත්‍යසමුත්පන්න ධර්මයන්හි සැකකරනු නම් වේ. මේ අට වැදෑරුම් විචිකිච්ඡා සංඛ්‍යාත සැකය පඤ්චනීවරණ කෙරෙහි ද සංයෝජන කෙරෙහි ද බැසගෙන සිටී. ශ්‍රෝතාපත්ති මාර්ගයෙන් සමුච්ඡේද වශයෙන් ප්‍රහීණ වන ක්ලේශ ධර්මයෙකි (පටිච්චසමුප්පාදෙ කංඛති).
(කර්තෘ: ලබුගම ලංකානන්ද හිමි: 1976)
(සංස්කරණය නොකළ)
